چرا حرکت به سوی هوشمندسازی شیلات و پرورش آبزیان اجتناب‌ناپذیر است
​​​​​​​گروه شیلات -امید اسماعیلی-  مدت‌هاست که موضوع هوشمندسازی و استفاده از ابزارهای جدید فناوری در حوزه مدیریت زنجیره تولید در صنایع شیلاتی و آبزی‌پروری موردتوجه مسئولان و فعالان این حوزه قرار گرفته است. هرچند طی سال‌های گذشته اقدامات و تلاش‌های قابل‌توجهی نیز در این زمینه صورت گرفته است، اما به اعتقاد کارشناسان هنوز تا رسیدن به نقطه مطلوب استفاده از فناوری‌های جدید و به‌ویژه هوش‌مصنوعی در حوزه مدیریت آبزی‌پروری و شیلات مسیر طولانی باقی مانده است.
به گزارش روزنامه دریایی اقتصاد سرآمد، براساس برخی گزارش‌های منتشرشده، یکی از مواردی که هوش‌مصنوعی می‌تواند در آن بسیار کارآمد واقع شود، زمینه آبزی‌پروری است که می‌توانیم آن را به آبزی‌پروری هوشمند بدل کنیم. هوشمندسازی آبزی‌پروری در حقیقت می‌تواند به ما در مدیریت هوشمند مزرعه آبزی‌پروری و توسعه پایدار آبزی‌پروری و فرآوری هوشمند آبزیان کمک کند.
سال 2010 هنوز بسیاری از کشورها از روش‌های سنتی برای بسیاری از فعالیت‌های حوزه شیلات و کشاورزی استفاده می‌کردند. پس از آن به مرور پرورش‌دهندگان ماهی درکشورهای اروپایی و آمریکای‌شمالی نه‌تنها تقریبا تمام استخرهای خود را تمام مکانیزه کردند، بلکه استفاده از روش‌های هوش‌مصنوعی را برای کارایی بیشتر در دستور کار قرار دادند. در واقع از سال‌ها قبل سیستم‌های پرورش ماهی پیشرفته و به‌طور کلی دارای آبزی‌پروری پیشرفته فعالیت خود را آغاز کردند. بااین‌حال، این امکان برای بسیاری از پرورش‌دهندگان ایرانی در عمل نداشت.
هزینه‌های اجزای موردنیاز برای توسعه سیستم‌های هوش‌مصنوعی جهت پرورش آبزیان هنوز نسبتاً بالاست، اما روند هزینه‌ها و رویکردهای جدید ممکن است در نهایت دسترسی را حتی برای تولیدکنندگان با منابع محدود میسر سازد. همچنین شیوه‌های تغذیه کارآمدتر تمرکز تحقیقات اخیر هوش‌مصنوعی در آبزی‌پروری بوده است. از طرف دیگر، نظارت بر زیست توده و کنترل موجودی در مناطق حاصلخیز یکی ‌دیگر از کاربردهای هوش‌مصنوعی در آبزی‌پروری است. این در حالی است که فناوری در هر جنبه‌ای از نظارت و کنترل مبتنی بر هوش‌مصنوعی برای آبزی‌پروری به سرعت در حال پیشرفت است. با این همه باید در خاطر داشت که یادگیری عمیق هوش‌مصنوعی به حجم زیادی از داده‌های آموزشی نیاز دارد که معمولاً به سختی می‌توان به آن دست یافت.

کارکرد هوش‌مصنوعی و فناوری جدید
 در آبزی‌پروری
طی سال‌های گذشته و با سرعت بالای رشد علوم و فناوری‌های جدید به‌ویژه در حوزه فناوری اطلاعات و هوش‌مصنوعی، به مرور پای تکنولوژی‌های مدرن نیز به صنایع مختلف ایران، به‌ویژه در حوزه کشاورزی و شیلات باز شد. با توجه به اهداف و بودجه پرورش‌دهنده، نوع گونه آبزیان پرورشی، مساحت زمینی که در اختیار تولیدکننده قرار دارد، نوع منبع آبی که به آن دسترسی وجود دارد و بسیاری از عوامل دیگر، انواع روش‌ها و سیستم‌های پرورشی می‌توانند مورد استفاده سرمایه‌گذاران و فعالان حوزه شیلات و آبزی‌پروری باشند.
به عنوان نمونه براساس تراکم ماهی‌ها و سایز آبزیان پرورشی، سیستم‌های پرورشی به گسترده، نیمه‌متراکم، متراکم و فوق‌متراکم تقسیم می‌شوند. هرچه تراکم در سیستم‌ها بیشتر باشد نیاز به نظارت بیشتری است و تمام شاخص‌های آب باید به‌طور منظم اندازه‌گیری شوند. اگر بشود به‌خوبی سیستم پرورشی فوق‌متراکم را راه‌اندازی کرد، کمیت و کیفیت محصولات بسیار بهتر خواهند شد. یکی از راه‌های نظارت بهتر بر مزرعه، استفاده از هوش‌مصنوعی است؛ به این صورت که هوش‌مصنوعی می‌تواند پایش مداومی از مزرعه به ما ارائه دهد و نیروی انسانی، قادر به انجام این کار نیست.

مزیت‌های واقعی هوشمندسازی برای آبزی‌پروری
از میان راه‌های متعدد ارتقای بهره‌وری در تولید، موضوع هوشمندسازی طیف وسیعی از خدمات تخصصی برای کاهش ریسک تولید، افزایش تاب‌آوری، کاهش مخاطرات و ارتقای مدیریت مزارع را در بر می‌گیرد که طی چنددهه اخیر در دنیا موردتوجه قرار گرفته و این امر در برنامه‌های میان‌مدت و بلندمدت به‌ویژه در مزارع بزرگ آبزی‌پروری و با اولویت مراکز تکثیر آبزیان در کشور نیز ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است؛ موضوعی که در رویکرد دولت در برنامه هفتم توسعه کشور نیز در قالب تقویت دولت الکترونیک و هوشمندسازی سیستم‌ها موردتوجه قرارگرفته است. به‌کارگیری سیستم‌های هوشمند در مراکز تکثیر و مزارع پرورشی آبزیان این امکان را فراهم می‌‌‎کند تا با ثبت اطلاعات از اکوسیستم حاکم بر مزرعه و تحلیل آن‌ها براساس الگوریتم‌های مربوطه در مقابل تغییرات محسوس هر عامل تأثیرگذار بر تولید، به‌ صورت هدفمند واکنش نشان دهد.
درخصوص توسعه‌ مزارع هوشمند آبزی‌پروری، موضوع هوشمندسازی یکی از روش‌های بهره‌وری در مراکز تکثیر و مزارع پرورش است که در سطح کلان و اجرایی نیاز به بسترسازی و تأمین زیرساخت‌های مربوطه از یک‌سو و ایجاد انگیزه در بهره‌برداران از طریق اطلاع‌رسانی و آگاه‌سازی از مزایای اقتصادی آن از سوی دیگر است. هوشمندسازی مزارع پرورشی وابسته به شرایط هر مرکز یا مزرعه پرورشی قابل طراحی و اجرا بوده و می‌تواند سطح عملکردی متفاوتی را براساس تنوع در به‌کارگیری حسگرها یا سطح مکانیزاسیون مزارع و همچنین انتظارات مدیر از استقرار سیستم مشاهده کرد.

ضرورت حمایت از مزارع هوشمند آبزی‌پروری
همایون حسین‌زاده، رئیس بخش آبزی‌پروری مؤسسه تحقیقات علوم شیلاتی کشور (سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی) در گفت‌وگو با ایسنا، درباره نقش هوش‌مصنوعی در آبزی‌پروری اظهار کرد: هوش‌مصنوعی یکی از ابزارهای تحول‌آفرین در مدیریت بهینه مزارع آبزی‌پروری است و امروز نه‌تنها در ایران بلکه در بسیاری از کشورهای پیشرفته به‌عنوان ابزار کلیدی در تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری این حوزه شناخته می‌شود. وی با بیان اینکه سالانه حدود ۶۴۰هزار تُن انواع آبزیان پرورشی در کشور تولید می‌شود، افزود: بخش اعظم این تولیدات شامل ماهیان گرمابی نظیر کپور، ماهیان سردابی مانند قزل‌آلا، میگو و ماهیان خاویاری است، اما یکی از چالش‌های اساسی در این صنعت، تنش‌های محیطی، تغییرات اکولوژیک و بروز بیماری در مزارع پرورشی است که می‌تواند بازده تولید را به‌شدت تحت تأثیر قرار دهد.
حسین‌زاده با تاکید بر کارکردهای هوش‌مصنوعی در مواجهه با این چالش‌ها گفت: هوش‌مصنوعی قادر است با تحلیل داده‌های مزرعه مانند دما، اکسیژن، pH، شوری و آمونیاک، تصمیم‌های مدیریتی هوشمندانه‌ای را ارائه دهد و حتی با پیوند به تجهیزات مکانیزه مانند سیستم‌های تغذیه، تهویه و کنترل آب، به‌صورت خودکار اقدامات اصلاحی انجام دهد. وی خاطرنشان کرد: اصلی‌ترین مزیت این فناوری، کاهش ریسک، افزایش سرعت واکنش به بحران‌ها، صرفه‌جویی در هزینه‌ها و حتی کمک به بازاریابی هدفمند است. الگوریتم‌های هوش‌مصنوعی با استفاده از اطلاعات گذشته و الگوهای تجربی می‌توانند جایگزین تصمیم‌گیری انسانی شوند، به شرط آنکه داده‌های ورودی دقیق، کامل و ساختاریافته باشند.
حسین‌زاده با اشاره به نقش حمایتی هوش‌مصنوعی در زمینه نهادی و اقتصادی نیز گفت: فناوری‌های نوین می‌توانند در فرآیندهایی مانند تخصیص تسهیلات، ارزیابی بیمه و حمایت‌های دولتی کاربرد داشته باشند. همچنین این ابزارها می‌توانند داده‌های مربوط به تلفات طبیعی یا ناگهانی در مزارع را ثبت و تحلیل کرده و به تصمیم‌گیری سریع و موثر در مواقع بحرانی کمک کنند. رئیس بخش آبزی‌پروری مؤسسه تحقیقات علوم شیلاتی ادامه داد: ثبت دقیق رفتار آبزیان از طریق دوربین‌ها و حسگرهای هوشمند، امکان تشخیص تغییرات رفتاری ناشی از گرسنگی، بیماری یا تغییرات محیطی را فراهم می‌کند. این اطلاعات به هوش‌مصنوعی اجازه می‌دهد که به‌صورت خودکار اقدامات لازم را پیشنهاد داده یا اجرا کند. وی یکی از مهم‌ترین زمینه‌های کاربرد هوش‌مصنوعی را مدیریت کیفیت آب دانست و اظهار کرد: حفظ دامنه بهینه پارامترهای محیطی نظیر اکسیژن، دما، شوری و pH برای رشد آبزیان حیاتی است. هوش‌مصنوعی با تکیه بر داده‌های گذشته و الگوهای رفتاری، می‌تواند شرایط مناسب را حفظ یا اقدامات اصلاحی را به ‌موقع اجرا کند.حسین‌زاده ادامه داد: زمانی که یادگیری ماشینی در مزرعه پیاده‌سازی شود و داده‌های کافی در اختیار سیستم قرار گیرد، «مغز سیستم» می‌تواند پیشنهادهای عملیاتی و پیشگیرانه ارائه کند. برای نمونه، در شرایط اضطراری مانند وقوع سیلاب، هوش‌مصنوعی می‌تواند پیش از رسیدن مزرعه‌دار به محل، اقدامات حیاتی را به‌طور خودکار انجام دهد؛ از جمله بستن دریچه‌های ورودی برای جلوگیری از ورود سیلاب و قطع به‌ موقع غذادهی به آبزیان در شرایط گل‌آلودی که تغذیه مناسب نیست. وی با بیان اینکه چنین اقداماتی می‌تواند از بروز خسارات سنگین جلوگیری کند، افزود: هوش‌مصنوعی ابزاری است در خدمت توسعه پایدار و تولید ایمن. به‌کارگیری این فناوری نه‌تنها بهره‌وری را افزایش می‌دهد، بلکه امنیت اقتصادی مزرعه را نیز تضمین می‌کند. این مقام مسئول در پایان اظهار امیدواری کرد که در آینده نزدیک، شاهد گسترش مزارع هوشمند در سراسر کشور باشیم و فناوری‌های نوین بیش از پیش در خدمت ارتقای صنعت آبزی‌پروری قرار گیرند.