به گزارش اقتصاد سرآمد، هند و ایران در ماه مه گذشته، قراردادی ۱۰ساله برای اداره و مدیریت بندر چابهار توسط اپراتور هندی که در نزدیکی مرز جنوب‌شرقی ایران با پاکستان واقع شده است، نهایی کردند. این قرارداد شامل سرمایه‌گذاری تقریبا ۱۲۰میلیون دلاری هند و ۲۵۰میلیون دلار دیگر برای دریافت بدهی است. مقامات هندی در همین راستا طی ماه جاری با بازگشایی سفارت خود در کابل، اقدام به تقویت روابط‌شان با حاکمان افغانستان کردند. این در حالی است که سفارت هند در افغانستان پس از به قدرت رسیدن طالبان در سال۲۰۲۱ که در پی سقوط دولت مرکزی و خروج نیروهای ناتو به رهبری آمریکا از این کشور محقق شد، به‌طور کلی بسته شده بود.
آمریکا در سپتامبر امسال اعلام کرد؛ معافیت تحریم‌ها برای فعالیت در بندر چابهار ایران را که در سال۲۰۱۸ صادر شده بود، از ۲۹سپتامبر لغو خواهد کرد. پس از تصمیم آمریکا مبنی بر لغو معافیت، وزارت امور خارجه هند در مورد اهمیت این پروژه با آمریکا وارد مذاکره شد و خواستار تمدید معافیت شد. در نهایت ۳۰اکتبر رسانه‌ها اعلام کردند که ایالات‌متحده آمریکا معافیت از تحریم‌ها برای هند به منظور راهبری و توسعه بخش‌هایی از بندر چابهار ایران را به مدت ۶ماه دیگر تمدید کرده است. هند و ایران این بندر را به‌عنوان یک مرکز کلیدی برای کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی شمال-جنوب به طول ۷۲۰۰کیلومتر برای جابه‌جایی بار میان هند، ایران، افغانستان، ارمنستان، آذربایجان، روسیه، آسیای مرکزی و اروپا، با دور زدن پاکستان، در نظر گرفته‌اند.
براساس ترجمه اختصاصی اقتصادسرآمد -از یکی گزارش‌های منتشرشده در رسانه بین‌المللی رویترز- در حالی‌که ایالات‌متحده همچنان سیاست موسوم به «فشار حداکثری» علیه جمهوری اسلامی ایران را دنبال می‌کند، واشنگتن به هند معافیت ۶ماهه از تحریم‌ها برای ادامه فعالیت در بندر استراتژیک چابهار اعطا کرده است؛ تصمیمی که به باور بسیاری از ناظران، بیش از هر چیز نشانه‌ واقع‌گرایی اجباری آمریکا در برابر جایگاه ژئوپلیتیک ایران است.
 
چابهار؛ شاه‌کلید اتصال هند به آسیای مرکزی
جایگاه خاص بندر چابهار، آنقدر روشن و مبرهن است که اندک اشاره‌ای به موقعیت کنونی آن و منافعش راه را برای تحلیلی فراگیر در منطقه باز می‌‎کند، اما برای هند شرایط کمی برجسته‌تر است. این بندر برای هند نقش حیاتی در اتصال به افغانستان و آسیای مرکزی بدون نیاز به عبور از خاک پاکستان ایفا می‌کند.
هند سال گذشته قرارداد ۱۰ساله‌ای با ایران برای توسعه و بهره‌برداری از این بندر امضا کرد و در ماه جاری نیز با بازگشایی سفارت خود در کابل، سطح روابط با افغانستان تحت حاکمیت طالبان را افزایش داد. آنطور که در گزارش‌ها آمده؛ این بندر قرار است از طریق شبکه‌ ریلی ایران-افغانستان، مسیر جایگزینی برای انتقال کالا و انرژی به کشورهای محصور در خشکی منطقه فراهم کند؛ مسیری که می‌تواند وابستگی کابل به بنادر پاکستانی را به حداقل برساند.
 
واشنگتن در تنگنای موازنه
خبرگزاری رویترز در بخش دیگری از گزارش خود آورده است؛ سخنگوی وزارت امور خارجه‌ هند، راندهیر جایسوال، روز پنج‌شنبه ۳۰اکتبر تایید کرد که «هند برای مدت۶ماه از معافیت تحریمی آمریکا برخوردار شده است.» او افزود که دهلی‌نو همچنان با دولت ترامپ در حال گفت‌وگو درباره توافق تجاری دوجانبه است. احتمالا در صورت برقراری، این توافق می‌تواند بخشی از تنش‌های اخیر میان دوکشور را کاهش دهد.
ایالات‌متحده ماه گذشته معافیت پیشین بندر چابهار‌(صادره در ۲۰۱۸) را لغو کرده بود، اما اکنون با توجه به اهمیت نقش هند در مهار نفوذ چین و همچنین فشارهای منطقه‌ای، ناچار به اعطای مجدد این معافیت شده است. منابع هندی می‌گویند: این معافیت تازه از روز چهارشنبه اجرایی شده است. سفارت آمریکا در دهلی‌نو از پاسخگویی فوری به درخواست رویترز خودداری کرده است.
 
روابط تجاری پرتنش اما حیاتی
تنش‌های اخیر میان دهلی‌نو و واشنگتن با تصمیم دولت ترامپ برای دوبرابر کردن تعرفه‌های واردات کالاهای هندی به اوج رسیده بود. همزمان، آمریکا محدودیت‌های جدیدی علیه خرید نفت روسیه از سوی شرکت‌های هندی اعمال کرده است. بااین‌حال، اعطای این معافیت نشان می‌دهد که آمریکا همچنان ناچار است میان فشار بر ایران و حفظ روابط با هند نوعی تعادل برقرار کند.
 
چابهار؛ ناتوانی واشنگتن برای منزوی کردن ایران
به نظر می‌رسد تصمیم اخیر آمریکا بیش از آنکه «امتیازی برای هند» باشد، نشانه‌ای از ناتوانی واشنگتن در انزوای ایران است. آمریکا در حالی به هند اجازه فعالیت در چابهار را می‌دهد که همین پروژه یکی از نمادهای استقلال اقتصادی ایران و پیوندهای آسیایی آن محسوب می‌شود. واشنگتن به‌ خوبی می‌داند بدون مشارکت ایران، طرح‌های بزرگ منطقه‌ای همچون کریدور شمال-جنوب یا اتصال آسیای مرکزی به اقیانوس هند عملاً به بن‌بست می‌خورند.
از این رو، این معافیت ۶‌ماهه در واقع اعترافی به موقعیت غیرقابل جایگزین ایران در معادلات اوراسیاست. در حالی‌که آمریکا با تحریم‌های خود به دنبال مهار نفوذ چین و روسیه است، تداوم حضور هند در چابهار عملاً جایگاه ایران را در معادله ژئو‌اقتصادی منطقه تقویت می‌کند. چابهار امروز بیش از هر زمان دیگر به نماد پایداری و ضرورت همکاری با ایران تبدیل شده است؛ به‌طوری که خواستن و نخواستن واشنگتن مطرح نیست!
 
پیام تداوم حضور هند در بندر چابهار
برخی کارشناسان بر این باورند که در ادامه تلاش‌های چندساله برای حفظ موقعیت بندر چابهار در نقشه تجارت جهانی، دولت هند توانست موافقت آمریکا را برای تمدید معافیت تحریمی این بندر تا اوایل سال آینده میلادی به‌دست آورد. بندر چابهار که از سال‌۲۰۱۶ در چارچوب تفاهم‌نامه‌های سه‌جانبه میان ایران، هند و افغانستان توسعه یافته، امروز به محور اصلی راهبرد اتصال هند با آسیای مرکزی و روسیه بدل شده است.
دولت هند تأکید کرده که عملکرد این بندر نه در راستای منافع نظامی، بلکه با هدف کمک‌های بشردوستانه و تسهیل تجارت مشروع در منطقه است. چابهار در حال حاضر مسیر حیاتی ارسال کمک‌های پزشکی و انسانی هند به افغانستان محسوب می‌شود؛ ازجمله ارسال آمبولانس‌ها و داروهایی که اوایل ماه جاری به کابل تحویل داده شد.
تمدید تازه معافیت تحریمی، ضمن حفظ این روند، زمینه جذب سرمایه‌گذاران آسیای مرکزی را نیز تقویت خواهد کرد. ازبکستان، قزاقستان و تاجیکستان از جمله کشورهایی‌اند که در حال بررسی استفاده از مسیر چابهار برای کاهش وابستگی خود به ابتکار «یک کمربند-یک راه» چین هستند. در همین راستا، ماه گذشته تهران میزبان نخستین نشست سه‌جانبه ایران-هند-ازبکستان با محوریت چابهار بود. همزمان، روسیه نیز از طریق قزاقستان و ازبکستان به دنبال بهره‌برداری از مسیر چابهار برای دسترسی تجاری به هند و سایر بخش‌های آسیایی است.
تحلیلگران معتقدند که تداوم حضور هند در چابهار، علاوه‌بر منافع اقتصادی، یک پیام ژئوپلیتیکی آشکار دارد: دهلی‌نو قصد دارد با تکیه بر همکاری با ایران، روسیه و آسیای مرکزی، الگویی مستقل از نظم دریایی چین و غرب ایجاد کند؛ الگویی که می‌تواند چابهار را به مرکز ثقل جدید تجارت اوراسیا بدل کند