به گزارش اقتصادسرآمد، نشست تخصصی تاملی بر رویکردهای بازسازی پساجنگ، مروری بر تجربیات بنیاد مسکن امروز (سه شنبه) به صورت حضوری و برخط برگزار شد و در آن جمعی از متخصصان امر به ارائه نظرات خود در خصوص فرایند بازسازی پرداختند.
 
در حملات دشمن صهیونی حدود چهار هزار واحد مسکونی و تجاری در ۴۲ نقطه تهران آسیب دید.
 
در این نشست مجید جودی معاون بازسازی بنیاد مسکن انقلاب اسلامی بر حضور خود مردم در فرایند بازسازی واحد های آسیب دیده در جنگ ۱۲ روزه تاکید کرد.
 
وی با بیان اینکه بنیاد مسکن به عنوان سردمدار کار بازسازی همواره مطرح است و تجربه بازسازی بیش از یک میلیون واحد در جنگ تحمیلی هشت ساله را دارد، گفت: بر این اساس دیگر افکار عمومی نمی پذیرد با توجه به این تجارب اشتباهی انجام دهیم.
 
معاون بازسازی بنیاد مسکن با بیان اینکه فقط ۵۰۰ واحد آسیب دیده در جنگ ۱۲ روزه نیازمند احداث کامل است، خاطرنشان‌کرد: اگر در بازسازی این‌بار اشتباهی رخ دهد، واقعاً یک پرسش بزرگ نه فقط پیش روی مسئولان تصمیم‌گیر، بلکه پیش روی ما کارشناسانی‌ است که باید بستر تصمیم‌سازی را فراهم کنیم.
 
جودی ادامه‌داد: تجارب ارزشمندی در طول سال های بازسازی جنگ و سوانح طبیعی در کشور اندوخته شده، حالا باید دوباره به‌کار گرفته شود.
 
وی با بیان اینکه در جریان این جنگ، حدود چهار هزار واحد آسیب‌ دیده که در برنامه بازسازی قرار گرفته‌ است، گفت: از این تعداد، شاید نزدیک به ۵۰۰ واحد نیاز به احداث کامل دارند و بقیه در طیف تعمیرات از جزئی تا کلی قرار دارند که عمده تعمیرات مربوط به شکستگی شیشه، در و پنجره است.
 
معاون بازسازی بنیاد مسکن گفت: در حالی که مشاور، پیمانکار و مدیریت دولتی وجود دارد، این‌ها فقط باید نقش هدایت، حمایت و نظارت داشته و بازسازی باید توسط خود مردم اتفاق بیفتد.
 
جودی افزود: اگر مردم کنار گذاشته شوند و نگاه صرفاً کالبدی مد نظر قرارگیرد، تجربه های شکست خورده قبلی تکرار خواهد شد.
 
وی ادامه داد: همان روزهای ابتدایی حمله وحشیانه رژیم غاصب صهیونیستی به کشور، جلسات متعددی برای تدوین برنامه بازسازی برگزار شد و آنجا اعلام کردیم که تفاوت اصلی بازسازی جنگ با سوانح طبیعی در این است که در بازسازی جنگ، دولت باید جبران خسارت کند.
 
معاون بنیاد مسکن گفت: در سوانح طبیعی مثل زلزله یا سیل، مبنای ما جبران خسارت نیست. حتی در کشورهای توسعه‌یافته، این نقش را صنعت بیمه ایفا می‌کند، اما چون صنعت بیمه در کشور ما ضعیف است، نگاه ما به بازسازی سوانح، نگاه توانمندسازی مردم است.
 
جودی ادامه داد: در بازسازی جنگ، اصل بر جبران خسارت توسط دولت است؛ حالا ممکن است منابع تأمین این جبران خسارت از محل‌های مختلفی باشد، اما محور اصلی تأمین اعتبارات، دولت است. البته تفاوت صرفاً در تأمین اعتبار است و در بقیه موارد، مردم باید در مرکز فرآیند بازسازی قرارگیرند.
 
تراکم فروشی به بهانه بازسازی بدعت خطرناک و خلاف قانون است
 
در ادامه این نشست، سید امیرحسین گرکانی رئیس پژوهشکده سوانح طبیعی با انتقاد از بازسازی مناطق آسیب دیده ناشی از جنگ ۱۲ روزه با مدل‌های تأمین مالی مبتنی بر تراکم‌فروشی، گفت: تراکم فروشی به بهانه بازسازی، بدعت خطرناک و خلاف قانون است.
 
وی بر ضرورت حضور مردم در امر بازسازی و کمک آن به جریان اقتصادی شهر تاکید کرد و افزود: باید به جنبه های روانی و اجتماعی بازسازی نیز توجه کرد.
 
عضو شورای مرکزی بنیاد مسکن ادامه‌داد: کار بازسازی را باید به دست کسانی داد که از دانش لازم را برخودارند و اصل کار، یک کار اجتماعی و نه صرفا فیزیکی است.
 
گرکانی بنیاد مسکن را برای کار بازسازی انتخابی اصلح دانست و ادامه داد: بنیادمسکن با توجه به تجربیات و دانشی که دارد باید مورد توجه قرارگیرد.
 
وی با تاکید بر اینکه ما نباید به جای مردم تصمیم گیری کنیم، به تجربه استفاده از توان مردم در بازسازی بم اشاره کرد و گفت: در بم از توان مردم استفاده شد و آنان خود بهترین تصمیم ها را اتخاذ کردند.
 
عضو شورای مرکزی بنیاد مسکن بر اهمیت حضور دولت به عنوان نهاد هدایت گر و حمایت کننده تاکید کرد و گفت: هیچ نهاد، بخش خصوصی یا خیریه‌ای نباید جای دولت را در محوریت بازسازی بگیرد، آنها باید پشتیبان و همراه بوده، اما مسئولیت مستقیم با دولت است؛ به‌ویژه در شرایط فعلی که بازسازی با موارد پیشین متفاوت است.
 
گرکانی با انتقاد از تعیین‌تکلیف نشدن مدیریت بازسازی ها، ادامه‌داد: روز گذشته رئیس کمیسیون عمران مجلس هم از این موضوع گلایه داشت، این تاخیر در تصمیم‌گیری؛ یعنی بحران مدیریتی. مردم نیز از این وضعیت گلایه‌مند هستند. اگرچه در جلسه هیات دولت این موضوع مشخص و در توییت خانم مهاجرانی هم منتشر شد، اما در جلسات بعدی مسیر تصمیم‌گیری تغییر کرد.
 
وی در ادامه بیان‌داشت: در روزهای جنگ تحمیلی ۱۲ روزه رژیم صهیونسیتی که برخی تهران را ترک می‌کردند، همکاران ما از استان‌های معین مثل تبریز، گلستان و اصفهان کنار مردم ایستادند، ستادها را مستقر و کار کارشناسی را شروع کردند.
 
عضو شورای مرکزی بنیاد مسکن از مدل پیشنهادی شهرداری برای بازسازی انتقاد کرد و گفت: این مدل مورد تأیید نیست در شرایط کنونی یا دیر تصمیم می‌گیریم، یا بد تصمیم می‌گیریم، یا اصلاً بی‌تصمیم می‌مانیم و این شرایط، نارضایتی گسترده‌ای به دنبال داشته است.
 
گرکانی اضافه‌کرد: به عنوان کارشناس، باید بدون لکنت، اشتباه بودن چنین تصمیماتی را اعلام کنیم و با کمک رسانه‌ها، آن را به گوش رئیس‌جمهور برسانیم، چراکه این تصمیم، تصمیم نادرستی است.
 
وی با بیان اینکه پیمانکار نمی‌تواند طرف حساب مردم شود، گفت: این منابع، پول مباح و حلالی نیست که صرف جبران خسارت شود. تراکم‌فروشی خلاف قانون و جرم است و نمی‌توان با این بهانه، منابع اندک (که شاید به اندازه هزینه چند موشک هم نباشد) را صرف کرد.
 
عضو شورای مرکزی بنیاد مسکن ادامه داد: اطمینان دارم آقای رئیس‌جمهور و هیات دولت نیت خیر دارند و می‌خواهند از همه ظرفیت‌ها استفاده کنند، اما ما کارشناسان باید با صراحت بگوییم که «نباید با روکش قانونی، تصمیمی نادرست را توجیه کرد.»
 
گرکانی افزود: در همه ادوار، شورای شهر نماینده مردم بوده و مدافع منافع عمومی است در این موضوع هم به طور قطع نظر دارد. حتی اگر دولت مجوز دهد، شورای شهر نباید منافع عامه را قربانی کند.
 
وی گفت: این کار، یک بدعت خطرناک است و اگر پذیرفته شود، فردا که زلزله‌ای در تهران بیاید، باید کل تهران را بفروشیم؟ یعنی چون نتوانستیم تأمین مالی کنیم یا نتوانستیم مفهوم بازسازی را جا بیندازیم، باید به بنگاه‌های اقتصادی میدان دهیم؟
 
عضو شورای مرکزی بنیاد مسکن با بیان اینکه بازسازی، ساختمان‌سازی نیست ادامه داد: بازسازی یعنی زنده‌سازی، یعنی مشارکت اجتماعی و اگر مردم کنار ما نباشند، هر بازسازی‌ای با شکست مواجه خواهد شد.
 
گرکانی ادامه داد: در گذشته هم ایده جابه‌جایی شهر تهران مطرح شده بود، اما آسیب تصمیم های نادرست را مردم دیده‌اند. امروز هم اگر بازسازی اشتباه مدیریت شود، مردم آسیب خواهند ید.
 
وی افزود: پول بازسازی متعلق به خود مردم است، نه پیمانکار. بازسازی فقط زمانی موفق خواهد بود که مردم در محوریت تصمیم‌گیری و اجرا قرار گیرند.
در ادامه این نشست مرتضی هادی جابری مقدم، عضو هیات علمی دانشگاه تهران با اشاره به اینکه ما به‌عنوان کارشناسان باید فاصله‌های سفید میان خطوط سیاه تصمیم ها را بخوانیم، گفت: بسیاری از تصمیم ها به‌ظاهر برای خدمت به مردم گرفته می‌شود، اما در عمل منجر به تقلیل مسائل بزرگ به اختلافات جزئی میان نهادها می‌شود؛ این انحرافی خطرناک است.
 
وی با تأکید بر اینکه نباید موضوع های مهم به دعواهای بخشی و نهادی تبدیل شوند، گفت: وقتی مساله‌ای ملی و کلان است، نباید آن را به منازعه میان بنیاد، شهرداری یا استانداری تقلیل دهیم. این نگاه کوچک‌سازی بحران‌ است.
 
استاد دانشگاه تهران با اشاره به نامه‌ای که چند روز پیش از سوی شهرداری صادر شده است، خاطرنشان کرد: در این نامه با استناد به "شرایط خاص" و "لزوم ارتقای کیفیت خدمات‌رسانی"، دستوراتی صادر شده که عملاً کل طرح جامع و تفصیلی تهران را بی‌اثر می‌کند و به‌راحتی و بدون هماهنگی با مراجع قانونی، طرح‌های مصوب کنار گذاشته شده‌اند.
 
جابرمقدم ادامه داد: چنین تصمیم هایی نه تنها با اصول قانونی مغایرت دارند، بلکه عملاً مدیریت شهری را از مسیر شفاف و قابل پیگیری دور می‌کنند. این‌که در دوره‌ای از شهرداری، بدون توجه به ضوابط طرح جامع، مجوزهای متعدد بلندمرتبه‌سازی صادر شده، بدون آن‌که حتی به ایمنی سازه‌ها یا احداث پناهگاه اشاره‌ای شود، نشانه‌ای از همان بی‌توجهی به اصول کارشناسی است.
 
وی با انتقاد از کنار گذاشتن نقش شورای شهر در تصمیم‌سازی‌ها، خاطرنشان کرد: شورای شهر، نهاد قانونی نمایندگی مردم و بالاترین مرجع قانون‌گذاری شهری است. اگر شورا به صراحت اعلام می‌کند که تصمیمی برخلاف قانون و اختیارات قانونی بوده، چرا همچنان اجرایی می‌شود؟ این نقض غرض است.
 
این عضو هیات علمی دانشگاه تهران افزود: ما با نهادی روبه‌رو هستیم که نه به قانون توجه دارد، نه به کار کارشناسی و نه حتی به دستورالعمل‌های رسمی خود. چطور ممکن است هنوز نامه‌ای که شهرداری به مناطق ارسال کرده، اجرایی نشده باشد اما همزمان تصمیم‌های کلان بر اساس آن اتخاذ شود؟
 
جابری مقدم با اشاره به سابقه تاریخی بازسازی شهری در ایران و جهان، گفت: تجربه بازسازی پس از جنگ جهانی دوم در برخی شهرهای اروپایی هنوز هم قابل استفاده است در آنجا هم دولت‌ها پول نداشتند، اما اجازه ندادند اصول حرفه‌ای و اعتماد عمومی قربانی تصمیم های شتاب‌زده شود.
 
این استاد دانشگاه تهران با اشاره به مسئولیت بدنه کارشناسی کشور، خاطرنشان کرد: کارشناسان نباید در برابر این تحریف‌ها سکوت کنند. ما در شهری زندگی می‌کنیم که با یک بارش، خیابان‌ها قفل می‌شود، با یک گودبرداری، ساختمان‌ها فرو می‌ریزند. چطور می‌خواهید با چنین مدیریت ناپایداری، بازسازی یا توسعه پایدار را عملیاتی کنید؟
 
جابری مقدم، با انتقاد از حذف متخصصان از فرآیند تصمیم‌گیری در حوزه مدیریت شهری افزود: این‌که تصور شود می‌توان بدون تکیه بر تخصص، تجربه و دانش شهرسازی، فرآیند بازسازی شهر را پیش برد، خطرناک و غیرمنطقی است و نمی‌شود صرفاً با نشستن روی یک صندلی و صدور فرمان، یک شهر را از نو ساخت.
 
وی با اشاره به تجربه‌های شکست‌خورده در پروژه‌های مشابه، ادامه داد: ما بارها این مسیر را رفته‌ایم. این‌که بیایند تحت عنوان توسعه‌گر (Developer) چند نفر را دور هم جمع کنند و بگویند با هم شریک شوید، واحدها را بسازید، بعد با یک توافق همه‌چیز حل می‌شود، نه جدید است و نه مؤثر. در واقع ما نه تنها هیچ تجربه موفقی از این مدل نداریم، بلکه شکست‌های متعددی هم تجربه کرده‌ایم.
 
جابری مقدم افزود: ما حق داریم بدانیم انتهای این مسیر کجاست. قرار است شهر به کدام سو برود؟ اگر قرار بر بازسازی است، آیا واقعاً تصور کرده‌اید این یک کار عمومی و قابل‌تقلید است که همه از پس آن برمی‌آیند؟
 
وی با انتقاد از بی‌توجهی به تخصص‌های مختلف در حوزه مدیریت شهری گفت: شهرسازی مثل پزشکی است؛ همان‌طور که ما برای درمان به پزشک متخصص مراجعه می‌کنیم، در حوزه شهر هم باید به متخصص شهرسازی اعتماد کنیم. اگر شهرسازان نمی‌توانستند کاری بکنند، امروز وضعیت تهران این نبود. باید اعتراف کنیم که وقتی تخصص را کنار می‌گذاریم، نتایج فاجعه‌بار می‌شود.
 
عضو هیات علمی دانشگاه تهران با اشاره به نسخه‌ای که شهرداری تهران برای بازسازی ارائه کرده، خاطرنشان‌کرد: نه تنها هیچ‌یک از تجارب جهانی و حتی داخلی در آن لحاظ نشده، بلکه نگاهی سطحی و ساده‌انگارانه به مساله بازسازی دارد. مگر ما تجربه جنگ و بازسازی نداریم؟ مگر نمی‌دانیم که بازسازی فقط ساختن دیوار نیست، بلکه سازوکار دارد، سلسله‌مراتب دارد، و دانش تخصصی می‌طلبد؟
 
جابری مقدم با اشاره به نقص‌های اساسی در نظام ارزیابی و برچسب‌گذاری واحدهای آسیب‌دیده، گفت: ما هنوز ملاک مشخصی نداریم که بگوییم فلان واحد تخریبی است یا قابل بازسازی. حتی در سامانه‌هایی که برای این کار طراحی شده، اتصال به بانک‌های اطلاعاتی ثبت رسمی وجود ندارد. در نتیجه تشخیص‌ها سلیقه‌ای است و کارشناسی نیست.
 
وی خطاب به مدیریت شهری ادامه داد: اگر قرار است طرح جدیدی بیاورید، حداقل بگویید ایرادهای قبلی را شناسایی کرده‌اید. نسخه‌ای که امروز ارائه شده، هیچ‌کدام از مصیبت‌های گذشته را حل نمی‌کند. نه از تجربه بازسازی پس از جنگ بهره برده، نه از نمونه‌های بین‌المللی. این نسخه، حاصل تفکری است که گمان می‌کند تاریخ با آمدن او آغاز و با رفتنش پایان می‌یابد.
 
در ادامه نشست محمد سعیدی کیا وزیر اسبق راه و شهرسازی با تأکید بر ماهیت اجتماعی بازسازی گفت: ظاهر بازسازی فیزیکی است؛ اما اصل آن اجتماعی است و نباید بدون حضور مردم، تصمیم‌گیری کرد.
 
وی با اشاره به تجربه بازسازی بم، خاطرنشان کرد: یکی از مهم‌ترین تصمیم های دولت وقت در جریان بازسازی بم، تشکیل شورای سیاست‌گذاری و راهبری بازسازی بود. بر اساس اصل ۱۲۷ قانون اساسی، اختیارات لازم به این شورا داده شد و همه تصمیم ها از طریق دولت ابلاغ می‌شد.
 
رئیس پیشین بنیاد مسکن ادامه داد: در شرایط مشابه، تشکیل یک شورای مشابه در مقیاسی کوچک‌ضروری است. به این ترتیب، همه دستگاه‌های مربوطه در یک ساختار مشخص گرد هم می‌آیند و تصمیم ها با اختیار قانونی اتخاذ می‌شود؛ نه اینکه هر روز یک دستگاه را جداگانه صدا بزنیم.
 
سعیدی‌کیا با بیان اینکه مشارکت مردمی در بازسازی حیاتی است، گفت: در جریان بازدیدی که به همراه عبدالعلی‌زاده، وزیر وقت مسکن، از یک روستا داشتیم، فردی فریاد زد: "آقای وزیر، بیایید من خونمو ساختم!" این جمله کوتاه، خلاصه‌ای بود از اساس بازسازی. یعنی مردم خودشان باید در ساخت‌وساز مشارکت داشته باشند.
 
وی افزود: ما نباید به جای مردم تصمیم بگیریم. دولت وظیفه سیاست‌گذاری، هدایت، حمایت و نظارت دارد، اما اجرای کار باید به خود مردم واگذار شود.