نقش مهندسی انسان‌نگر در پیشبرد پروژه‌های عمرانی

گروه ترانزیت - مهدی استادی جعفری - ایرانیان تاکنون گزارشات و سخنرانی‌های بسیاری را در باب چالش‌ها و تبعات منفی طرح‌های عمرانی بر محیط‌ زیست و زندگی انسان‌ها خوانده و شنیده‌اند. شواهد تاریخ معاصر در هفت دهه اخیر بیانگر این مطلب است که کشور ایران همواره  در پی توسعه و گسترش منابع خود بوده است.  البته حرکت به سمت توسعه و پیشرفت، عبور از موانع مختلف هم نیز در پی دارد.  
مهدی استادی جعفری - مدیر بخش لجستیک، حمل‌ونقل و ترافیک مهندسین مشاور پل‌رود - در یادداشتی به روزناه دریایی سرمد نوشت: این موانع، اگرچه ریشه‌ی خارجی نیز در برخی مقاطع زمانی داشته، لیکن بنظر می‌رسد زمینه‌ها و ریشه‌های توسعه‌ناپذیری جامعه ایرانی غالبا داخلی بوده و سپردن ناکامی‌ها به عوامل خارجی بیشتر جنبه گمراه کننده داشته و دارد. 
حال سوال اساسی این است که دلیل ناکامی‌ها و پیامدهای منفی اجتماعی و زیست‌محیطی ناشی از برنامه‌ریزی و مهندسی چیست؟ آیا نظام برنامه‌ریزی توسعه و ساختار تصمیم‌گیری تواناییِ دیدن نتایج این دست از اقدامات و پروژه‌های مهندسی را ندارد؟ آیا تصویر آنچه بر زمین مانده (که یا نیمه تمام است و یا به‌حال خود رها شده)، بازتولیدِ بی‌برنامگی، انفعال و رویکرد مقطعی و کج‌ کارکرد نظام حکمرانی است و یا ترکیبی از همه؟
بدون تردید، وضعیت امروز پیامدهای منفیِ زیست‌محیطی و اجتماعی ناشی از مهندسی و برنامه‌ریزی در کشور، ریشه در ناتوانی حل مسائل اصلی توسعه به‌دلیل استفاده از ابزار صرفا مهندسی و نگاه تک بعدی به آن دارد. 
با این وصف، بحران‌های امروزی همان خرده مسائل حل نشده و تلمبار شده دیروزی هستند. 
سال‌هاست که مهندسی در بستری از جامعه‌ای که انگیزه گفتگو و ظرفیتی که نمی‌تواند اجماع‌آفرینی نخبگان را فراهم کند، رنجور و بی‌اثر شده است. در یک کلام، مهندسیِ امروزی در جامعه‌ای بدون اجماع‌نظر فرهیختگان و عدم آرزوی بزرگ ملی، کنشگر نبوده و نیست. به همین دلیل است که در چنین جامعه‌ای مهندسی صرفا تبدیل به ابزاری در دست دیگران شده است. 
اگرچه برخی خبرگان و دغدغه‌مندان این مرز و بوم بر روند اصلاح ساختاری و سیستمی مهندسی و برنامه‌ریزی در کشور کاملا خوش‌بین نیستند، لیکن شواهد امروز و سوابق تاریخی تحول‌خواهی به ترتیبی است که اصلاح روند تصمیم‌گیری و مهندسی را نوید می‌دهد. بدون شک مهندسیِ آینده، مهندسیِ امروز نخواهد بود. در چنین فضایی، مهندسیِ انسان‌نگر به‌عنوان راهبردی تحول‌آفرین این قابلیت را دارد تا زمینه‌ها و ریشه‌های عدم اثربخشی مهندسی در کشور و لزوم توجه جدی به مولفه‌های اجتماعی و فرهنگی در توسعه جامعه ایرانی بازشناسی و تحلیل نماید. 
باید توجه نمود که توسعه، هم نیازمند ابزارهای علوم مهندسی است و هم نیازمند ابزارهای علوم اجتماعی. در این خصوص، تاکید می‌گردد که بر خلاف رویه حاکم در برنامه‌ریزی توسعه در جامعه ایرانی، علوم اجتماعی، همتای  گمشده‌ی علوم مهندسی در توسعه بوده که می‌بایست این موضوع در اصلاح حکمرانی کشور مورد تاکید قرار گیرد. بنابراین، مسئله اصلی این است که علوم مهندسی و اجتماعی چگونه می‌توانند همتای هم در توسعه جامعه مشارکت نمایند و اصولا چه دیالوگی می‌بایست برای این مهم در سطح دانشگاه و حرفه شکل گیرد. پیشنهاد بنده در ایجاد این همگرایی، معرفی و توجه به اصول مهندسی انسان‌نگر یا انسان‌گرایانه است.

مهندسی انسان‌نگر یا انسان‌گرایانه چیست؟
مهندسی انسان‌نگر در نقطه مقابل مهندسی با الگوی سنتی شکل و معنا می‌گیرد. مهندسی انسان‌نگر، رویکردی ارزش‌محور است که در آن تمام مهندسی‌ها با هدف بهبود زندگی مردم و پیشبرد اهداف انسان‌گرایانه در جامعه انجام می‌شوند. جامعه‌ای که در آن همه افراد (صرف‌نظر از وضعیت اجتماعی-اقتصادی خودشان) از پیشرفت‌ فن‌آوری سود می‌برند. جامعه‌ای که در آن افراد می‌توانند از اوقات فراغت خود برای تعالی انسانی، آموزش، تحقیقات علمی و کارآفرینی استفاده کنند. جامعه‌ای که در آن فناوری در دسترس همه باشد، تا همگان بتوانند از آن بیاموزند، در آن مشارکت کنند و بر اساس آن جهانی را بسازند که در آن صیانت از محیط زیست اصل بلامذاکره تلقی شود. در نهایت، جهانی که در آن مردم برای ایجاد تغییر و گردهم‌آیی جمعی برای مقابله با منافع قدرتمندی که بشریت را عقب می‌اندازند، توانمندتر می‌شوند.
 این نکته آخر یکی از اجزای حیاتی مهندسی انسان‌نگر است. مهندسی انسان‌نگر به صراحت مدلی از قدرت را اتخاذ می‌کند تا به مهندسان و جمعیت بزرگ‌تر این توانایی را بدهد که جامعه را در جهت‌های انسان‌گرایانه سوق دهند. به این ترتیب، مهندسی انسان‌‌گرایانه به دنبال ایجاد نگرش جامع‌نگر و ارائه آموزش‌هایی است که از توانمندسازی افراد، همه‌شمولی طرح‌ها و پروژه‌های مهندسی و اقدامات بین‌بخشی و بین‌سازمانی حمایت می‌کند. 
مهندسی انسان‌گرایانه بر این اصل تأکید می‌کند که مهندسی باید بر مبنای فهمی گسترده از ارزش‌ها و نیازهای انسانی، بنیان نهاده شود. در اصل، مهندسی انسان‌گرایانه، بر قسمتِ «مردم و جامعه» تاکید می‌کند و به دنبال حل مسائل اجتماعی و انسانی است. مهندسی انسان‌نگر به‌ منظور توسعه راه‌حل‌هایی برای بهبود کیفیت زندگی انسان‌ها در حوزه سلامت، آسایش، حمل ونقل و فناوری ارتباطات، به کار می‌رود؛ در نتیجه، به این نکته توجه دارد که سامانه‌ها و خدمات باید به گونه‌ای طراحی شوند که با ارزش‌ها و آرمان‌های انسانی هم‌راستا باشند. 
با توجه به درک این نیاز اساسی، بنظر می‌رسد اصول اصلی مهندسی انسان گرایانه در طول زمان تنوع یافته و تکامل خواهند یافت. 
یکپارچه‌سازی دیدگاه‌های انسانی در مهندسی شامل درنظرگیری مسائل اجتماعی، اخلاقی و فرهنگی مانند عدالت اجتماعی، پایداری و تأثیر مهندسی بر جامعه و محیط‌زیست است. این رویکرد می‌تواند در تمامی افرادی که در حوزه مهندسی فعالیت می‌نمایند و در تمامی پروژه‌های بزرگ و کوچک عمرانی اثربخش باشد و به تمامی دست‌اندرکاران آنها کمک کند تا بهترین تفسیرها و تحلیل‌های خود را در خارج از حل مسائل فنی ارائه دهند. انتظار می‌رود، رویکرد مهندسی انسان‌نگر بتواند در برنامه‌ریزی و پیشبرد تمامی پروژه‌های عمرانی از جمله طرح توسعه حمل‌ونقل ترکیبی مواد معدنی توسط شرکت مدیریت بین المللی همراه جاده ریل دریا به‌کارگیری گردد.
نقش مهندسی انسان‌نگر در پیشبرد  پروژه‌های  عمرانی
ارسال دیدگاه
اخبار روز
ضمیمه