به گزارش اقتصادسرآمد، سید احمد رضا هاشمی ،عضو هیت علمی مرکز تحقیقات شیلاتی آب های دور (چابهار) در مطلبی به روزنامه دریایی اقتصادسرآمد نوشت: تون ماهیان: تون ماهیان از راسته پرسی فورم و خانواده اسکمبریده، دارای 15جنس و 52 گونه بوده می باشد. همه اعضای خانواده تون ماهیان دریایی و پلاژیک بوده و در ناحیه میانی آب در لایه بالایی (ازسطح تا عمق300 متر) زندگی می کنند و گاهی مهاجرت های مهم غذایی یا تولید مثلی انجام می دهند. تون ماهیان جزء ماهیان مهم اقتصادی برای اکثر کشورهابوده و با ارزشترین آبزیان اقتصادی از نظر صید صنعتی در آب های جهان هستند. بطور کلی تعداد ذخایر تون ماهیان تجاری در جهان را 23 ذخیره می داند که گونه ها را به صورت اقیانوس مورد بررسی قرار می دهند، به طور مثال در مورد ماهی گیدر بدین صورت است که ماهی گیدر اقیانوس هند، ماهی گیدر اقیانوس اطلس، ماهی گیدر شرق اقیانوس آرام و ماهی گیدر غرب و مرکز اقیانوس آرام می باشد. صید تون ماهیان در دنیا، عمدتاً در آسیا بخصوص اندونزی به  عنوان تولیدکنندگان اصلی صورت گرفته و سایر کشورهای مهم در صید تون ماهیان در آسیا شامل ایران، ویتنام، ژاپن و فیلیپین هستند. کشورهای اسپانیا و فرانسه در قاره اروپا و همچنین کشورهای اکوادور و ایالات متحده در قاره آمریکا، کشورهای مهم در صید تون ماهیان به حساب می‌آیند.

تون ماهی باله زرد  یا گیدر:
رده بندی، زیست شناسی: کلاس (رده): Actinopterygii - راسته:  Perciformes - خانواده:  Scombridae - نام انگلیسی: En - Yellowfin tuna (3Alpha Code: YFT)  مترادف: Scomber albacores Lacepede, 1800
زیستگاه:  گونه گرمسیر و نیمه گرمسیری با مهاجرت‌های وسیع، در عرض‌های 59 شمالی و 48 درجه جنوبی  که در آب‌های ساحلی و اعماق تا 250 متر وجود داشته (معمولاً 1 تا 100 متر) و گونه سطح¬زی با مهاجرت دریایی (اوشنودرموس) و دمای ترجیحی 15 تا 31 درجه سانتی¬گراد می‌باشد.
پراکنش: در سرتاسر مناطق گرمسیر و نیمه گرمسیر به جز دریای مدیترانه دیده می‌شوند - پراکنش در ایران: دریای عمان.
 
زیست شناسی:
 تون ماهی زرد باله گونه ای اپی پلاژیک مهاجر مناطق گرمسیر و نیمه گرمسیر که در تمای اقیانوس‌ها (آرام، اطلس و هند) دیده می‌شود. در اعماق تا 250 متر وجود داشته (معمولاً تا اعماق 100 متر) و بالغین به اعماق بالاتر و نواحی دورتر از ساحل تمایل دارند (برعکس نابالغین). حرارت ترجیحی آن‌ها بین 15-31 درجه سانتی گراد بوده و حداکثر طول 239 سانتی متر (معمولاً حدود 150 سانتی متر)، حداکثر وزن 200 کیلوگرم و حداکثر سن 9 سال برای این گونه گزارش شده است. یک گونه اقیانوسی در بالا و پایین ترموکلاین، تشکیل گله براساس  اندازه بوده و گله‌های تک گونه یا چند گونه را تشکیل می‌دهند. گاهی با پروپوزها  گله‌های بزرگ را تشکیل داده و متمایل با اجسام شناور در سطح آب دیده می‌شوند. تخم و لارو پلاژیک داشته و در عرض‌های کم در سرتاسر طول سال تخم ریزی داشته و در عرض‌های بالا محدود به فصل تابستان است. به اکسیژن حساس بوده و زیر لایه ترموکلاین دیده نمی‌شوند. در ایران این ماهی به نام گیدر موسوم است. تون زرد باله از نظر اندازه، دومین گونه بزرگ تون ماهیان است. بدن آن به شدت دوکی شکل است و عمیق‌ترین قسمت آن در زیر اولین باله پشتی قرار دارد و به طور قابل توجهی به طرف ساقه دمی شیب دار شده است. دارای دو باله پشتی است. در ماهیان بالغ، دومین باله پشتی و باله مخرجی (مستقیماً زیر باله دوم پشتی) بسیار بلند است و در نمونه‌های بزرگ‌تر، طویل‌تر نیز می‌گردد. باله سینه ای نیز در مقایسه با سایر گونه‌ها، کاملاً بلند است و به فاصله بین دو باله پشتی می‌رسد. ساقه دمی کاملاً استوانه ای شکل و دارای سه سری کیل  است. دارای 7 تا 10 بالچه پشتی و شکمی است. نواری از فلس‌های بزرگ به صورت دایره ای در اطراف بدن و پشت سر وجود دارد و فلس‌ها در قسمت سینه ای وجود ندارند. این ماهی دارای چشمان کوچک و دندان های مخروطی و کیسه شنا می‌باشد. رنگ بدن این گونه، در قسمت بالا و پشت به رنگ آبی تیره متالیک یا سبز تیره است درصورتیکه شکم و قسمت‌های پایین تر سفید نقره ای است که توسط تعداد زیادی خطوط عمودی قطع می‌شود. شاید مشخص‌ترین خطوط، نوار طلایی است که در طرفین ماهی وجود دارد، دومین باله پشتی، باله مخرجی و بالچه‌ها به رنگ زرد روشن هستند و حاشیه بالچه‌ها نوار باریکی از رنگ سیاه دارد. در حقیقت نام این ماهی به دلیل رنگ زرد روشن باله‌های نرم پشتی و مخرجی آن است. باله‌های پشتی و مخرجی آن با افزایش سن ماهی، طویل‌تر می‌شوند. باله‌های سینه ای بلند آن تا مخرج کشیده می‌شوند. دومین باله پشتی و باله‌های مخرجی در بالغین بلندتر هستند. انـدازه ماهـی در تشکیل گله، چه به صورت تک گونـه ای و چه به صورت چنـد گونـه ای، بسیار مهم و عامل تعیین کننده می‌باشد. گیـدرهای بزرگ همراه با دلفین‌ها گله تشکیل می‌دهند و جذب اجسام شنـاور روی آب می‌شوند که ادوات جلب کننده ماهی یا FADs نامیده می‌شوند. از ماهـی، سخت پوستان و اسکوئید تغـذیـه می‌کند. این ماهـی حساسیت شـدیدی نسبت به کمبود اکسیژن دارد و در نـواحـی گرمسیری در عمـق بیـش از 250 متر صیـد گیـدر مشاهده نشـده اسـت. تخم ریزی در تمـام طـول سـال به صورت مقطعی انجام می‌شود و دارای یـک اوج تخم ریـزی تابستانـه یا بهاره می‌باشد. از تـورهای محاصره ای نظیـر پرساین برای صیـد گله‌هایی که نـزدیک سطـح هستند اسـتفاده می‌شود. عمدتاً به صورت منجمـد، تـازه، کنسـرو شـده و دودی به فروش می‌رسد و برای ساشیمـی  از ارزش بالایـی برخـوردار است.
 تغذیه: 
این گونه گوشت خوار بوده و ماهی، سخت پوستان و نرم تنان در تغذیه آن زیاد دیده شده و سطح غذایی 4/4 می‌باشد. لاروها و نوزادان این ماهی در آب‌های سطحی می‌مانند، درصورتیکه بزرگسالان در اعماق بیشتر یافت می‌شوند. تون زرد باله در تمامی مراحل زندگی یک شکارچی فرصت طلب بوده و از هر شکاری که در دسترس باشد تغذیه می‌کند. این ماهی اساساً در طول روز تغذیه می‌کند. لاروها از سخت پوستان زئوپلانکتونی و نوزادان از جوامع اقیانوسی اپی پلاژیک یا مزوپلاژیک یا مراحل بعد از لاروی و یا مراحل قبل از لاروی موجودات وابسته به کف یا جزایر مرجانی تغذیه می‌کنند. بزرگسالان از سخت پوستان، سرپایان (اختاپوس، اسکوئید و غیره) و ماهی تغذیه می‌کنند. همچنین در آب‌های سواحل غربی کالیفرنیا، مکزیک و جنوب کالیفرنیا، خرچنگ قرمز شناگر و آنچوی نیز بخش‌های مهمی از تغذیه این ماهی را به خود اختصاص می‌دهند.
روش صید:
 صید تجاری به وسیله تور پرساین، تور گوشگیر و رشته قلاب طویل صورت می‌گیرد. ابزار صیادی عمده صید ماهی گیدر در اقیانوس هند در شکل 3 نمایش داده شده و به ترتیب تور پرساین (35 درصد)، تور گوشگیر (17 درصد) و رشته قلاب طویل (16 درصد) از کل میزان صید در اقیانوس هند را شامل می‌گردد. کشورهای اتحادیه اروپا با حدود 22 درصد از صید کل (کشور اسپانیا (14 درصد) و فرانسه (8 درصد))، مالدیو (13 درصد) و ایران (11 درصد) در اقیانوس هند، بیشترین بهره برداری این گونه را دارا هستند. حداکثر محصول پایدار  این گونه در اقیانوس هند (339-436) 403 هزار تن در نظر گرفته شده (سال 2020) و به¬نظر می‌رسد در حال حاضر در کشور با اضافه برداشت از این گونه مواجه هستیم.
 
 ابزار صیادی عمده صید ماهی گیدر در اقیانوس هند
ارزش اقتصادی: 
این گونه دارای ارزش تجاری زیادی بوده و صید آن در سالیان اخیر به شدت افزایش داشته است. در بین گونه‌های تون ماهیان، لارو تون زرد باله از طریق فقدان رنگدانه بر روی دم و حضور یک لکه سیاه در زیر چانه شناسایی می‌شود. لارو تون زرد باله سریعاً رشد می‌کند و به وزن تقریبی 4/3 کیلوگرم در طی 18 ماه و 5/63 گیلوگرم در طی 4 سال می‌رسد. از نظر بیولوژیکی، رشد این ماهی در طی دو مرحله صورت می‌گیرد: یک مرحله رشد کند که تا حدود 65 سانتی متر می‌رسد و یک مرحله رشد سریع که به بالاترین حد رشد رسیده و این ماهی توانایی رسیدن به وزن 180 کیلوگرم را نیز دارد. زیستگاه‌های این ماهی بر طبق مراحل مختلف رشد متغیر است که ناشی از تغییرات در ظرفیت‌های هیدرودینامیکی و هیدرواستاتیکی رخ داده در این ماهی در طی دوره رشد می‌باشد. این ماهی توانایی مهاجرت در مسافت های طولانی را دارد و به  سمت آب‌های با دمای مناسب می‌رود. درجه بالایی از هم جنس خواری  به صورت تغذیه بزرگسالان از نوزادان در بین این گونه، در آب‌های جنوب فیلیپین مشاهده شده است. شکارچیان لاروها و نوزادان تون زرد باله، شامل پرندگان دریایی، پروپوئیزها، ماهی‌ها و سایر جانوران هستند و شکارچیان بزرگسالان تون زرد باله، شامل پستانداران دریایی و کوسه‌ها هستند. تون‌های زرد باله بزرگ‌تر (بیش از 100 پوند وزن) به چندین دلیل ارزش بیشتری از ماهیان کوچکتر این گونه دارند:
1-    میزان بالاتر محصول در صنایع شیلاتی
2-    رنگ قرمز بیشتر گوشت
3-    میزان چربی بیشتر گوشت
گوشت این ماهی به¬طور گسترده به¬صورت تازه، کنسرو شده، منجمد، فیله و دودی کاربرد دارد و به صورت خام مورد استفاده قرار می‌گیرد (مخصوصاً برای تهیه ساشیمی ) و همچنین برای سرخ کردن و کباب کردن نیز بسیار مناسب است. به دلیل طعم ملایم و بافت نرم آن، این ماهی دارای طرف داران زیادی است. ارزش غذایی مختلف در 100 گرم گوشت ماهی تون زرد باله به این صورت است: کالری 108، چربی کل 95/0 گرم، کل اسیدهای چرب اشباع 235/0 گرم، کلسترول 45 میلی گرم، سلنیوم 5/36 میکروگرم، سدیم 37 میلی گرم، پروتئین 38/23 گرم و فاقد هر گونه کربوهیدرات می باشد.

میزان صید در ایران و جهان:
 میزان صید ماهی گیدر از حدود 20 هزار تن (بیش از 32 درصد صید تون ماهیان آب‌های جنوب) در سال 1376 به حدود 44 هزار تن (حدود 16 درصد صید تون ماهیان آب‌های جنوب) در سال 1400 رسیده است (اداره آمار و اقتصاد صید، معاونت صید سازمان شیلات ایران). استان سیستان و بلوچستان دارای بیشترین میزان صید ماهی گیدر در آب‌های جنوب کشور است (بیش از 80 درصد). میزان صید جهانی این گونه حدود 5/1 میلیون تن بوده (رتبه دوم صید تون ماهیان در جهان و رتبه هشتم میزان صید گونه‌های جهان در سال 2020) و نزدیک 22 درصد صید تون ماهیان در جهان را شامل شده و غرب اقیانوس آرام (41 درصد)، اقیانوس هند (29 درصد) و اقیانوس اطلس (10 درصد) دارای بیشترین میزان صید آن هستند. وضعیت ذخیره این گونه در اقیانوس آرام به رنگ سبز (کمتر بهره برداری شده)، اقیانوس اطلس به رنگ زرد (بهره برداری کامل) و در اقیانوس هند به رنگ قرمز (بهره برداری بیش از حد) می‌باشد
 
شاخصه‌های زیستی: 
با مقایسه شاخصه‌های زیستی تون ماهی زرد باله با مطالعات دیگر در نقاط مختلف جهان به نظر می‌رسد نواحی غربی اقیانوس هند دارای تون ماهیان زرد باله با طول بی نهایت و ضریب رشد کمتری نسبت به نواحی شرقی اقیانوس بوده و همچنین روند طول بی نهایت و ضریب رشد این گونه در دریای عمان طی دو دهه گذشته نشان دهنده آن است که این گونه با کاهش طول بی نهایت و افزایش ضریب رشد مواجه بوده است که این تغییرات می‌تواند دلایل متعددی داشته باشد؛ و از جمله دلایل آن افزایش صید و فشار صیادی طی دوره یاد شده باشد. تفاوت‌های موجود در طول بی نهایت و ضریب رشد متأثر از تفاوت‌های اکولوژیکی هر ناحیه می‌باشد. 

جدول 1: مقایسه شاخصه‌های زیستی تون ماهی زرد باله در نقاط مختلف جهان
منبع                       منطقه                      L       ∞      K           to                         A
Maldeniya and Joseph (1986)    جنوب و غرب سریلانکا    178    47/0    2/0-    3/6
Anonymous (1987)    سوماترا    175    5/0    -    6
John and Reddy (1989)    سواحل غربی هندوستان    175    29/0    -    3/10
Chantawong, (1998)    سواحل شرقی هندوستان    194    66/0    27/0-    1/11
Tantivala (2000)    سواحل شرقی هندوستان    185    34/0    003/0-    -
Kaymaram et al. (2000)    دریای عمان (ایران)    189    42/0    23/0-    -
Somvanshi et al. (2003)    دریای عرب    193    2/0    -    -
Ramalingam et al. (2012)    دریای نیکوبار (هند)    173    39/0    09/0-    6/7
Prathibha et al. (2012)    سواحل شرقی هندوستان    197    3/0    11/0-    1/10
Kaymaram et al. (2014)    دریای عمان (ایران)    183    45/0    18/0-    5/6
هاشمی و همکاران، 1399    دریای عمان (ایران)    165    54/0    17/0-    91/4