گروه صمت- محمد رحیمی - استحکام، انعطاف پذیری، سختی و پایداری از مشخصات کلیدی و اساسی فولاد به عنوان مهمترین آلیاژ مورد کاربرد، محسوب شده و این آلیاژ بیش از ۹۴% کل تولید فلز و آلیاژ جهان را تشکیل می دهد. امروزه تولید و مصرف فولاد، یکی از شاخص های اصلی توسعه یافتگی کشورها و جوامع به شمار می آید، تا جایی که گفته می‌شود هر ۱% رشد مصرف فولاد در یک کشور، معادل رشد اقتصادی 85/0% آن کشور باشد. عمده آهن و فولاد تولید شده در کشورها به‌منظور ساخت انواع ساختمان‌ها، کارخانه‌ها، خطوط انتقال انرژی، خطوط ریلی و... استفاده می‌شود و نقش پررنگی در رشد و توسعه آن‌ها دارد.
به گزارش رمز اقتصاد، مصرف سرانه فولاد در هر کشور نشانگر سطح توسعه یافتگی آن کشور است. بطور کلی در کشورهای در حال توسعه مصرف سرانه فولاد بین ۱۰۰ تا ۳۰۰ کیلوگرم و در کشورهای صنعتی و توسعه یافته بیش از ۳۰۰ کیلوگرم است. پیش‌بینی می‌شود که در سال‌های آتی نیز روند رو به رشد تولید و مصرف فولاد به خصوص در اقتصادهای در حال توسعه ادامه‌دار باشد.
در سال‌های گذشته میزان تولید و مصرف فولاد خام در جهان به صورت چشمگیری افزایش یافته است. در سال ۲۰۱۹ تولید فولاد خام در سرتاسر دنیا حدود ۱۸۷۰ میلیون تن بوده که نسبت به سال ۲۰۰۹ (ده سال قبل آن) حدود ۵۰% افزایش یافته است. کشور چین با تولید 1030 میلیون تن فولاد خام در سال 2023 بزرگترین تولیدکننده فولاد در جهان بوده است. این کشور علاوه بر رتبه یک تولید فولاد در جهان، رتبه اول در مصرف فولاد را نیز در اختیار دارد. پس از چین و با اختلاف زیاد هند (120 میلیون تن) و ژاپن (100 میلیون تن) بزرگترین تولیدکنندگان فولاد در جهان هستند. ایران نیز یکی از تولیدکنندگان فولاد در جهان است. در سال ۲۰۲۳، ایران حدود 2/27 میلیون تن فولاد تولید کرد که رتبه هشتم برترین تولیدکننده دنیا را به خود اختصاص داده است.

دیروز صنعت فولاد ایران:
صفحات تاریخ را که ورق بزنید، صدای چکاچک آهن در قالب سلاح، علاوه بر آن که خراش بر صورت تاریخ می اندازد، نشان می دهد این فلز بنیادی وارد زندگی بشر شده است. بر اساس شواهد، تاریخچه استفاده از آهن در جهان به 4000 سال قبل باز می گردد. اما فقط در اواسط هزاره‌ دوم ق.م میلاد بود که هیتیت‌ ها در آسیای صغیر (ترکیه امروزی) موفق به تولید آهن از کانسنگ آن شدند. از این تاریخ تا اوایل هزاره‌ اول ق.م، تولیدات آهنی، بیشتر در خدمت طبقه‌ حاکم بود و از آن برای ساخت جنگ‌ افزارها و تزئینات شخصی استفاده می‌ شد. در آن زمان  به بعد، افراد برای تولید نیزه، سلاح، شمشیر، زره، ابزارآلات کشاورزی و… از ذوب فولاد و شکل دهی آن استفاده می کردند.
طی دوران عصر آهن در ایران، حدود هزار سال ( 1500-550 ق.م )، فلزات مختلفی از جمله آهن، مفرغ، نقره و طلا مورد استفاده گرفت که بین آن‌ ها فلز آهن برای اولین‌ بار در این دوره ظهور کرد و به همین دلیل، این دوره را عصر آهن نامیده‌اند. دستیابی مردمان ساکن در نیمه‌ غربی فلات ایران به فنون ذوب آهن، تحولات چشمگیر فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی را به وجود آورد که در نهایت، بسترهای مادی و معنوی لازم را برای ظهور اولین امپراتوری جهانی در کره‌ خاکی، فراهم کرد.
زمانی که کشور آلمان در نظر داشت در داخل خاک ایران در جایی نزدیک به معادن سنگ آهن، کارخانه فولاد تأسیس کند؛ اولین کارخانه فولاد ایران در سال 1309 یا 1310 پا می گیرد. بدین منظور براساس مطالعات انجام گرفته در اطراف کرج زمین وسیعی جهت اجرای پروژه در نظر گرفته شد و با کشور آلمان جهت تامین تجهیزات و ماشین آلات مذاکره و قرارداد منعقد شد که با شروع جنگ جهانی دوم این عملیات ناتمام ماند.
وقوع جنگ جهانی دوم و تصرف ایران توسط متفقین به بهانه عبور از ایران برای حضور در جبهه‌های جنگ باعث شد که کارخانه فولادی که در نهایت در سال 1329 در کرج تکمیل شده بود به یک ویرانه تبدیل شود. بعد از اینکه جنگ جهانی دوم به پایان رسید، به دلیل نابودی اکثر زیرساخت‌ها و وقوع بحران‌های اقتصادی، کشور نتوانست بودجه لازم برای تأسیس کارخانه‌های فولاد را به دست آورد. تا اینکه، در سال 1342 کشور متوجه شد که نمی‌تواند این پروژه را به تنهایی اجرا کند، بنابراین، از متخصصان سوئدی کمک گرفت و براین اساس، اولین کارخانه تولید محصولات فولادی از طریق ذوب قراضه های آهنی در شهر اهواز احداث شد. تولیدات این کارخانه‌ بیشتر جهت رفع نیازهای ارتش، راه‌آهن و خودروسازی به کار گرفته می شد.
از آن زمان به بعد ساخت کارخانه‌های فولادی در ایران روند رو به رشدی به خود گرفت و کشور توانست در اصفهان اولین و بزرگ‌ترین کارخانه فولاد را بسازد که بودجه ساخت آن توسط صادرات گاز طبیعی به روسیه به دست آمد. این کارخانه نیز نقش مهمی در تولید فولاد کشور را ایفا می‌کرد. در سال 1344، دولت برای مطالعات تأسیس ذوب آهن تحت نام شرکت ملی ذوب آهن ایران، قراردادی با شوروی سابق منعقد کرد. از سال 1346، در جنوب ‌غربی استان اصفهان عملیات اجرایی ذوب آهن اصفهان جهت تولید فولاد از طریق احیا سنگ آهن توسط کُک ذغال سنگ آغاز شد که در نهایت در سال 1350 تولید فولاد به بهره برداری رسید. کارشناسان آن زمان با توجه به محدودیت منابع مالی و مواد اولیه در ایران، ظرفیت تولید این واحد را در فاز نخست ۵۵۰ هزار تن در سال تعیین کردند. با راه‌اندازی کوره‌ بلند شماره یک در دی ماه سال ۱۳۵۰ تولید چدن این واحد فولادسازی وارد چرخه تولید شد. در حقیقت می‌توان ادعا کرد که ایران با تاسیس ذوب‌آهن اصفهان وارد عرصه صنعتی شدن شد. 
در سال 1349 شرکت ملی صنایع فولاد ایران برای تولید فولاد از طریق احیای سنگ آهن توسط گاز طبیعی دو واحد فولاد خوزستان و فولاد بندرعباس را تأسیس کرد. واحد فولاد خوزستان، با سه روش احیای مستقیم پروفر، میدرکس و HYL  در زنجیره فولاد قرار گرفت. واحد پروفر آن در سال 1356 به بهره برداری رسید و عملیات اجرایی تکمیلی به علت انقلاب و جنگ با تاخیر روبرو شده و بهره برداری آن به سال 1370 موکول شد. هم اکنون روش احیای مستقیم پروفر منسوخ شده و فولاد خوزستان در ردیف دوم تولیدکننده فولاد به روش احیای مستقیم، روش های میدرکس و HYL فعال است.
فولاد بندرعباس نیز در سال 1358 با مصوبه شورای انقلاب به مبارکه اصفهان انتقال یافت و با نام فولاد مبارکه فعالیت های اجرایی آن ادامه یافت؛ هم اکنون این واحد با روش احیای مستقیم به روش میدرکس به عنوان واحد نخست تولید فولاد به روش احیای مستقیم فعال است. شرکت فولاد مبارکه اصفهان با وسعتی به اندازه ۳۵ کیلومتر مربع یکی از بزرگ‌ترین واحدهای صنعتی ایران است که از سال ۱۳۷۰ شروع به فعالیت کرد.
بعد از پیروزی انقلاب اسلامی تغییرات بسیار بزرگ و تأثیرگذاری در سازمان صنایع فولاد کشور به وجود آمد. در آن سال‌ها به دلیل تغییر قوانین، شرکت‌های داخلی صنعتی با یکدیگر ترکیب شدند و نتیجه آن ایجاد شرکت ملی فولاد ایران (NISCO ) شد. به طور کلی بین سال‌های 1358 تا 1379 شرکت ملی فولاد ایران به عنوان تنها شرکت فولاد کشور شناخته می‌شد و مسئولیت‌های زیادی را در زمینه احداث کارخانه‌های فولادی به عهده داشت. این روند تا سال 1379 ادامه داشت تا اینکه وزارت صنایع و معادن به همراه «سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی» با نام «ایمیدرو» تشکیل شد. شرکت ملی فولاد به عنوان زیرمجموعه وزارت صنایع و معادن به کار خود ادامه داد و تا به امروز نیز زیرمجموعه این وزارتخانه به شمار می‌رود و به اجرای پروژه‌های مهم در کشور می‌پردازد. وظیفه وزارت صنعت و معدن، نظارت و رسیدگی به صنایع فولاد ایران است. این نظارت را در تمامی مراحل کار یعنی از تولید تا بازاریابی محصولات چه در بازارهای داخلی و چه در بازارهای خارجی بر عهده دارد.
ادامه دارد...