به گزارش اقتصادسرامد؛ در بحبوحه تحولات استراتژیک منطقه و نمایش اقتدار نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران، به ویژه در پاسخ های کوبنده به متجاوزان در طول جنگ 12 روزه، همواره سوالاتی در خصوص ابعاد و گستره توانمندی های نظامی کشور مطرح می شود.
 
یکی از پرسش های کلیدی که پس از عملیات های ترکیبی و پیچیده اخیر در ذهن تحلیلگران و افکار عمومی شکل گرفت، به نقش نیروی زیرسطحی ایران در این معادلات بازمی گردد. به طور مشخص، پس از عملیات وعده صادق 3 ، این گمانه زنی تقویت شد که یک زیردریایی ایرانی اقدام به شلیک موشک کروز به سمت اهدافی در سرزمین های اشغالی کرده است.
 
شواهد و رزمایش های پیشین نشان می دهد که نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران به فناوری پیشرفته شلیک موشک های کروز از زیردریایی های خود دست یافته است. پروژه موفق جاسک-2 که طی آن موشک های کروز ضدکشتی از زیردریایی کلاس غدیر با موفقیت پرتاب شدند، گواهی بر این مدعاست.
 
بنابراین، هرچند تصویر رسمی از این اقدام منتشر نشده، اما تحلیل فنی و نظامی نشان می دهد که این قابلیت، در زیرسطحی ارتش وجود دارد و شلیک موشک از زیردریایی فراتر از چند شایعه رسانه ای است. لازم به ذکره برد موشک های پروژه جاسک 2 به اراضی قدس اشغالی نمیرسد و در صورت ارتقا یا تعویض نوع موشک ولی بر اساس همان تاکتیک و کنیستر امکان رسیدن به برد اراضی قدس اشغالی وجود دارد.
 
برای درک عمیق تر این توانمندی، باید سفری به تاریخچه و سیر تکامل ناوگان زیرسطحی ایران داشته باشیم؛ داستانی که از یک خریدار صرف به یک طراح و تولیدکننده بومی بدل شده است. در ادامه به بررسی شکل گیری ناوگان زیردریایی ایران و همچنین وضعیت فعلی زیردریایی های ایرانی میپردازیم:
 
کلاس کیلو، نخستین تجربه زیرسطحی ایران
 
ورود ایران به باشگاه دارندگان زیردریایی پس از پایان جنگ تحمیلی و در دهه 1370 شمسی رقم خورد. در آن دوران، در راستای بازسازی و نوسازی نیروهای مسلح، قراردادی با روسیه برای خرید سه فروند زیردریایی دیزل-الکتریک کلاس کیلو (پروژه 877) منعقد شد. این زیردریایی ها که در ایران با نام کلاس طارق شناخته می شوند، به ترتیب با نام های طارق 901، نوح 902 و یونس 903 در سال های 1992، 1993 و 1996 به نیروی دریایی ارتش پیوستند.
 
کلاس کیلو در زمان خود یکی از بی صداترین و بهترین زیردریایی های دیزل-الکتریک جهان محسوب می شد و لقب حفره سیاه را از آن خود کرده بود. این زیردریایی سنگین با وزن 3950 تن در حالت غوطه ور، طول 74 متر و 52 نفر خدمه، برای عملیات در آب های عمیق و اقیانوسی طراحی شده است. مداومت دریانوردی 45 روزه و 6 لوله اژدرافکن 533 میلی متری با قابلیت حمل 18 اژدر (احتمالاً از نوع تایپ 53 روسی یا والفجر بومی) آن را به یک شکارچی قدرتمند در دریاهای آزاد بدل می کند.
 
با این حال، این تجربه اولیه خالی از چالش نبود. بدعهدی روس ها در ارائه دفترچه های فنی و پشتیبانی تعمیر و نگهداری، برای سال ها ناوگان طارق را با مشکلات جدی مواجه کرد. این فشار، اما در نهایت به یک فرصت طلایی برای متخصصان داخلی تبدیل شد.
 
جهاد خودکفایی نیروی دریایی ارتش با تکیه بر دانش و غیرت ایرانی، توانست بر این چالش فائق آید و تعمیرات اساسی و اورهال کامل این زیردریایی های پیچیده را در داخل کشور به سرانجام برساند. این دستاورد بزرگ، سنگ بنای استقلال ایران در حوزه فناوری های زیرسطحی شد.
 
از منظر استراتژیک، کلاس کیلو برای عملیات در عمق کم خلیج فارس چندان مناسب نیست، اما یک بازوی قدرتمند برای حفاظت از منافع ملی در دریای عمان، شمال اقیانوس هند و آب های دوردست به شمار می رود. حضور این زیردریایی ها در این مناطق، عمق استراتژیک ایران را افزایش داده و توانایی کنترل خطوط مواصلاتی حیاتی را به نیروهای مسلح می بخشد.
 
زاده خلیج فارس؛ کلاس غدیر، استاد رزم نامتقارن
 
 
نیازهای عملیاتی در خلیج فارس، با ویژگی های منحصربه فرد خود (عمق کم، شوری بالا و ترافیک دریایی سنگین)، ایران را به سمت توسعه یک زیردریایی متناسب با این جغرافیا سوق داد. در اوایل دهه 1380، با انتقال فناوری زیردریایی کلاس یونو از کره شمالی، پروژه بومی سازی و تولید انبوه مینی زیردریایی ها در ایران کلید خورد. حاصل این تلاش، کلاس غدیر بود؛ یک زیردریایی کوچک اما مرگبار که به ستون فقرات نیروی زیرسطحی ایران در خلیج فارس تبدیل شد.
 
غدیر با وزن 115 تا 150 تن و طول 29 متر، در رده زیردریایی های میدجت (Midget) قرار می گیرد. این ابعاد کوچک، بزرگترین مزیت آن است.
 
ردیابی غدیر توسط سونارهای دشمن بسیار دشوار است و قابلیت کف نشینی (نشستن در بستر دریا) به آن اجازه می دهد تا برای مدت طولانی در نقاط استراتژیک به کمین بنشیند و در لحظه مناسب به دشمن ضربه بزند.
 
با تولید بیش از 21 فروند از این کلاس، ایران عملاً خلیج فارس را به یک میدان مین متحرک و هوشمند برای هر نیروی متخاصم تبدیل کرده است.
 
 
این زیردریایی دارای دو مقر پرتاب اژدر 533 میلی متری است و معمولاً دو اژدر (از نوع والفجر یا نسخه های مشابه) حمل می کند. اگرچه برد و مداومت عملیاتی آن محدود است، اما برای ماموریت های تعریف شده در خلیج فارس و سواحل مکران کاملاً کفایت می کند.
 
متخصصان ایرانی در طول سال ها، این کلاس را با سامانه های بومی ارتقا داده اند؛ کابین دیجیتال، اپتیک پیشرفته با دید حرارتی و مسافت یاب لیزری، و سونارهای بهینه شده، غدیر را از نمونه اولیه کره ای خود بسیار توانمندتر کرده است.
 
اوج شکوه فناوری در کلاس غدیر، موفقیت در پروژه جاسک-2 بود. تبدیل این زیردریایی کوچک به یک سکوی پرتاب موشک کروز، یک جهش پارادایمی در توان رزم نامتقارن ایران بود. غدیر اکنون می تواند بدون آنکه شناسایی شود، به نزدیکی ناوگروه دشمن نفوذ کرده و موشک های ضدکشتی خود را از اعماق شلیک کند.