یارانه انرژی؛ قرارداد نانوشته بین دولت و ملت
مسئله دیگری که در این زمینه حائز اهمیت است، دشواری و پیچیدگی در تعریف و اندازهگیری یارانههای انرژی است. متاسفانه تعریف دقیقی وجود ندارد که نشان دهد چه عواملی در یارانه انرژی دخیل هستند. این مسئله به عدم توانایی سازمانهای بینالمللی نظیر بانک جهانی و اوپک در توافق برای ارائه تعریف روشن و مشترک باز میگردد. در واقع هر سیاست و اقدامی که مستقیما یا به طور غیرمستقیم قیمتها را برای مصرفکنندگان پایینتر از قیمت بازار و برای تولیدکنندگان بالاتر از قیمت بازار نگهدارد و به نوعی هزینههای مصرف و هزینههای تولید را کاهش دهد به عنوان حمایت و یارانه شناخته میشود.
این گستره وسیع و مبهم در تعریف، برآورد حجم یارانهها را نیز با مشکل مواجه میکند. در سال گذشته، دفتر اقتصاد کلان سازمان برنامه و بودجه برآوردی از میزان یارانههای پنهان و آشکار در کشور منتشر کرد. این گزارش مجموع یارانههای پنهان انرژی، اعم از بنزین، نفت سفید، گازوییل، نفت کوره، گاز مایع، سوخت هوایی و سوخت جت، گاز طبیعی و برق را با مبنای ارز ۸۰۰۰ تومانی، نزدیک به ۵۹۰ هزارمیلیارد تومان در سال ۹۸ برآورد کرده است.
باید توجه داشت که بخش اعظم یارانههای انرژی توسط گروههای پُردرآمد و صنایع انرژیبر و با بهرهوری پایین جذب میشود. در حالی که این منابع میتوانند صرف کالاهای عمومیِ با کیفیت نظیر بهداشت و آموزش عمومی، بهبود زیرساختها و یا حمایت از کسب و کارها و صنایع متوسط و کوچک شود. در حالی که سرکوب قیمت انرژی از یک سو انگیزه کنترل و بهینهسازی مصرف و تولید را کاهش میدهد و از سوی دیگر به دلیل اختلاف قیمت داخل و خارج انگیزه جدی برای قاچاق انرژی ایجاد میکند.
قیمت پایین انرژی همچنین میتواند عواقب ناخواسته بزرگ دیگری در پی داشته باشد. به عنوان مثال سرکوب قیمت اسمی انرژی در شرایط تورمی باعث کاهش قیمت حقیقی انرژی میشود که به نوبه خود باعث معوج شدن نقشهی اقتصاد کشور شده و اقتصاد را به سمت انرژیبری بیشتر و بهرهوری کمتر هدایت میکند.
با وجود معایب آشکار یارانه انرژی هرگونه اصلاح نظام یارانهها در کشورهای در حال توسعه نیازمند عزم و مهارت جدی در سیاست گذاری است. همچنین، تجربههای کشورهای مختلف در اصلاح نظام یارانههای انرژی نشان میدهد بدون برنامههای جبرانی مناسب و بدون ایجاد ظرفیت موثر برای ایجاد کالاهای عمومی مانند شبکه حمل و نقل عمومی و برنامههای رفاه اجتماعی برای طبقه آسیبپذیر اینگونه اصلاحات با مقاومت و اعتراض اجتماعی روبرو خواهد بود. خصوصاً اینکه تبانی و ائتلاف گروههای ذینفع از نظام یارانهای موجود که در طول سالها شکل گرفته مانع جدی بر سر راه اینگونه اصلاحات خواهد بود.
در کشور ما با وجود تجربههای متعدد و ارزشمند در زمینه معقولسازی (Rationalisation) قیمت حاملهای انرژی، همچنان این مسئله جزء مسائل اصلی کشور است و روی میز سیاستگذار قرار دارد. متاسفانه در تجربیات گذشته، روشهای پایدار و ماندگار، که یک بار برای همیشه مسئله را حل کند، طراحی و یا اجرا نشده است.
به همین دلیل، پس از گذشت چندین و چند تجربه دشوار و پُرهیاهو، همچنان اصلاح قیمت انرژی در کشور به صورت اسمی و مقطعی انجام میشود، قیمتهای داخلی کاملا مستقل از قیمتهای بینالمللی و نوسانات آنها هستند، جالبتر آنکه قیمت اغلب حاملهای انرژی در سراسر کشور یکسان است و همچنین شبکه حملونقل و لجستیک سوخت در انحصار دولت قرار دارد. در صورتی که هر سیاست و برنامهای برای اصلاح قیمت انرژی پیشنهاد شود، لازم است در خصوص چند موضوع کلیدی شفاف باشد، وگرنه محکوم به شکست خواهد بود.
استادیار دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران
این گستره وسیع و مبهم در تعریف، برآورد حجم یارانهها را نیز با مشکل مواجه میکند. در سال گذشته، دفتر اقتصاد کلان سازمان برنامه و بودجه برآوردی از میزان یارانههای پنهان و آشکار در کشور منتشر کرد. این گزارش مجموع یارانههای پنهان انرژی، اعم از بنزین، نفت سفید، گازوییل، نفت کوره، گاز مایع، سوخت هوایی و سوخت جت، گاز طبیعی و برق را با مبنای ارز ۸۰۰۰ تومانی، نزدیک به ۵۹۰ هزارمیلیارد تومان در سال ۹۸ برآورد کرده است.
باید توجه داشت که بخش اعظم یارانههای انرژی توسط گروههای پُردرآمد و صنایع انرژیبر و با بهرهوری پایین جذب میشود. در حالی که این منابع میتوانند صرف کالاهای عمومیِ با کیفیت نظیر بهداشت و آموزش عمومی، بهبود زیرساختها و یا حمایت از کسب و کارها و صنایع متوسط و کوچک شود. در حالی که سرکوب قیمت انرژی از یک سو انگیزه کنترل و بهینهسازی مصرف و تولید را کاهش میدهد و از سوی دیگر به دلیل اختلاف قیمت داخل و خارج انگیزه جدی برای قاچاق انرژی ایجاد میکند.
قیمت پایین انرژی همچنین میتواند عواقب ناخواسته بزرگ دیگری در پی داشته باشد. به عنوان مثال سرکوب قیمت اسمی انرژی در شرایط تورمی باعث کاهش قیمت حقیقی انرژی میشود که به نوبه خود باعث معوج شدن نقشهی اقتصاد کشور شده و اقتصاد را به سمت انرژیبری بیشتر و بهرهوری کمتر هدایت میکند.
با وجود معایب آشکار یارانه انرژی هرگونه اصلاح نظام یارانهها در کشورهای در حال توسعه نیازمند عزم و مهارت جدی در سیاست گذاری است. همچنین، تجربههای کشورهای مختلف در اصلاح نظام یارانههای انرژی نشان میدهد بدون برنامههای جبرانی مناسب و بدون ایجاد ظرفیت موثر برای ایجاد کالاهای عمومی مانند شبکه حمل و نقل عمومی و برنامههای رفاه اجتماعی برای طبقه آسیبپذیر اینگونه اصلاحات با مقاومت و اعتراض اجتماعی روبرو خواهد بود. خصوصاً اینکه تبانی و ائتلاف گروههای ذینفع از نظام یارانهای موجود که در طول سالها شکل گرفته مانع جدی بر سر راه اینگونه اصلاحات خواهد بود.
در کشور ما با وجود تجربههای متعدد و ارزشمند در زمینه معقولسازی (Rationalisation) قیمت حاملهای انرژی، همچنان این مسئله جزء مسائل اصلی کشور است و روی میز سیاستگذار قرار دارد. متاسفانه در تجربیات گذشته، روشهای پایدار و ماندگار، که یک بار برای همیشه مسئله را حل کند، طراحی و یا اجرا نشده است.
به همین دلیل، پس از گذشت چندین و چند تجربه دشوار و پُرهیاهو، همچنان اصلاح قیمت انرژی در کشور به صورت اسمی و مقطعی انجام میشود، قیمتهای داخلی کاملا مستقل از قیمتهای بینالمللی و نوسانات آنها هستند، جالبتر آنکه قیمت اغلب حاملهای انرژی در سراسر کشور یکسان است و همچنین شبکه حملونقل و لجستیک سوخت در انحصار دولت قرار دارد. در صورتی که هر سیاست و برنامهای برای اصلاح قیمت انرژی پیشنهاد شود، لازم است در خصوص چند موضوع کلیدی شفاف باشد، وگرنه محکوم به شکست خواهد بود.
استادیار دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران
ارسال دیدگاه
عناوین این صفحه
-
دلایل افت بهای ارز در روزهای اخیر
-
تولیدکننده کاغذ، ارز برای واردات می گیرد!
-
اجارهبها با مشوق مالیاتی کم نمیشود
-
هرگز یک ایرانی را تهدید نکن
-
یارانه انرژی؛ قرارداد نانوشته بین دولت و ملت
-
دلار وارد کانال ۱۳ هزار تومان شد
-
طرح تشکیل سازمان نظام روزنامهنگاری روی میز کمیسیون فرهنگی مجلس
-
لزوم واگذاری پروژههای نیمه تمام به بخشهای غیردولتی و خصوصی
-
تورم کالاهای وارداتی به ۱۱۰ درصد رسید
اخبار روز
-
پرداخت 2200 میلیارد تومان از مطالبات مراکز دانشگاهی طرف قرارداد
-
توزیع ۳۵ هزار بسته معیشتی در مناطق سیل زده استان سیستان و بلوچستان
-
تغییر نگاه به سرمایهگذاریها موجب شده تا بسیاری از دعواهای حقوقی با مذاکرات حل شود
-
بهسازی فضاهای بی دفاع شهری جهت کاهش آسیب های اجتماعی
-
تجهیز بیش از ۱۰۰۰ هکتار از زمینهای کشاورزی اردبیل به سیستم آبیاری تحت فشار
-
بهینهسازی طرح روسازی دال خط کوهاندار برای رفع معضل راهآهنهای کویری
-
استفاده از ظرفیت های مردمی در پروژه های اشتغال زایی با همت بنیاد برکت در سال جهش تولید با مشارکت مردم
-
اتمام خط کشی محوری جنوب به شمال خیابان ولیعصر (عج)
-
بهرهبرداری از نخستین نیروگاه خورشیدی حمایتی کشور در کاشان
-
تلاش مضاعف، برنامه محوری و تخصص گرایی - هم افزایی، سودآوری
-
اهمیت طراحی وبسایت برای کسب و کارهای سنتی
-
آغاز بهکار TV شهری در ورودی ساختمان منطقه دو پایتخت
-
۱۰۰ ساختمان بلند در پایتخت روی گسل قرار دارد
-
۱۴ شهر و روستای سیستان و بلوچستان تحتتاثیر زلزله قرار گرفت
-
اولویت همه شرکتهای صندوق ذخیره باید سودآوری و توجه به اقتصاد دانش بنیان باشد
-
اجرای طرحهای زنجیره سبز و آبی در پنج شهرستان استان خوزستان
-
اجرای طرح ویژه جمع آوری شنهای پخش شده در معابر شمال تهران
-
تشکیل" قرارگاه ویژه تامین مسکن معلم" در صندوق ذخیره فرهنگیان
-
همه چیز درباره خرید چمن مصنوعی که باید بدانید
-
قرارداد ساخت ۷۰۰ واحدی خوابگاه متاهلی دانشگاه مازندارن منعقد شد