به گزارش «اقتصاد سرآمد»، پیش از این و در روزهای پایانی مهرماه سال‌جاری بود که جبارعلی ذاکری، مدیرعامل شرکت راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران در آیین سرمایه‌گذاری در ناوگان ریلی مسافری از ورود ۳۰۰دستگاه واگن مسافری به شبکه ریلی کشور در سال‌جاری و راه‌اندازی قطارهای بین‌المللی تهران-آنکارا و تهران-هرات خبر داده بود. براساس صحبت‌های مطرح‌شده از سوی مسئولان شرکت راه‌آهن، با اعتبارات دولتی هرسال توسعه خطوط ریلی به میزان ۱۵۰ تا ۳۰۰کیلومتر در اقصی‌نقاط کشور عملیاتی می‌شود و این در حالی است که برای توسعه ناوگان ریلی، به همین نسبت سرمایه‌گذاری صورت نمی‌گیرد و حالا مدت‌هاست که به دلیل کمبود ناوگان موجود، نیاز به جابه‌جایی واگن‎ها در خطوط مختلف ایجاد شده است.
شرکت راه‌آهن و وزارت راه و شهرسازی در ماه‌های اخیر چندین تفاهم‌نامه و قرارداد سرمایه‌گذاری با بخش خصوصی و سازندگان داخلی امضا کرده‌اند تا بخشی از کسری را با خرید، بازسازی و تولید داخل جبران کنند. برنامه‌ها بر ترکیبِ جذب سرمایه‌گذاری بخش خصوصی، بازسازی واگن‌های فرسوده و تقویت تولید داخل متمرکز است، اما چالش‌های تأمین مالی، تأمین قطعات و هماهنگی میان بازیگران دولتی و خصوصی باقی است. این در حالی است که به باور کارشناسان؛ شبکه ریلی کشور نیاز فوری به افزایش ظرفیت ناوگان مسافری دارد. در چنین شرایطی است که به نظر می‌رسد اگر مسیرهای تأمین مالی و اجرایی‌شدن تفاهم‌نامه‌ها و قراردادهای امضاشده با بخش خصوصی با سرعت عملیاتی شوند، می‌توان در میان‌مدت بخشی از کسری و ناترازی ناوگان مسافری ریلی کشور را جبران کرد.

نیاز به ۱۰۰۰ ناوگان مسافری دیگر
محمدهادی ضیایی‌مهر، معاون ناوگان شرکت راه‌آهن جمهوری اسلامی درباره میزان کمبود واگن مسافری، گفت: واگن‌های موجود با وجود عمر بالا به دلیل مراقبت‌های فنی که توسط بخش خصوصی و شرکت راه‌آهن انجام می‌شود، کیفیت مناسبی دارند، اما برای اینکه از لحاظ کمی‌و‌کیفی نیاز حوزه مسافری را برطرف کنیم، باید حداقل به همین میزانی که واگن داریم واگن جدید اضافه کنیم و سرمایه‌گذاری در این بخش صورت گیرد. وی ادامه داد: افزایش ناوگان هم نیاز شبکه در محورهای جدید را برآورده می‌کند و هم فاصله عرضه‌و‌تقاضا را متعادل‌تر، در نتیجه باعث می‌شود مردم راحت‌تر بلیت خریداری کنند. ولی باید سرمایه‌گذاری انجام شود که این سرمایه‌گذاری اولیه سنگین است و باید تحت حمایت ویژه قرار گیرد. بخش مسافری راه‌آهن نیاز به توجه ویژه دارد. اینکه انتظار داشته باشیم شرکت‌ها به تنهایی کاری انجام و این بخش را تکان اساسی دهند، واقعا دور از ذهن است و باید سیاست‌ها و بسته‌های حمایتی وجود داشته باشد.
به گفته معاون شرکت راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران؛ اخیرا توانستیم مجوزی را از محل منابع تهاتر نفت بگیریم تا ۳۰۰دستگاه واگن مسافری به صورت اقدام فوری تهیه شود. مجوزهای آن دریافت شده و تشریفات اداری در حال انجام است که در نهایت بتوانیم ۳۰۰دستگاه واگن خیلی سریع تامین کنیم. «ضیایی‌مهر» همچنین درباره محل تامین ۳۰۰دستگاه واگن مسافری جدید، گفت: ‌داخل کشور توانمندی خوبی در جهت تولید واگن مسافری دارد؛ چند شرکت تولیدی در کشور داریم که در حوزه واگن مسافری توانمند هستند. اگرچه ظرفیت‌های تعریف‌شده‌ای دارند، ولی اگر منابع تامین شود و حمایت‌ها و بسته‌های تشویقی وجود داشته باشد، رویکرد راه‌آهن استفاده از ظرفیت‌های تولید داخل است. اگر ظرفیت‌های تولید داخل استفاده و مجددا نیاز فوری ایجاد شد از محل واردات، آن را برطرف خواهیم کرد، ولی اولویت اول استفاده از توان داخلی است.

مسیری برای نوسازی ناوگان مسافری
حمل‌ونقل ریلی در ایران همواره به‌عنوان یکی از ستون‌های توسعه پایدار و ایمن در حوزه جابه‌جایی مسافر و بار شناخته شده است. با وجود آنکه سیاست‌های کلی کشور در سال‌های اخیر بر «گسترش سهم حمل‌ونقل ریلی» تأکید داشته‌اند، واقعیت میدانی حاکی از کاهش محسوس ظرفیت ناوگان مسافری و افت شاخص بهره‌برداری در خطوط بین‌شهری است. در یک دهه گذشته، میزان استفاده از قطارهای مسافری با وجود افزایش جمعیت و تقاضای سفر، رشد پایداری نداشته است؛ یکی از اصلی‌ترین دلایل این وضعیت، فرسودگی و کمبود ناوگان واگن‌های مسافری است که به چالشی ملی در مدیریت ریلی بدل شده است. در سال‌های اخیر، برخی شرکت‌های بهره‌بردار خصوصی به دلیل هزینه بالای تعمیرات، قطعات و نبود صرفه اقتصادی، بخشی از ناوگان خود را از مدار خارج کرده‌اند.
در طول دهه گذشته نیز میانگین سرمایه‌گذاری سالانه در بخش مسافری ریلی کمتر از یک‌چهارم نیاز واقعی برآورد شده است. پروژه‌های نوسازی ناوگان اغلب به دلیل کمبود منابع مالی یا تأخیر در تخصیص بودجه، نیمه‌تمام مانده‌اند. همچنین در سیاست صنعتی جدید وزارت راه، خودکفایی در تولید واگن مسافری به‌عنوان هدف راهبردی تعیین شده است. برنامه‌ریزی شده تا سال‌۱۴۰۶ ظرفیت تولید داخلی به ۱۰۰۰دستگاه در سال برسد.
در کنار آن، وزارت صمت و بانک مرکزی بسته‌ای از تسهیلات ارزی و ریالی ویژه تولیدکنندگان ریلی را برای واردات قطعات و تأمین سرمایه در گردش تصویب کرده‌اند.در میان‌مدت، بازسازی واگن‌های فرسوده سریع‌ترین و کم‌هزینه‌ترین راهکار برای افزایش ظرفیت محسوب می‌شود. راه‌آهن با همکاری شرکت‌های خصوصی طرحی برای بازسازی ۴۰۰واگن قدیمی را آغاز کرده که شامل نوسازی سیستم تهویه، ترمز، بدنه و تجهیزات خدماتی است. به گفته معاون ناوگان راه‌آهن، بازسازی هر واگن حدود یک‌سوم هزینه ساخت واگن جدید را دارد و می‌تواند عمر بهره‌برداری را ۱۰سال افزایش دهد. به ‌منظور تأمین مالی پایدار، پیشنهادهایی برای استفاده از اوراق مشارکت ریلی، فاینانس داخلی، لیزینگ ناوگان و تهاتر منابع انرژی با تجهیزات ریلی مطرح شده است.
بحران کمبود ناوگان مسافری در ایران، بازتابی از سال‌ها کم‌سرمایه‌گذاری، فرسودگی تجهیزات و ناهماهنگی نهادی است. با وجود چالش‌ها، چشم‌انداز تازه‌ای با تمرکز بر سرمایه‌گذاری خصوصی، حمایت از تولید داخلی و نوسازی هدفمند در حال شکل‌گیری است. در همین حال کارشناسان معتقدند که در صورت تداوم این روند و اجرای واقعی قراردادهای فعلی، ایران می‌تواند طی سه تا پنج سال آینده از وضعیت کمبود بحرانی واگن خارج شود و شبکه ریلی مسافری خود را به الگویی پایدار و رقابتی در منطقه تبدیل کند. در غیر این صورت، تداوم عقب‌ماندگی در نوسازی ناوگان، نه‌تنها حمل‌ونقل ریلی، بلکه برنامه‌های کلان توسعه پایدار کشور را نیز تحت تأثیر قرار خواهد داد.