به گزارش اقتصاد سرآمد، طی سال‌های گذشته صادرات محصولات شیلاتی ایران به‌عنوان یکی از ظرفیت‌های کلیدی اقتصاد غیرنفتی، در سال‌های اخیر رشد قابل‌توجهی را تجربه کرده است. شیلات در اقتصاد ایران با وجود گستره سواحلی طولانی در شمال و جنوب، تنوع‌زیستی فراوان، امکانات آبزی‌پروری و ظرفیت صید در آب‌های آزاد، یکی از بخش‌های با پتانسیل بالاست. بسیاری از کارشناسان معتقدند که این حوزه می‌تواند سهم قابل‌توجهی از بازارهای جهانی محصولات دریایی را تصاحب کند و این در حالی است که یکی از موانع عمده پیش روی این هدف، ضعف در لجستیک سرد است.
محصولات شیلاتی مانند میگو، ماهی و خاویار به دلیل فسادپذیری بالا، نیازمند زنجیره سرد یکپارچه از مرحله تولید تا تحویل به بازارهای هدف هستند. هیچ آمار جامع و به‌روز در منابع عمومی در دسترس نیست که نشان دهد دقیقاً چند دستگاه کامیون یخچال‌دار با شرایط بین‌المللی برای حمل محصولات شیلاتی وجود دارد.
بااین‌حال، هرچند در بندر شهیدرجایی و برخی بنادر کشور اقدامات برای ایجاد سردخانه و کانتینر یخچالی صورت گرفته، اما مشخص است که ظرفیت آن‌ها هنوز پاسخگوی تمام کالاهای صادراتی نیست. به باور کارشناسان و براساس اظهارات فعالان صنعت شیلات کشور، نبود ناوگان سرد باعث می‌شود محصولات در طول مسیر یا در بنادر با تأخیر زیاد مواجه شوند که کیفیت و طراوت آن‌ها آسیب ببیند. در چنین شرایطی اگر کیفیت محصولات صادراتی افت داشته باشد، در عمل موجب از دست رفتن بازارها می‌شود.

نگاهی به کارنامه صادرات در حوزه شیلات
براساس گزارش رسمی گمرک ایران، در سال‌۱۴۰۳ بیش از ۱۹۶هزار تن انواع محصولات شیلاتی و آبزیان پرورشی از کشور صادر شده که ارزش دلاری آن حدود ۳۷۲میلیون دلار برآورد می‌شود. این رقم در مقایسه با سال‌های پیش از آن رشد محسوسی داشته است. میگو، فیله ماهی، ماهیان دریایی جنوب، خاویار پرورشی و محصولات منجمد از جمله کالاهای شاخص صادراتی ایران در این حوزه هستند. طبق گزارش سازمان شیلات ایران، سهم شیلات از صادرات غیرنفتی کشور همچنان کمتر از یک‌درصد است، اما به دلیل ارزش‌افزوده بالا و بازار رو به گسترش، این بخش از معدود حوزه‌هایی است که می‌تواند در سال‌های آینده نقش مهمی در تنوع‌بخشی درآمد ارزی کشور داشته باشد. بااین‌حال، کارشناسان هشدار می‌دهند که کمبود زیرساخت‌های فنی و لجستیکی به‌ویژه در بخش زنجیره سرد، باعث شده بخشی از ظرفیت صادراتی کشور بلااستفاده بماند.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که ایران در سال‌های اخیر بازارهای متنوعی را برای صادرات آبزیان هدف گرفته است. چین یکی از بزرگ‌ترین خریداران محصولات شیلاتی ایران محسوب می‌شود که به‌ویژه در زمینه میگو و فیله‌ماهی از بنادر جنوبی کشور خرید می‌کند. روسیه نیز به‌عنوان یکی از مقاصد مهم صادراتی مطرح است و توافق‌نامه‌های جدید حمل‌ونقل و گواهی‌های بهداشتی میان دوکشور، بستر این همکاری را تقویت کرده است. در کنار این بازارها، عراق، عمان، امارات و ترکیه نیز از جمله مقاصد منطقه‌ای مهم برای محصولات شیلاتی ایران هستند. کارشناسان معتقدند اگر زنجیره سرد به‌صورت کامل و استاندارد توسعه یابد، ایران می‌تواند علاوه‌بر حفظ بازارهای منطقه، در بازارهای اتحادیه اروپا و جنوب‌شرق آسیا نیز حضور فعال‌تری داشته باشد.
به گفته کارشناسان، ضعف در زنجیره سرد نه‌تنها موجب افزایش ضایعات و افت کیفیت محصولات صادراتی می‌شود، بلکه تأثیر مستقیم بر ارزآوری کشور دارد. هر درصد کاهش در کیفیت صادرات می‌تواند ده‌ها میلیون دلار کاهش درآمد به همراه داشته باشد. از طرف دیگر، برخی کارشناسان معتقدند که مشکل زنجیره سرد صرفاً فنی نیست، بلکه ریشه در نبود سیاست منسجم و همکاری بین‌بخشی دارد.
صادرات آبزیان و محصولات شیلاتی ایران در آستانه ورود به مرحله‌ای تازه از توسعه قرار دارد، اما برای عبور از مرزهای فعلی، نیاز به اقدام فوری در زیرساخت‌های سرد احساس می‌شود. برآوردها نشان می‌دهد ایران برای پوشش کامل صادرات فعلی و دستیابی به رشد هدف‌گذاری‌شده باید طی ۲ تا ۳سال آینده دستکم چندهزار کانتینر و صدها کامیون یخچال‌دار جدید به ناوگان خود اضافه کند.

اهمیت توسعه ناوگان لجستیک سرد
رضا زرین، صاحب‌نظر حوزه لجستیک و حمل‌و‌نقل و همچنین عضو انجمن رانندگان کامیون‌های یخچال‌دار استان تهران در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصاد سرآمد، درباره اهمیت تامین ناوگان سرد برای توسعه صادرات محصولات تولید داخل کشور گفت: در سال‌های اخیر، مفهوم زنجیره سرد به یکی از کلیدواژه‌های اصلی اقتصاد و سلامت ایران تبدیل شده و هرجا که بحث حمل‌ونقل و صادرات مواد غذایی، به‌ویژه محصولات شیلاتی مطرح می‌شود، موضوع اهمیت کنترل دما مورد تاکید قرار می‌گیرد. نگهداری و صادرات این محصولات به دمای خاصی وابسته است و کوچک‌ترین نقص دمایی آن‌ها را به کالاهای بی‌مصرف تبدیل می‌کند.
این فعال حوزه حمل‌ونقل ادامه داد: برخی آمارهای منتشرشده از سوی دستگاه‌ها و حتی رسانه‌ها نشان می‌دهد که بیش از ۲۰درصد از مواد غذایی تولیدشده در ایران به دلیل ضعف لجستیک سرد در حمل‌ونقل و ذخیره‌سازی از بین می‌رود. همچنین باید بدانیم که شکست در حفظ زنجیره سرد در عمل موجب به زیان تولیدکنندگان، کاهش اعتماد مصرف‌کنندگان و از دست رفتن بازارهای صادراتی می‌شود.
این عضو انجمن رانندگان کامیون‌های یخچال‌دار استان تهران در ادامه افزود: حقیقت این است که وضعیت فعلی زیرساخت‌های سردخانه‌ای و ناوگان حمل‌ونقل در ایران نامتوازن است. از طرف دیگر، ناوگان حمل‌ونقل سرد کشور نیز وضعیت مطلوبی ندارد. بیش از نیمی از کامیون‌های یخچال‌دار فعال در کشور عمری بالای ۱۵سال دارند. 
«زرین» خاطرنشان کرد: در حوزه صنایع پروتئینی و دریایی، ایران یکی از تولیدکنندگان بزرگ میگو و حتی گونه‌هایی از ماهی در منطقه است و صادرات این محصولات ارزآوری خوبی برای کشور داشته است، اما استمرار و رونق صادرات این محصولات مشروط به تقویت زیرساخت‌های لجستیک سرد است.به گفته این فعال حوزه حمل‌ونقل؛ در حال حاضر، بخشی از صادرات به دلیل کمبود کامیون‌های یخچالی یا تاخیرهای مرزی، با افت کیفیت مواجه می‌شود. توقف چندساعته در مرز کافی است تا دمای محموله تغییر کند و ارزش کل بار از دست برود. باید بدانیمژ زنجیره سرد در ایران یک ضرورت حیاتی برای اقتصاد است. 
«زرین» در ادامه افزود: صادرات بسیاری از مواد غذایی و محصولات شیلاتی ایران بدون گواهی‌های معتبر زنجیره سرد، شانس چندانی در بازارهای هدف نخواهد داشت. در چنین شرایطی زنجیره سرد می‌تواند نه‌تنها ضایعات را کاهش دهد، بلکه موتور محرک اقتصاد کشاورزی و غذایی کشور باشد؛ سرمایی که اگر درست مدیریت شود، گرمایی تازه به اقتصاد ایران خواهد بخشید.
این صاحب‌نظر حوزه حمل و نقل و لجستیک در پایان گفت: وجود و توسعه ناوگان لجستیکی سرد و حمل‌ونقل سرد یکی از پیش‌شرط‌های حیاتی برای ارتقای صادرات شیلات است. بدون این زیرساخت نمی‌توان کیفیت را حفظ کرد، بازارهای حساس را فتح نمود و ضایعات را کاهش داد. عدم‌توجه به لجستیک سرد می‌تواند نه‌فقط مانع رشد صادرات باشد، بلکه هزینه‌های عملیاتی را برای صادرکننده افزایش دهد و فرصت‌های بازار را برای رقبا واگذارد.