به گزارش «اقتصاد سرآمد»، روز سد و نیروگاه برق‌آبی ایران امسال در شرایطی در محل شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران برگزار شد که موضوع مدیریت پایدار منابع آب، نقش نیروگاه‌های برق‌آبی در امنیت انرژی کشور و آینده بهره‌برداری از سدها بیش از هر زمان دیگری در کانون توجه کارشناسان، سیاست‌گذاران و افکارعمومی قرار گرفته است. به گفته مسئولان وزارت نیرو؛ این مناسبت فرصتی است تا ضمن مرور دستاوردهای صنعت سدسازی و برق‌آبی، چالش‌های روز این بخش نیز به‌صورت شفاف مورد بررسی قرار گیرد. بااین‌حال، برخی گزارش‌ها حاکی از این است که مراسم روز سد و نیروگاه برق‌آبی امسال با رویکردی واقع‌بینانه‌تر برگزار شد و نگاه صرفاً پروژه‌محور جای خود را به تحلیل داده است.
ایران با برخورداری از شبکه گسترده سدها و بیش از ۱۲هزار مگاوات ظرفیت برق‌آبی نصب‌شده، یکی از کشورهای مهم منطقه در عرصه تولید انرژی پاک محسوب می‌شود. تولید برق‌آبی اگرچه سهمی میانگین حدود ۱۰درصدی در سبد تولید برق دارد، اما نقش آن در مدیریت بار، پایداری شبکه، تنظیم فرکانس و تأمین برق پیک تابستان بسیار حیاتی است. نیروگاه‌های برق‌آبی همچنین به‌عنوان منبعی انعطاف‌پذیر و سریع‌العمل عمل می‌کنند؛ موضوعی که در شرایط توسعه انرژی خورشیدی و بادی-با نوسان‌های ذاتی- اهمیت بیشتری یافته است.

سه محور اصلی سیاست‌های وزارت نیرو
مرتضی شعبان‌زاده، مدیرکل دفتر آموزش، تحقیقات و نوآوری وزارت نیرو در این مراسم اظهار داشت: براساس گزارش سال گذشته کمیسیون دائمی شورای‌عالی علوم، تحقیقات و فناوری شاخص پیچیدگی اقتصادی نشان می‌دهد که در دل اقتصاد کشورها چه میزان دانش فنی و فناورانه نهفته است. وی ادامه داد: بررسی وضعیت ایران نشان می‌دهد که در بخش پژوهش جایگاه قابل‌قبولی داریم، اما در بخش توسعه فناوری رتبه کشور به ۴۸ تنزل پیدا می‌کند و در مرحله تجاری‌سازی و ثروت‌آفرینی رتبه ما به ۶۷ می‌رسد. این روند نزولی زنجیره پژوهش تا بازار، مسئله‌ای است که باید به‌صورت جدی برای رفع آن برنامه‌ریزی شود.
«شعبان‌زاده» تاکید کرد: سیاست‌های وزارت نیرو در سه‌محور توانمندسازی، کارآمدسازی و اثربخشی طراحی شده است. در محور توانمندسازی، تمرکز بر تامین زیرساخت‌ها، منابع مالی و داده‌های لازم برای توسعه پژوهش و فناوری است. فعال‌سازی پارک فناوری نیرو، تقویت صندوق پژوهش و فناوری نیرو و استفاده از ظرفیت‌های قانونی مانند برنامه هفتم توسعه و قانون جهش تولید دانش‌بنیان از جمله اقدامات این بخش است.
مدیرکل دفتر آموزش، تحقیقات و نوآوری وزارت نیرو افزود: در حوزه منابع مالی، علاوه بر بودجه‌های تکلیفی تحقیقاتی، امکان استفاده از ماده‌۵۶ تخصیص حداقل ۸درصد درآمد عملیاتی شرکت‌ها به حوزه پژوهش فراهم شده است. همچنین معافیت‌های مالیاتی و فرصت سرمایه‌گذاری شرکت‌ها در صندوق‌ها و همکاری با دانشگاه‌ها از ظرفیت‌های قانونی موجود است که شرکت‌های زیرمجموعه می‌توانند از آن‌ها بهره ببرند.
وی افزود: در محور کارآمدسازی، تاکید ما بر استفاده از ظرفیت شورای پژوهش و فناوری وزارت نیرو است که ریاست آن بر هده وزیر نیرو است. همچنین تفکیک روشن سیاست‌گذاری از عملیات، توجه به حوزه تجاری‌سازی دستاوردهای پژوهشی، پایش برنامه‌های مدون پژوهشی شرکت‌ها و توسعه سامانه‌های مدیریت تحقیقات از اولویت‌هاست.
«شعبان‌زاده» تصریح کرد: در بخش برق، سامانه‌های پژوهشی کمک کرده‌اند تا رصد طرح‌ها و مدیریت هزینه و زمان پروژه‌ها بهتر انجام شود. انتظار می‌رود در حوزه آب نیز بانک اطلاعاتی موضوعات و سامانه‌های مشابه شکل گیرد. وی اظهار داشت: هدف نهایی ما، افزایش اثربخشی پژوهش و فناوری در حل مسائل صنعت آب و برق است. سال گذشته در حوزه برق رشد خوبی در خرید محصولات دانش‌بنیان رخ داد، اما در حوزه آب هنوز جای کار وجود دارد. شرکت آب‌نیرو می‌تواند پرچم‌دار بومی‌سازی و توسعه فناوری باشد و وزارت نیرو آماده حمایت کامل از اقدامات موثر این شرکت و سایر شرکت‌ها در مسیر توسعه دانش‌بنیان است.

پنج محور تدوین نقشه راه پژوهشی آب و نیرو
سعید جمالی، مدیر پژوهش و مدیریت دانش شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران نیز در مراسم، تحقیق و پژوهش را زیربنای توسعه فناوری‌های نوین در صنعت آب و نیرو دانست و تأکید کرد: بسیاری از پروژه‌های مهم و ماندگار این شرکت، از مطالعات کوچک و نوآورانه آغاز شده و امروز به سامانه‌های عملیاتی در سطح ملی تبدیل شده‌اند. با اشاره به اینکه پاسخ به پرسش‌های تخصصی صنعت آب بدون پژوهش‌های عمیق امکان‌پذیر نیست، گفت: بخش بزرگی از دستاورد‌های امروز ما نتیجه پژوهش‌هایی است که برای نخستین‌بار در کشور انجام شده و به بومی‌سازی تجهیزات، توسعه سیستم‌ها و ایجاد سامانه‌های کاربردی منجر شده است.
«جمالی» در ادامه سامانه «کشتار سیل آب‌نیرو» را نمونه‌ای از اولین سامانه‌های عملیاتی مبتنی بر پژوهش‌های داخلی عنوان کرد و افزود: سامانه برنامه‌ریزی منابع آب و بهره‌برداری سدها، از دیگر پروژه‌هایی است که ریشه در فعالیت‌های تحقیقاتی دارد و امروز نقش مهمی در مدیریت منابع آب ایفا می‌کند.
مدیر پژوهش و مدیریت دانش شرکت آب و نیرو با بیان اینکه این شرکت در سال‌های اخیر تحقیقات خود را در قالب پنج‌محور اصلی از جمله منابع آب، محیط‌زیست، اقتصاد، هوش مصنوعی و توسعه سامانه‌های مدیریتی سامان‌دهی کرده است، توضیح داد: در این محور‌ها به‌دنبال تدوین نقشه راه پژوهشی هستیم تا مسیر مشخصی برای توسعه مطالعات و دستاورد‌های علمی فراهم شود.

برنامه‌ریزی برای افتتاح پارک فناوری وزارت نیرو
همزمان با برگزاری مراسم روز ملی سد و نیروگاه برق‌آبی بود که رسانه‌ها خبر دادند، راه‌اندازی پارک علم و فناوری نیرو که از دی‌ماه سال ۱۳۹۹ مطرح بود، قرار است در هفته پژوهش پس از 6سال انتظار افتتاح شود. آنطور که وزارت نیرو اعلام کرده، مریم کارگرنجفی، مجری راه‌اندازی پارک علم و فناوری وزارت نیرو در این ارتباط گفته است: افتتاح پارک علم و فناوری وزارت نیرو در حقیقت حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان در بخش‌های آب و برق محسوب می‌شود. وی ادامه داد: پارک‌های علم و فناوری فضایی را برای حضور و استقرار واحدهای فناور و شرکت‌های دانش‌بنیان فراهم می‌کنند تا بتوانند محصولات مرتبط با حوزه‌های تخصصی خود را توسعه دهند.
«کارگرنجفی» با بیان اینکه محل پارک علم و فناوری وزارت نیرو در موسسه تحقیقات آب انتخاب شده است، افزود: در صنعت آب و برق نیز قرار است فضای فیزیکی مناسبی ایجاد شود تا شرکت‌های دانش‌بنیان پس از تأیید در کمیته پذیرش در این پارک مستقر شوند و به توسعه بازار کمک کنند. مجری راه‌اندازی پارک علم و فناوری وزارت نیرو خاطرنشان کرد: حدود هزار تا هزار و ۲۰۰شرکت دانش‌بنیان در عرصه آب و برق کشور فعالیت دارند که ۳۰درصد آن‌ها در حوزه آب و فاضلاب و مابقی در حوزه برق و انرژی مشغول هستند.
«کارگرنجفی» همچنین با بیان اینکه هفته آینده و همزمان با هفته پژوهش، پارک علم و فناوری وزارت نیرو با حضور وزیر نیرو افتتاح خواهد شد، گفت: در این پارک دوناحیه نوآوری شامل ناحیه نوآوری آب و فاضلاب و ناحیه نوآوری برق و انرژی راه‌اندازی خواهد شد تا فضای لازم برای استقرار شرکت‌های دانش‌بنیان در این حوزه‌ها فراهم شود.

12هزار مگاوات ظرفیت نصب‌شده نیروگاه‌های برق‌آبی

علی‌اکبر صابری، مدیر روابط‌عمومی شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران نیز در این مراسم اظهار داشت: ظرفیت نصب‌شده نیروگاه‌های برق‌آبی کشور حدود ۱۲هزار مگاوات است که نقش مهمی در حفظ پایداری شبکه برق کشور دارند. بدون حضور نیروگاه‌های برق‌آبی، پایداری شبکه ۹۸هزار مگاواتی کشور امکان‌پذیر نیست. وی اظهار داشت: در ۳۶سال گذشته، ۹۰۰۰مگاوات از مجموع ظرفیت برق‌آبی کشور توسط شرکت آب و نیرو احداث شده است. همچنین حدود ۴۴۰۰مگاوات نیروگاه برق‌آبی در دست اجرا و تعداد قابل‌توجهی طرح مطالعاتی جدید در حال آماده‌سازی برای ورود به مرحله اجراست.
این مقام مسئول در شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران با اشاره به پروژه‌های رفع تنش آبی گفت: نمونه بارز عملکرد شرکت، احداث سد کهیر در سیستان و بلوچستان است که سیلاب‌های مخرب را مهار و چندین سال ذخیره آب مطمئن برای منطقه ایجاد کرده است. این اقدام تحولی اساسی در تامین آب شرب سالم و بهبود کیفیت زندگی مردم منطقه ایجاد کرده است. وی افزود: به‌واسطه عدم‌مصرف سوخت‌های فسیلی در نیروگاه‌های برق‌آبی، سالانه حدود ۳ تا ۴میلیارد دلار صرفه‌جویی ارزی برای کشور حاصل می‌شود. علاوه بر این، توسعه کشاورزی، رونق اقتصادی، مهاجرت معکوس و ایجاد اشتغال از دیگر دستاوردهای طرح‌های بزرگ آبی کشور است. تنها طرح گرمسیری در غرب کشور نمونه‌ای از این دستاوردهاست.
مدیر روابط‌عمومی شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران بیان کرد: سهم شرکت از طرح‌های احداث‌شده بزرگ آبی کشور حدود ۷۳درصد و در طرح‌های در دست اجرا ۹۵درصد است. همچنین ظرفیت مخازن سدهای ساخته‌شده توسط این شرکت حدود ۲۳میلیارد مترمکعب است که معادل ۴۰ تا ۴۵درصد ظرفیت مخازن کل کشور است. وی ادامه داد: هم‌اکنون ۳۲طرح در بخش آب و چندین طرح در حوزه انرژی در دست اجرا داریم. همچنین ۱۵طرح بزرگ نیز در مرحله مطالعه قرار دارند. شرکت آب و نیرو در ۲۵استان کشور پروژه فعال دارد که نشان‌دهنده گستردگی و اهمیت فعالیت‌های این مجموعه است.
«صابری» اظهار کرد: در حوزه همکاری‌های بین‌المللی نیز شرکت آب و نیرو نقش فعالی داشته است. از جمله، مشارکت ایران و دولت تاجیکستان در تکمیل پروژه راهبردی مسیر دوشنبه–خجند که در شرایط سخت جغرافیایی و یخبندان انجام شد و آثار اقتصادی و اجتماعی مهمی برای آن کشور داشت.

کاهش قیمت عمده‌فروشی انرژی با توسعه نیروگاه‌ها

در ادامه این همایش، محمد صیادی، رئیس دانشکده اقتصاد دانشگاه خوارزمی نیز با اشاره به تغییرات بازار انرژی گفت: در دوران پس از ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۱ مصرف برق تحت کنترل بود، اما از آن دوره به بعد تقاضای جهانی برای برق رشد انفجاری داشته و اهمیت دسترسی پایدار به انرژی بیش از هر زمان دیگر مطرح شده است. وی با بیان مزایای نیروگاه‌های برق‌آبی افزود: آب ذخیره‌شده پشت سد‌ها از نظر کیفیت نسبت به منابع زیرزمینی برتری دارد و این نوع نیروگاه‌ها به مدیریت تغییرات هیدرولوژیکی، حفاظت از زیست‌بوم آبزی و جلوگیری از انتشار آلاینده‌های زیست‌محیطی کمک می‌کنند.
«صیادی» صرفه‌جویی در مصرف سوخت، ایجاد اشتغال داخلی، تقویت امنیت انرژی، توسعه صنایع منطقه‌ای، تأمین آب شهری و پشتیبانی از انرژی‌های تجدیدپذیر را نیز از مزایای اقتصادی نیروگاه‌های برق‌آبی برشمرد و گفت: برای تولید هر کیلووات‌ساعت برق حرارتی حدود ۱۲سنت سوخت مصرف می‌شود، در حالی‌که تولید برق آبی عملاً با صرفه‌جویی کامل در سوخت همراه است.
به باور کارشناسان؛ برگزاری «روز سد و نیروگاه برق‌آبی» در ایران امسال بیش از آنکه جشن دستاوردها باشد، بازنگری در آینده آب و انرژی کشور بود. با وجود دستاوردهای قابل‌توجه در تأمین آب شرب، کنترل سیلاب‌ها و پایداری شبکه برق، صنعت سدسازی و برق‌آبی ایران در آستانه دوره‌ای تازه است؛ دوره‌ای که ضرورت‌های محیط‌زیستی، تغییرات اقلیمی و مدیریت یکپارچه منابع آب، مسیر تصمیم‌گیری را تعیین می‌کند.