به گزارش «اقتصاد سرآمد»، صادرات و واردات ایران با کشورهای حاشیه دریای خزر‌(روسیه، قزاقستان، ترکمنستان، جمهوری آذربایجان) از اهمیت راهبردی برخوردار است. این منطقه به دلیل همجواری، منابع انرژی و بازارهای در حال رشد، فرصت‌های اقتصادی و ترانزیتی مهمی برای ایران ایجاد کرده ‌است. دریای خزر به‌عنوان یک پل آبی، ایران را از طریق بنادر خود به‌خصوص بندرانزلی، بندر امیرآباد و بندر نوشهر به کشورهای شمالی متصل می‌کند؛ کالاها با کامیون به بنادر ایران می‌رسند، سپس با کشتی به بنادر روسیه‌(مثل آستاراخان)، قزاقستان‌(اکتائو) و جمهوری آذربایجان‌(باکو) منتقل شده و دوباره به وسیله زمینی یا ریلی به مقصد نهایی می‌روند.
بررسی گزارش‌های رسمی منتشرشده از سوی گمرک جمهوری اسلامی نیز نشان می‌دهد که واردات ایران از کشورهای حاشیه خزر بیشتر روی کالاهای اساسی، مواد اولیه و غلات متمرکز است که نقش مهمی در امنیت غذایی کشور دارد. امنیت غذایی به وضعیتی گفته می‌شود که در آن همه افراد، در تمام اوقات، دسترسی فیزیکی، اجتماعی و اقتصادی به غذای کافی، سالم و مغذی داشته باشند که نیازها و ترجیحات غذایی آن‌ها را برای یک زندگی فعال و سالم برآورده کند.

ایران در چهارراه تجارت منطقه
ایران با برخورداری از موقعیت جغرافیایی بی‌نظیر در چهارراه ترانزیتی جهان، به‌عنوان یک شاهراه حیاتی و محور اصلی در کریدور بین‌المللی حمل‌ونقل شمال-جنوب است؛ این کریدور با هدف اتصال هند، خلیج‌فارس و ایران به روسیه و اروپا از طریق دریای خزر، جایگزین کوتاه‌تر و مقرون‌‌به‌صرفه‌تری برای مسیرهای سنتی از طریق کانال سوئز ارائه می‌دهد و شریان اقتصادی عظیمی است که شمال اروپا را از طریق خشکی و دریایی به هندوستان و کشورهای حوزه اقیانوس هند متصل می‌کند. موقعیت استراتژیک ایران، این کشور را به شاهراه حیاتی و غیرقابل انکار کریدور بین‌المللی حمل‌ونقل شمال-جنوب تبدیل کرده و با پیوند دادن شمال به جنوب، کوتاه‌ترین و مقرون‌به‌‌صرفه‌ترین مسیر ترانزیت را در کریدور بین‌المللی حمل‌ونقل شمال-جنوب ایجاد کرده ‌است.
به باور کارشناسان؛ توسعه روابط تجاری به‌ویژه تجارت غیرنفتی با کشورهای حاشیه دریای خزر، یک ضرورت استراتژیک برای ایران است. این روابط می‌تواند ضمن رشد اقتصاد غیرنفتی امنیت غذایی کشور را تضمین کرده و موقعیت ترانزیتی ایران را تقویت کند. ایران برای موفقیت نیازمند یک دیپلماسی فعال تجاری، رفع موانع تجاری، بهبود زیرساخت‌های لجستیکی و هماهنگی بین نهادهای مختلف است. از طرف دیگر، دریای خزر نه‌تنها به دلیل تامین مستقیم پروتئین‌(ماهیان خاویاری، کیلکا و ماهیان استخوانی)، بلکه به سبب تقویت زنجیره تولید پروتئین، ایجاد اشتغال و فراهم کردن بستر اکولوژیک برای کشاورزی حاصلخیز، یک ستون اصلی در امنیت غذایی ایران و منطقه به‌شمار می‌رود.

دیپلماسی فعال با کشورهای حاشیه خزر
برخی کارشناسان معتقدند: در شرایطی که برخی کشورهای اروپایی با طرح دوباره موضوعات سیاسی همچون اسنپ‌بک و مکانیسم ماشه و نیز فشارهای فزاینده آمریکا برای کشاندن ایران به مذاکراتی با اهداف تحمیلی و انحراف افکار جهانی، در پی ایجاد فضای انزوا و حاشیه‌سازی علیه جمهوری اسلامی هستند، برگزاری اجلاس منطقه‌ای استانداران کشورهای حاشیه خزر در استان گیلان اهمیت مضاعفی پیدا می‌کند. طبق برنامه‌ریزی اعلام‌شده شهر رشت، مرکز استان گیلان قرار است در ۲۷ و ۲۸آبان‌ماه، میزبان نخستین اجلاس استانداران استان‌های ساحلی کشورهای حاشیه دریای خزر باشد؛ نشستی که هدف آن تقویت همکاری‌های منطقه‌ای، افزایش تعاملات اقتصادی و هماهنگی در زمینه توسعه پایدار و حفاظت محیط‌زیست در بزرگ‌ترین پهنه آبی بسته جهان است.
به باور کارشناسان، این رویداد در واقع پاسخی هوشمندانه و دیپلماتیک از سوی ایران به تلاش‌های کشورهای غربی و ایالات‌متحده آمریکا برای محدودسازی نقش منطقه‌ای ایران است؛ پاسخی که با تکیه بر ظرفیت‌های ژئوپلیتیکی و مردمی استان‌های شمالی ایران، مسیر گفت‌وگو و همکاری سازنده با کشورهای همسایه حاشیه دریای خزر را هموار می‌کند. در چنین شرایطی که تحولات منطقه‌ای و فشارهای اقتصادی جهانی ضرورت تقویت اقتصاد مقاومتی را دوچندان کرده است، این اجلاس می‌تواند بستری مؤثر برای افزایش صادرات، گسترش تبادلات تجاری، توسعه همکاری‌های حمل‌ونقل دریایی و ریلی و رونق گردشگری دریایی باشد. از سوی دیگر، طرح موضوع توسعه کریدور بین‌المللی شمال-جنوب به‌عنوان یکی از محورهای مهم گفت‌وگو، می‌تواند جایگاه گیلان را در نقشه ترانزیتی کشور تقویت و مسیرهای ارتباطی ایران با شمال و شمال‌غرب جهان را فعال‌تر کند.
در چنین شرایطی است که کاظم غریب‌آبادی، معاون امور حقوقی و بین‌المللی وزارت امور خارجه و نماینده ویژه جمهوری اسلامی ایران در امور دریای خزر می‌گوید: استانداران ۱۰استان ساحلی خزر از چهارکشور روسیه، قزاقستان، آذربایجان و ترکمنستان و استانداران استان‌های شمالی و جنوبی کشورمان به همراه سفرا و سرکنسول‌های جمهوری اسلامی ایران در چهارکشور ساحلی خزر و سفرای این کشورها در تهران، در این نشست حضور خواهند یافت و در سه میزگرد تخصصی «اقتصاد، سرمایه‌گذاری و توسعه منطقه‌ای»، «ترانزیت، لجستیک و توسعه کریدور شمال و جنوب» و «محیط‌زیست، شیلات و احیای زیست‌بوم دریای خزر» به بحث و تبادل‌نظر خواهند پرداخت.«غریب‌آبادی» همچنین با اشاره به اینکه وزرای امور خارجه دوکشور ایران و روسیه در مراسم افتتاحیه و معاون اول رئیس‌جمهور کشورمان در اختتامیه این اجلاس منطقه‌ای شرکت و سخنرانی خواهند کرد، هدف از این اجلاس را فراهم کردن بستری پایدار برای همکاری‌های تجاری، اقتصادی و ترانزیتی و تبادل تجربیات میان استان‌های ساحلی کشورهای حاشیه دریای خزر عنوان کرد و گفت: در این اجلاس، فعالان اقتصادی کشورهای ساحلی خزر نیز مشارکت موثری خواهند داشت.
کارشناسان اعتقاد دارند که که حضور استانداران کشورهای ساحلی خزر، سفرای روسیه، آذربایجان، ترکمنستان و قزاقستان، به همراه مقامات ملی در حوزه‌های سیاسی، اقتصادی، ترانزیت و محیط‌زیست و نیز استانداران استان‌های ساحلی کشور شامل گیلان، مازندران، گلستان، هرمزگان و سیستان و بلوچستان، نشان‌دهنده سطح بالای اهمیت این اجلاس و جایگاه ویژه گیلان در سیاست منطقه‌ای کشور است. این حضور گسترده، زمینه‌ساز گسترش دیپلماسی منطقه‌ای از سطح ملی به سطح استانی و الگوی تازه‌ای از تعامل میان دولت‌های محلی کشورهای ساحلی خزر خواهد بود.

دریای خزر به شاهراه استراتژیک تجارت
محمدمهدی کریمی‌قهی، کارشناس ترانزیت در گفت‌وگو با «مهر» با اشاره به ورود همکاری‌های ایران و روسیه به مرحله‌ای تازه در دریای خزر، می‌گوید: تهران و مسکو در مسیر احیای تجارت از دریای کاسپین گام‌های مهمی برداشته‌اند و قصد دارند با ترکیب توان بندری، ریلی و فناورانه خود، مسیرهای تجارت اوراسیا را بازطراحی کرده و خزر را به محور نوین حمل‌ونقل منطقه‌ای تبدیل کنند. وی افزود: در میانه تغییرات بزرگ زنجیره تأمین جهانی، ایران و روسیه تلاش دارند نظم جدیدی در حوزه حمل‌ونقل منطقه‌ای ایجاد کنند؛ نظمی که دریای خزر را از یک پهنه آبی محصور به شاهراه راهبردی تجارت اوراسیا بدل می‌سازد.
«کریمی‌قهی» با بیان اینکه دوکشور در حال طراحی شبکه‌ای یکپارچه از مسیرهای ریلی، بندری و گمرکی در خزر هستند، تصریح کرد: هدف اصلی این طرح، تسهیل ترانزیت، کاهش زمان حمل‌ونقل و ایجاد ارزش‌افزوده در مسیر شمال-جنوب است. به گفته وی، این همکاری نقطه‌عطفی در روابط تهران و مسکو محسوب می‌شود و می‌تواند جایگاه ایران را از مسیر گذر، به مرکز ترانزیت منطقه ارتقا دهد. وی اظهار کرد: محور خزر، حلقه مغفول ‌مانده کریدور شمال-جنوب به‌شمار می‌رود و با تکمیل راه‌آهن رشت-آستارا و راه‌اندازی پایانه‌های چندوجهی در انزلی و آستارا، ظرفیت جابه‌جایی کالا میان خلیج‌فارس و ولگا به بیش از ۲۵میلیون تن در سال افزایش خواهد یافت.
این کارشناس ترانزیت با اشاره به اقدامات زیرساختی مشترک ایران و روسیه گفت: برنامه‌ریزی برای سرمایه‌گذاری در بنادر انزلی، امیرآباد و آستارا در قالب مدل‌های BOT و JV آغاز شده است. به گفته وی، احداث پایانه‌های کانتینری، سردخانه‌های بزرگ و پایانه‌های ترکیبی از جمله طرح‌هایی است که با مشارکت‌ بخش خصوصی دوکشور دنبال می‌شود. «کریمی‌قهی» در ادامه افزود: از منظر گمرکی نیز پیشنهاد ایجاد «پنجره واحد خزر» میان ایران، روسیه و قزاقستان مطرح شده است؛ سامانه‌ای دیجیتال که تبادل اسناد، صدور گواهی مبدأ و ثبت اطلاعات محموله را در لحظه انجام داده و زمان توقف کالا در بنادر را به کمتر از یک‌سوم کاهش می‌دهد.