به گزارش اقتصاد سرآمد، در پایان قرن نوزدهم، دریاسالار و مورخ آمریکایی، آلفرد ماهان، با انتشار کتاب «تأثیر قدرت دریا بر تاریخ»  تفکر استراتژیک جهانی را برای همیشه دگرگون کرد. او با بررسی ظهور و سقوط قدرت‌های بزرگ، به‌ویژه امپراتوری بریتانیا، یک نظریه جامع و قدرتمند ارائه داد: «عظمت و شکوه یک ملت، به‌طور مستقیم به توانایی آن در کنترل دریاها بستگی دارد.»

عوامل موثر در تبدیل‌شدن یک کشور به قدرت دریایی از نظر آلفرد ماهان:
۱) موقعیت جغرافیایی: اگر کشوری از موقعیت دریایی مناسبی برخوردار باشد و این امر با کنترل استراتژیک آبراه‌های مهم و پایگاه‌هایی که دشمن ممکن است از آن‌ها برای محاصره و تهدید استفاده کند، همراه باشد، مناسب است.
۲) ویژگی‌های طبیعی: هدف از ویژگی‌های طبیعی، وضعیت ساحل و مشخصات فیزیکی آن است. اگر کشوری دارای طول ساحلی زیادی باشد ولی به علت نامساعد بودن ساحل نتواند به ایجاد بنادر، لنگرگاه‌ها و تأسیسات دفاع ساحلی اقدام کند، چگونه می‌تواند دارای ارتباطات دریایی مناسبی باشد؟ بنادر و لنگرگاه‌های زیادی در عمق کشور، باعث قدرت دریایی و کسب ثروت است. اگر تأسیسات بندری از قابلیت دفاعی خوبی برخوردار نباشد، آسیب‌پذیری آن‌ها اجتناب‌ناپذیر است.
۳) طول ساحل و وسعت قلمرو: منظور ماهان از وسعت قلمرو، طول خطوط ساحلی یک کشور و قابلیت دفاع سواحل است و اینکه اساساً به ‌منظور یک پدافند عامل، اقداماتی انجام‌ گرفته است یا خیر؟ در این میان، معابر نفوذی و تکیه‌گاه‌های آبی از مهم‌ترین عواملی هستند که باید توجه شود.
۴) جمعیت: میزان جمعیت یک کشور عامل مهم و قابل‌ملاحظه‌ای است، زیرا توانایی ایجاد یک نیروی دریایی و تأمین افراد مورد نیاز بر آن، به میزان جمعیت آن کشور بستگی دارد. تنها برخی کشورها قادرند پایگاه‌های دریاهای دور را که نیروی نسبتاً بزرگی از نظامیان و مدیران را تقاضا می‌کند، نگهداری و حمایت کنند و به‌عنوان یک قدرت دریایی مطرح باشند.
۵) خصوصیات ملّی: اگر مردم یک کشور با وجود داشتن یک موقعیت دریایی علاقه‌مند به دریانوردی و بازرگانی با ملل دیگر نباشند، قدرت بزرگ دریایی ایجاد نمی‌شود. به نظر ماهان؛ تجارت عمومی، گسترده و مسالمت‌آمیز، اولین ضرورت برای گسترش قدرت دریایی است.
۶) خط‌مشی حکومت و رهبران سیاسی: خط‌مشی سیاسی دولت در بهره‌برداری از منابع انسانی و طبیعی، تنها به‌وسیله یک حکومت آینده‌نگر و دارای راهبرد اجرایی متهورانه می‌تواند از قوه به فعل در آید.

نگاهی به وضعیت ایران در میان قدرت‌های دریایی
امروز ایران با موقعیت ممتاز جغرافیایی و قرار گرفتن در پنج‌منطقه جغرافیایی و تمدنی‌(‌خلیج‌فارس، شبه‌قاره هند، آسیای‌مرکزی، قفقاز و اوراسیا) همچنین قرار داشتن در بین دو دریا و برخورداری از هزاران کیلومتر سواحل و نیز جزایر و ظرفیت‌های فراوان بر زمین مانده، از ظرفیت‌های متعددی برای حضور مؤثر در ساحل، فراساحل، دریا و اقیانوس و بهره‌گیری از آن به‌عنوان یک پیشران و محور توسعه کشور برخوردار است، چراکه ایران در چهارراه دریایی جهان قرار گرفته است: ۱)در شرق، ورودی اقیانوس هند۲) در جنوب‌غرب، دریای سرخ و سوئز به‌ سوی مدیترانه۳) در شمال، دریای خزر ۴)در مرکز، خلیج‌فارس و تنگه‌هرمز که قلب تپنده صادرات انرژی دنیاست.

فرصت و چالش قدرت دریایی پیش روی ایران
این موقعیت ژئوپلیتیک منحصربه‌فرد همزمان برای ایران فرصت و چالش است؛ فرصت از این لحاظ که اهرم‌های فشار و عمق راهبردی در اختیار دارد. چالش از آن رو که در صورت بحران، کشور در معرض تمرکز تنش‌های جهانی قرار می‌گیرد. موقعیت استراتژیک، ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک ایران همواره مورد توجه کشورهای بزرگ جهان بوده و خواهد بود.
ایران در همسایگی با ۱۲کشور قرار دارد که حدود ۸۰درصد با همسایگان دارای مرز آبی است. ۳۷درصد از ۱۱هزار و ۲۴۰کیلومتر نوار مرزی ایران در مجاورت آب‌هاست. امروز نیروی دریایی جایگاه راهبردی و اثرگذاری در تقویت قدرت نظامی، صیانت از منافع ملی و دستیابی به اهداف دفاعی دارد و کشور را در دستیابی به یک سیاست دفاعی موفق و کارآمد یاری خواهد کرد. نیروی دریایی در ایران می‌تواند بر چهاربخش تاثیرگذار باشد: ۱)کنترل تجارت بین‌الملل ۲)توانایی ‌بهره‌برداری ‌و کنترل منابع ‌اقیانوسی ۳)‌توانمندی ‌عملیات ‌دریایی ‌در ‌جنگ ۴)‌بهره‌گیری ‌از ‌قدرت ‌اقتصادی ‌دریایی‌ به‌عنوان ‌ابزار دیپلماسی ‌و ‌همچنین ‌بازدارندگی ‌و ‌نفوذ سیاسی‌ در‌ زمان ‌صلح.
یکی از عناصر قدرت در جهان حضور نیروی دریایی کشور‌ها در آب‌های جهانی است، چراکه حقوق بین‌الملل، آزادی دریا‌ها را به رسمیت شناخته است. نیروی دریایی در واقع به نیرویی گفته می‌شود که باید از کشور در برابر نفوذ دشمن از طریق دریا دفاع کند. با افزایش تهدید جنگ و تغییر سیاست‌های بین‌المللی کشورها، ضرورت تقویت نیروی دریایی در کنار تقویت نیروی هوایی و زمینی، به‌شدت احساس می‌شود.
موقعیت دریایی ایران به‌گونه‌ای است که نیروی دریایی در آن از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. ب اساس واقعیت‌های ژئوپلیتیکی خلیج‌فارس و تنگه‌هرمز، ایران باید در پی توسعه نیروی دریایی خود باشد. وجود این نیروی دریایی نه‌تنها می‌تواند مدافع منافع ملی ایران در خلیج‌فارس و دریای عمان باشد، بلکه می‌تواند زمینه‌ای برای تبدیل‌شدن به یک قدرت دریایی برتر را فراهم آورد، چراکه بستر‌های جغرافیایی ایران در این زمینه کاملاً فراهم بوده و نیازمند اراده ملی و سیاسی برای شکل‌گیری این مهم است. 

نیروی دریایی، مظهر اقتدار دریایی ایران
نیروی دریایی جمهوری اسلامی به‌عنوان مظهر اقتدار ایران اسلامی در صیانت از مرزهای آبی دارای ماموریت‌های راهبردی بوده و وظایف متعددی را برعهده دارد که شامل موارد زیر است:
۱)حفاظت از مرزهای آبی: تامین امنیت خلیج‌فارس، دریای عمان، دریای خزر و شمال اقیانوس هند
۲)دفاع از منافع ملی: مقابله با تهدیدات دریایی در آب‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای
۳)مبارزه با قاچاق و دزدی دریایی: جلوگیری از قاچاق کالا، موادمخدر و فعالیت‌های غیرقانونی دریایی
۴)حضور در آب‌های آزاد: نمایش اقتدار ملی از طریق اعزام ناوگروه‌های رزمی به دریای سرخ، مدیترانه و اقیانوس اطلس
۵)رزمایش‌های نظامی: اجرای مانورهای مستقل و مشترک با سایر نیروهای مسلح
۶)امداد و نجات دریایی: پشتیبانی از عملیات‌های امدادی در بلایای طبیعی.

نتیجه‌گیری 
امروزه نیروی دریایی حیاتی و تعیین‌کننده ارتش ج.ا. ایران ضمن تلاش موفق در عرصه روزآمدسازی و توانمندسازی خود با نمایش وحدت و همدلی با دیگر نیروهای مسلح توانسته است تا یک قدرت نوظهور در عرصه امنیت منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای را به منصه‌ظهور برساند. در واقع گسترش مأموریت نیروی دریایی در آب‌های اقیانوسی همان رسیدن به مؤلفه راهبردی بودن نیروی دریایی بود، چراکه نه‌تنها به لحاظ دفاعی مؤثر بود، بلکه منافع اقتصادی و سیاسی کشور را نیز تأمین می‌کرد. همچنین باعث شد توجه دشمن از خلیج‌فارس و تنگه‌هرمز به سایر دریاها معطوف شود و اقتدار آمریکا در منطقه مجاور آب‌های سرزمینی‌ ایران کاهش یابد. بنابراین می‌توان گفت: قدرت و سیادت دریایی در نظام بین‌الملل آنارشیک امروز که جهان دستخوش تغییرات بسیار مهمی است و در حال گذار از تک‌قطبی به چندقطبی است، نقش بسزایی در پیشرفت کشور، ارتقای توانمندی و افزایش قدرت چانه‌زنی سیاستمداران دارد.