گروه بازار سرمایه- بیش از ۵۰۰هزار نفر در صف دریافت وام ازدواج هستند؛ صفی که به ‌دلیل کمبود منابع بانکی، ضعف نظارت و بلاتکلیفی طرح‌های جایگزین مانند کارت رفاهی ازدواج، طولانی‌تر از همیشه شده است. دولت و مجلس، هر دو در برابر این بحران مسئول‌اند، اما فعلاً فقط وعده می‌دهند. وام ازدواج که قرار بود مشوقی جدی برای تشکیل خانواده باشد، امروز برای بسیاری از جوانان به کابوسی فرسایشی و طاقت‌فرسا تبدیل شده است؛ آن هم در شرایطی که بانک‌ها خود را پشت واژه‌هایی مانند «تسهیلات تکلیفی» و «کمبود منابع» پنهان کرده‌اند.
به گزارش روزنامه اقتصاد سرآمد، وام ازدواج، یکی از تسهیلات مهم در مسیر تشکیل خانواده برای جوانان ایرانی، حالا بیش از همیشه به چالشی بزرگ تبدیل شده است. صف‌های طولانی، فرایندهای زمانبر، منابع محدود بانکی و بلاتکلیفی در تخصیص منابع باعث شده‌اند بسیاری از جوانان ماه‌ها منتظر بمانند، بی‌آنکه تسهیلات وعده‌داده‌شده را دریافت کنند. در برخی استان‌ها، گزارش‌ها حاکی از انتظار 6ماه تا یک‌سال برای دریافت وام ازدواج است.
معضل صف‌های طولانی دریافت وام ازدواج و فرزندآوری به یکی از چالش‌های جدی جوانان و خانواده‌ها در کشور تبدیل شده است. متقاضیان این تسهیلات در خوش‌بینانه‌ترین حالت باید چندین‌ماه در صف بمانند تا درخواست آن‌ها تأیید و به یکی از شعب بانک‌ها معرفی شوند. پس از آن نیز فرایند زمانبر تأمین مدارک، تضامین و وثایق آغاز می‌شود که در نهایت به دریافت وام 300میلیون تومانی منتهی خواهد شد؛ البته اگر منابع بانکی اجازه دهد.
نتیجه برخی بررسی‌ها حاکی از آن است که در حال حاضر حدود 550هزار نفر در صف دریافت وام ازدواج و 550هزار نفر نیز در انتظار وام فرزندآوری هستند. همچنین پرونده 300هزار نفر دیگر از متقاضیان این دو نوع وام در حال حاضر وارد فاز عملیاتی شده و این افراد به شعب بانکی معرفی شده‌اند تا فرایند دریافت تسهیلات خود را تکمیل کنند. بررسی‌ها نشان می‌دهد که برای صفرشدن صف وام ازدواج و فرزند، نظام بانکی به حدود 360همت منابع مالی نیاز دارد. این در حالی است که اعتبار مصوب سال1404 برای پرداخت این تسهیلات تنها 275همت است که با احتساب مبلغ متوسط وام‌ها، پاسخگوی تنها بخشی از متقاضیان خواهد بود.

قانون چه می‌گوید؟
طبق قانون بودجه، مبلغ وام ازدواج در سال‌جاری برای آقایان زیر 25سال و خانم‌های زیر 23سال، 350میلیون تومان و برای سایر افراد 300میلیون تومان تعیین شده است. بازپرداخت این وام 10ساله (120ماهه) و با کارمزد 4درصد است. قسط ماهانه برای وام 300میلیون تومانی حدود 2.5تا 2.9میلیون تومان (بسته به شرایط و نزولی یا ثابت بودن قسط) خواهد بود. برای وام 350میلیون تومانی، قسط ماهانه نزدیک 2.9 تا 3میلیون تومان محاسبه می‌شود. هرچند بانک مرکزی اخیرا اعلام کرده که از ابتدای اجرای قانون جوانی جمعیت تاکنون 90درصد متقاضیان موفق به دریافت تسهیلات ازدواج شده‌اند، اما بااین‌حال، هم‌اکنون بیش از 500هزار نفر در صف وام ازدواج هستند و تا پایان سال قطعا این رقم بیشتر هم خواهد شد. همچنین برخی گزارش‌ها حاکی از آن است که از آغاز سال1404 تا امروز 91٬191فقره وام ازدواج پرداخت شده است. مجموع مبلغ پرداخت‌شده در این مدت بیش از 30هزار میلیارد ریال (3هزار میلیارد تومان) بوده است. همچنین از آغاز اجرای قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت در سال1400 تاکنون بیش از 3.3میلیون فقره وام ازدواج پرداخت شده و ارزش این پرداخت‌ها نزدیک به 6هزارهزارمیلیارد ریال (600همت) بوده است، اما هنوز حدود 10درصد متقاضیان (یعنی نزدیک به 330هزار نفر) منتظر دریافت وام هستند.
بررسی‌های میدانی و گزارش‌های رسانه‌ای نیز نشان می‌دهد که عمده مشکلات متقاضیان وام ازدواج به نبود منابع در بانک‌ها برمی‌گردد؛ به‌عبارتی می‌توان گفت که کمبود منابع بانکی و سهمیه محدود هر بانک؛ الزام به معرفی ضامن معتبر و بعضاً دشوار، عدم‌پاسخگویی منسجم در برخی شعب بانکی، همزمانی تقاضای بالا و تخصیص قطره‌چکانی منابع و عدم‌نظارت دقیق بر روند پرداخت بانک‌ها جزو دلایل اصلی طولانی‌شدن  صف وام ازدواج است.

مسئولیت مشترک دولت و مجلس چیست؟
در میانه این بحران، بانک مرکزی از طرحی با عنوان «کارت رفاهی ازدواج» به‌عنوان گزینه‌ای جایگزین رونمایی کرده است. طبق این طرح، به جای پرداخت مستقیم وام نقدی، به زوجین کارت‌هایی ارائه می‌شود که با استفاده از آن‌ها بتوانند کالاهای ایرانی مورد نیاز زندگی مشترک را با نرخ سود پایین‌تر خریداری کنند، اما تاکنون جزئیات بیشتری از این طرح منتشر نشده است. بانک مرکزی اعلام کرده: «طرح کارت رفاهی ازدواج در حال بررسی در دولت و مجلس است و هنوز نهایی نشده است.» عدم‌پیشرفت محسوس این طرح، باعث شده صف وام ازدواج همچنان پابرجا بماند و هیچ راه‌حل عملی جایگزین برای آن ارائه نشود.
بخش بزرگی از انتقادات کارشناسان به این نکته برمی‌گردد که دولت و مجلس باید به صورت مشترک و هماهنگ برای کاهش صف وام ازدواج اقدام کنند. در حالی‌که بخشی از مشکلات مربوط به عملکرد بانک‌ها و دولت است، عدم‌تخصیص منابع کافی در بودجه سالانه توسط مجلس نیز در این بحران بی‌تأثیر نبوده است. در واقع، عدم‌تصویب به‌موقع منابع موردنیاز برای پرداخت تسهیلات ازدواج و نبود نظارت جدی بر عملکرد بانک‌ها، نشان‌دهنده خلأ سیاست‌گذاری و اجرا از سوی هر دونهاد اصلی کشور است. به‌عبارت دیگر، نبود هم‌افزایی بین دولت و مجلس باعث شده هیچ‌کدام نتوانند گره از کار جوانان باز کنند. جوانان در صف وام ازدواج، امروز بیش از هر زمان دیگری نیازمند توجه جدی و اقدام عملی هستند. نه‌تنها این صف‌ها باید با سرعت و مدیریت بهینه کاهش یابد، بلکه وعده‌هایی مانند کارت رفاهی ازدواج نیز باید از مرحله بررسی عبور کرده و به مرحله اجرا برسد. تا آن زمان، بحران ازدواج در ایران، همچنان یکی از جدی‌ترین معضلات اجتماعی باقی خواهد ماند.

بانک مرکزی چه نظری دارد؟
اواخر اردیبهشت‌ماه بود که مهدی صحابی، مدیرکل عملیات پولی و اعتباری بانک مرکزی با اشاره به آخرین آمار پرداخت تسهیلات ازدواج در سال‌جاری اعلام کرد که از ابتدای امسال تا ۲۷اردیبهشت‌ماه بالغ بر ۵۱هزار فقره تسهیلات قرض‌الحسنه ازدواج به مبلغ ۱۷همت به متقاضیان در سراسر کشور پرداخت شده که این تسهیلات نسبت به مدت مشابه سال قبل ۵۸درصد در تعداد تسهیلات و ۶۳درصد در مبلغ رشد کرده است.
محمدرضا فرزین، رئیس‌کل بانک مرکزی پیش از این درباره برنامه این بانک برای کاهش صف وام ازدواج از طرحی سخن گفت که طبق آن جوانان می‌توانند از گزینه کارت رفاهی استفاده کرده و به جای دریافت مبلغ نقدی وام ازدواج‌شان، با دریافت کارت‌های رفاهی با سود بسیار پایین، نسبت به خرید جهیزیه ایرانی اقدام کنند. او البته گفت که درحال فکر روی این طرح هستیم و قرار است با مشورت مجلس به جمع‌بندی نهایی برسیم.