بایسته‌های ژئواکونومیک ایرانی
دکتر حسین مختاری هشی
پس از جنگ سرد و با گسترش پدیده جهانی شدن، عوامل اقتصادی به ابزاری برای قدرت و رقابت تبدیل شدند.
مورد توجه قرار گرفتن اقتصاد در ژئوپلتیک به شکل‌گیری مفهومی به نام ژئواکونومی منجر شد که در آن به‌طور کلی مباحثی نظیر پیامدهای ژئوپلتیک پدیده‌های اقتصادی و پیامدهای اقتصادی روندهای ژئوپلتیک مورد بررسی قرار می‌گیرد. ژئواکونومی در حقیقت ادامه منطق ژئوپلتیک و ترکیب آن با ابزارهای اقتصادی در عصر جهانی شدن است و با وجود اینکه به‌عنوان شاخه یا رویکردی در ژئوپلتیک است، ولی تفاوت‌هایی با ژئوپلتیک به‌ویژه در زمینه‌هایی همچون تعدد زیاد بازیگران، پیچیدگی، توسل به ابزارهای متعدد و متنوع قدرت نرم دارد. کشورهایی که این رویکرد را دنبال می‌کنند، به بازیگران مهم عرصه بین‌الملل تبدیل شده‌اند. با این اوصاف، اشاره کوتاه به وضعیت ایران از جهت رویکرد ژئواکونومیک هم می تواند توجهات بیشتری را نسبت به ضرورت اتخاذ آن رویکرد در سیاست‌های داخلی و خارجی جلب نماید. از آنجایی که ماهیت مباحث ژئواکونومیک از نوع نرم‌افزاری هستند، به‌نظر می‌رسد تحلیل مسائل کشور از زاویه رویکرد ژئواکونومیک می‌تواند به فهم جدیدی از آن‌ها منجر شود که در این صورت راهکارهای ژئواکونومیکی شاید بتوانند مثمر ثمر واقع شوند. بخش عمده‌ای از مطالعات جغرافیای سیاسی در خصوص تحلیل نقش سیاست در فضای جغرافیایی است. جغرافیای سیاسی در بخشی از مطالعات خود به مطالعه نقش سیاست در بعد اقتصادی فضا می‌پردازد، امروزه بخش زیادی از مسائل اقتصادی در کشور اگرچه در ظاهر اقتصادی هستند، ولی در حقیقت از نوع سیاسی و ژئوپلتیک هستند. انزوای سیاسی و ژئوپلتیک که در دهه‌های اخیر بر کشور تحمیل شده است، یکی از مسائل کلانی است که بخش‌های زیادی از مسائل اقتصادی را تحت تأثیر قرار داده است. با این وضعیت چنانچه به زیرساخت‌ها و بسترهای ژئوپلتیکی و ژئواکونومیکی اقتصاد کشور توجه نشود، بهترین برنامه‌های اقتصادی و توسعه‌ای کارایی خود را از دست خواهند داد. به‌طور کلی چنانچه کشور بخواهد قدرت ملی خود را حفظ و افزایش دهد، لازم است سیاست‌ها و برنامه‌های منطبق با رویکرد ژئواکونومیک را با همه ملزومات آن پیگیری کند. توجه به رشد اقتصادی برای تقویت جایگاه کشور در نظام بین‌الملل، ایجاد و تبلیغ گفتمان ژئواکونومی، شناسایی توانایی و ظرفیت ژئواکونومیک و توجه به آن‌ها، ملاک عمل قرار گرفتن ابزارهای ژئواکونومیک برای تحصیل منافع ملی، پرداختن به ابعاد ژئواکونومیک در همه سازمان‌ها متناسب با مأموریت آن‌ها، ژئواکونومیک کردن جنبه‌های رقابت در منطقه، تقویت زیرساخت‌ها در برابر حملات سایبری ژئواکونومیک، تقویت شفافیت و شایسته‌سالاری به‌ویژه در اقتصاد و سیاست، تدوین و تصویب قوانین مناسب برای پیشبرد زمینه‌های ژئواکونومی، توجه به بهبود مداوم فضای کسب‌وکار و رقابتی شدن فعالیت‌های اقتصادی، توجه به تدریس ژئواکونومی در دانشگاه‌ها، توصیه‌هایی است که می‌تواند زمینه ساز رشد روز افزون ظرفیت‌های منطقه‌ای و آینده پژوهی بهتر شود.
* استادیار دانشگاه اصفهان
پس از جنگ سرد و با گسترش پدیده جهانی شدن، عوامل اقتصادی به ابزاری برای قدرت و رقابت تبدیل شدند.
مورد توجه قرار گرفتن اقتصاد در ژئوپلتیک به شکل‌گیری مفهومی به نام ژئواکونومی منجر شد که در آن به‌طور کلی مباحثی نظیر پیامدهای ژئوپلتیک پدیده‌های اقتصادی و پیامدهای اقتصادی روندهای ژئوپلتیک مورد بررسی قرار می‌گیرد. ژئواکونومی در حقیقت ادامه منطق ژئوپلتیک و ترکیب آن با ابزارهای اقتصادی در عصر جهانی شدن است و با وجود اینکه به‌عنوان شاخه یا رویکردی در ژئوپلتیک است، ولی تفاوت‌هایی با ژئوپلتیک به‌ویژه در زمینه‌هایی همچون تعدد زیاد بازیگران، پیچیدگی، توسل به ابزارهای متعدد و متنوع قدرت نرم دارد. کشورهایی که این رویکرد را دنبال می‌کنند، به بازیگران مهم عرصه بین‌الملل تبدیل شده‌اند. با این اوصاف، اشاره کوتاه به وضعیت ایران از جهت رویکرد ژئواکونومیک هم می تواند توجهات بیشتری را نسبت به ضرورت اتخاذ آن رویکرد در سیاست‌های داخلی و خارجی جلب نماید. از آنجایی که ماهیت مباحث ژئواکونومیک از نوع نرم‌افزاری هستند، به‌نظر می‌رسد تحلیل مسائل کشور از زاویه رویکرد ژئواکونومیک می‌تواند به فهم جدیدی از آن‌ها منجر شود که در این صورت راهکارهای ژئواکونومیکی شاید بتوانند مثمر ثمر واقع شوند. بخش عمده‌ای از مطالعات جغرافیای سیاسی در خصوص تحلیل نقش سیاست در فضای جغرافیایی است. جغرافیای سیاسی در بخشی از مطالعات خود به مطالعه نقش سیاست در بعد اقتصادی فضا می‌پردازد، امروزه بخش زیادی از مسائل اقتصادی در کشور اگرچه در ظاهر اقتصادی هستند، ولی در حقیقت از نوع سیاسی و ژئوپلتیک هستند. انزوای سیاسی و ژئوپلتیک که در دهه‌های اخیر بر کشور تحمیل شده است، یکی از مسائل کلانی است که بخش‌های زیادی از مسائل اقتصادی را تحت تأثیر قرار داده است. با این وضعیت چنانچه به زیرساخت‌ها و بسترهای ژئوپلتیکی و ژئواکونومیکی اقتصاد کشور توجه نشود، بهترین برنامه‌های اقتصادی و توسعه‌ای کارایی خود را از دست خواهند داد. به‌طور کلی چنانچه کشور بخواهد قدرت ملی خود را حفظ و افزایش دهد، لازم است سیاست‌ها و برنامه‌های منطبق با رویکرد ژئواکونومیک را با همه ملزومات آن پیگیری کند. توجه به رشد اقتصادی برای تقویت جایگاه کشور در نظام بین‌الملل، ایجاد و تبلیغ گفتمان ژئواکونومی، شناسایی توانایی و ظرفیت ژئواکونومیک و توجه به آن‌ها، ملاک عمل قرار گرفتن ابزارهای ژئواکونومیک برای تحصیل منافع ملی، پرداختن به ابعاد ژئواکونومیک در همه سازمان‌ها متناسب با مأموریت آن‌ها، ژئواکونومیک کردن جنبه‌های رقابت در منطقه، تقویت زیرساخت‌ها در برابر حملات سایبری ژئواکونومیک، تقویت شفافیت و شایسته‌سالاری به‌ویژه در اقتصاد و سیاست، تدوین و تصویب قوانین مناسب برای پیشبرد زمینه‌های ژئواکونومی، توجه به بهبود مداوم فضای کسب‌وکار و رقابتی شدن فعالیت‌های اقتصادی، توجه به تدریس ژئواکونومی در دانشگاه‌ها، توصیه‌هایی است که می‌تواند زمینه ساز رشد روز افزون ظرفیت‌های منطقه‌ای و آینده پژوهی بهتر شود.
* استادیار دانشگاه اصفهان