به گزارش اقتصادسرآمد، اعلام تحریم‌های جدید دولت بریتانیا علیه دوشرکت بزرگ تولیدکننده نفت روسیه، Rosneft و Lukoil در هفته گذشته، به سرعت توسط ایالات‌متحده و اتحادیه اروپا با عنوان نوزدهمین بسته تحریمی پیگیری شد. در این راستا، بیش از ۱۰۰نفتکش دیگر با پرچم‌های ناوگان سایه و یک کشتی‌ساز روسی نیز تحریم شدند. در این میان خبرگزاری رویترز در گزارشی آورده است که چین و هند -بزرگ‌ترین خریداران نفت روسیه در جهان- نیز در این فهرست قرار گرفته‌اند. شرکت پتروشیمی یولونگ از مجموعه شرکت‌های گروه نانشان و سایر شرکت‌های چینی در استان شاندونگ نیز هدف این تحریم‌ها بوده‌اند.
در چنین شرایطی ممکن است بخش بیشتری از نفت‌خام روسیه به پالایشگاه‌های تحریم‌شده یا مستقل در چین منتقل شود. این روند می‌تواند باعث کاهش واردات از سایر منابع شود و در نتیجه بر بازار حمل‌ونقل دریایی تأثیر منفی بگذارد. مالکان کشتی‌های افراماکس و سوئزماکس که در حال حاضر با شرکت‌های نفتی تحریم‌شده روسیه همکاری دارند، احتمالاً در تصمیمات خود تجدیدنظر خواهند کرد و بازگشت به بازارهای متعارف برای آنان محتمل‌تر خواهد بود. از طرف دیگر، ایالات‌متحده و بریتانیا محدودیت‌ها و فهرست‌های جدیدی علیه شرکت‌ها و کشتی‌هایی که در دور زدن تحریم‌ها نقش دارند اعلام کرده‌اند. رسانه‌ها گزارش داده‌اند که برخی نفتکش‌ها در مسیر به مقصد هند یا بنادر دیگر، پس از اعلام تحریم‌ها یا فشارهای مالی، مسیر خود را برگشته یا در حال سرگردانی شده‌اند. این رفتارهای ناگهانی پیامدهای عملیاتی شدید در ترافیک دریایی ایجاد کرده است.
 
وضعیت نفتکش‌های روسی در دریاها
تحریم‌های جدید، ناوگان نفتکش‌های جهان را به وضعیت «سرگردان» کشانده است. بیش از ۵۰۰نفتکش روسی در ناوگان سایه که اغلب بدون سیستم شناسایی خودکار حرکت می‌کنند، اکنون در معرض بازرسی‌های شدیدتر قرار دارند؛ از جمله اقدامات دانمارک در تنگه‌های بالتیک برای توقیف کشتی‌های مشکوک. این وضعیت نه‌تنها نرخ بیمه را برای مالکان افزایش داده‌(تا ۵۰درصد)، بلکه منجر به تأخیرهای طولانی در بنادر شده و زنجیره تأمین جهانی را مختل کرده است. قیمت نفت برنت بلافاصله ۶درصد جهش کرد و به بیش از ۸۵دلار رسید که این امر فشار تورمی بر اقتصادهای وابسته به واردات نفت وارد می‌کند.
در سطح جهانی، این سرگردانی به معنای افزایش هزینه‌های حمل‌ونقل است: شرکت‌های کشتیرانی مانند‌Maersk و COSCO گزارش داده‌اند که نفتکش‌های‌شان برای اجتناب از تحریم‌ها، مسیرهای طولانی‌تری را طی می‌کنند که این امر انتشار کربن را ۱۵درصد افزایش می‌دهد. علاوه‌بر این، تحریم‌های ثانویه علیه شرکت‌های هندی و چینی، مالکان مستقل نفتکش‌ها را وادار به انتخاب‌های دشوار کرده: یا تجارت با روسیه و خطر جریمه، یا از دست دادن درآمدهای کلان.
تحریم‌های پیاپی و هدف‌گذاری «ناوگان سایه» عمرانی از کشتی‌های قدیمی و شبکه پیچیده مالکیت را تحت فشار گذاشته است؛ در نتیجه تعداد بیشتری از شناورها در فهرست‌های تحریم قرار گرفته‌اند و گزارش‌ها از نام‌نویسی‌های جدید و شناسایی بنادر یا شرکت‌های همکار حکایت دارد. این موضوع صادرات دریایی روسیه را با هزینه‌های بالاتر و محدودیت‌های لجستیکی مواجه کرده است.
بنادر و نهادهای چینی نیز به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین خریداران نفت روسیه، تحت فشار برای کنترل کشتی‌های پرریسک قرار گرفته‌اند و برخی پایانه‌ها مقررات سخت‌تری برای پذیرش کشتی‌های قدیمی یا فاقد مدارک معتبر اعلام کرده‌اند. از طرف دیگر، هند نسبت به فشارهای بین‌المللی واکنش‌های متغیری نشان داده؛ بعضی پالایشگاه‌ها خریدها را کاهش داده یا از تأمین‌کنندگان غیرمشمول استفاده می‌کنند، اما همزمان گزارش‌ها حاکی از ادامه جذب محموله‌های روسی توسط برخی بازیگران بزرگ هندی است که تا حدی تلاش دارند معاملات را در چارچوب مقررات بین‌المللی نگه دارند.
 
موفقیت ناوگان ایران در دور زدن تحریم‌ها
در مقابل این آشفتگی، ناوگان نفتکش‌های ایران الگویی از تاب‌آوری ارائه می‌دهد. علی‌رغم تحریم‌های شدید ایالات‌متحده از ۲۰۱۸ و بازگشت تحریم‌های سازمان ملل در ۲۰۲۵، ایران صادرات نفت خود را به رکورد ۱.۶میلیون بشکه در روز رسانده؛ عمدتاً به چین. ناوگان سایه ایران، متشکل از بیش از ۲۰۰نفتکش، با تاکتیک‌های پیشرفته‌ای مانند خاموش کردن AIS، انتقال نفت کشتی به کشتی در آب‌های خنثی و بیمه از شرکت‌های غیرغربی‌(مانند شرکت‌های نیوزیلندی)، موفق به دور زدن محدودیت‌ها شده است.
تحلیل‌های ردیابی و گزارش‌سازهای تخصصی نشان داده‌اند که ناوگان ایران در چندسال گذشته توانسته با استفاده از شبکه‌های پیچیده واسطه‌ و تغییر روش‌های مالکیت/پرچم و برخی تغییرات عملیاتی، سطحی از تداوم صادرات را حفظ کند. بااین‌حال، این «موفقیت نسبی» هزینه‌هایی دارد‌(افزایش هزینه‌ و ریسک، دشواری دسترسی به بیمه بین‌المللی و سرویس‌های بانکرینگ) و در دوره‌های تشدید اعمال فشار بین‌المللی نیز آسیب‌پذیر بوده است. لازم است تأکید شود که گزارشگر فقط به‌ صورت تحلیلی از وضعیت فعلی نقل‌قول می‌کند و راهکارهای فرار از تحریم ذکر نخواهد شد.
به اعتقاد تحلیلگران؛ موفقیت ناوگان نفتکش‌های ایران در بی‌اثر کردن تحریم‌های نفتی، نتیجه سال‌ها تجربه است: ایران نه‌تنها بنادر خود را برای تعمیرات محلی تجهیز کرده، بلکه شبکه‌ای از شرکت‌های صوری در پاناما و لیبریا ایجاد کرده تا مالکیت کشتی‌ها را پنهان کند. در حالی‌که روسیه هنوز در مراحل اولیه ناوگان سایه خود است، ایران نشان داده که با تمرکز بر عملیات‌STS کارآمد‌(که زمان انتقال را از ۴۸ساعت به ۲۴ساعت کاهش داده)، می‌توان تحریم‌ها را خنثی کرد. بااین‌حال، ریسک‌های زیست‌محیطی -مانند نشت نفت از کشتی‌های قدیمی- همچنان چالش‌برانگیز است.
 
چشم‌انداز آینده بازار نفت
بسته‌های جدید تحریمی که هدف‌شان قطع یا محدود کردن استفاده شبکه‌های سایه برای صادرات انرژی است، هم‌اکنون بازار جهانی نفتکش را به‌ صورت مستقیم متأثر کرده‌اند: از افزایش هزینه‌ها و بی‌ثباتی کرایه تا وضعیت‌هایی که رسانه‌ها آن را «سرگردانی ناوگان» گزارش کرده‌اند. در این وضعیت، بنادر، بیمه‌گران و بازیگران تجاری باید سریع‌تر قواعد انطباق، شفافیت و مدیریت ریسک را ارتقا دهند تا از اختلالات گسترده‌تر جلوگیری شود. گزارش‌های متعدد نشان می‌دهند که تحریم‌ها عملیاتی‌تر و هدفمندتر شده‌اند و اثرات آن‌ها در خوشه‌های عملیاتی و جغرافیاییِ خاص‌(مثلاً مسیرهای روسیه-آسیا) بسیار قوی‌تر دیده می‌شود.
این تحریم‌ها هرچند ضربه‌ای به روسیه وارد می‌کنند، ریسک‌های دوگانه‌ای برای غرب نیز به همراه دارند: افزایش قیمت نفت و اختلال در تأمین انرژی آسیا. چین با پرکردن ذخایر استراتژیک خود‌(تا ظرفیت ۹۰درصدی)، برای اختلالات کوتاه‌مدت آماده است، اما هند -با وابستگی ۴۰درصدی به نفت روسی- ممکن است به سمت منابع گران‌تر خاورمیانه چرخش کند. در بلندمدت، این وضعیت می‌تواند ناوگان جهانی را به سمت نوسازی سوق دهد، اما در کوتاه‌مدت، سرگردانی ادامه خواهد داشت.
در نهایت بسیاری از کارشناسان و تحلیلگران اعتقاد دارند که تجربیات ایران حاکی از آن است که تحریم‌ها، بدون اجرای قاطع ثانویه، قابل دور زدن هستند. روسیه، چین و هند ممکن است با الگوبرداری از تهران، ناوگان خود را تقویت کنند، اما این امر، بازار نفتکش‌ها را به عرصه‌ای پیچیده‌تر و پرریسک‌تر تبدیل خواهد کرد. جهان انرژی، در آستانه زمستان، منتظر گام‌های بعدی واشنگتن
 است.