»جهان درباره توانمندی‌های دریایی ایران چه می‌داند؟
» از زیردریایی‌های پیشرفته تا پایگاه‌های استراتژیک
​​​​​​​گروه دفاعی دریایی -  در حالی‌ که نگاه‌ها به چگونگی واکنش ایران به حملات اخیر ایالات متحده معطوف شده، یک سؤال کلیدی این است که جمهوری اسلامی تا چه اندازه می‌تواند منافع آمریکا را در آب‌های خلیج فارس هدف قرار دهد. با وجود تداوم تقابل منطقه‌ای، نیروی دریایی ایران تاکنون نقش مشهودی در درگیری با اسرائیل ایفا نکرده است. این موضوع پرسشی اساسی را مطرح می‌کند: آیا تهران از ناوگان دریایی خود استفاده می‌کند؟ و این ناوگان در عمل چه توانمندی‌هایی دارد؟
به گزارش روزنامه اقتصاد سرآمد، با اینکه ایران عموماً به‌عنوان یک قدرت زمینی شناخته می‌شود، خلیج فارس و دریای عمان نخستین و آخرین خطوط دفاعی آن محسوب می‌شوند. تهران از زمان انقلاب ۱۳۵۷ تلاش کرده ساختاری چندلایه برای نیروی دریایی ایجاد کند؛ ساختاری که بین ارتش و سپاه پاسداران تقسیم شده و شامل ناوشکن‌ها، قایق‌های تندرو تهاجمی، زیردریایی‌های متعارف و پهپادهاست.
براساس گزارش یورونیوز، اگرچه برخی معتقدند که نیروی دریایی ایران توان رقابت با قدرت‌های بزرگ جهانی را ندارد، اما یک نیروی تخصصی مبتنی بر جنگ نامتقارن، فناوری بومی و استقرار استراتژیک ایجاد کرده که به‌ویژه در تنگه هرمز و دریای عمان، همواره تهدیدی بالقوه برای هرگونه اقدام خصمانه به شمار 
می‌رود.
نیروی دریایی ارتش؛ ناوگان رسمی ایران، گذشته و حال
نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران (نداجا) شاخه رسمی عملیات‌های دریایی کشور است که زیردریایی‌ها و ناوهای بزرگ را در اختیار دارد. این نیرو شامل بیش از ۱۸٬۵۰۰ نفر پرسنل و بیش از ۱۰۰ شناور، اعم از ناو و زیردریایی است. مأموریت اصلی نداجا حفاظت از آب‌های سرزمینی، تأمین امنیت خطوط کشتیرانی حیاتی و بازدارندگی در برابر نقض حاکمیت ملی است. عملیات‌های این نیرو در دو پهنه خلیج فارس و دریای خزر انجام می‌شود.
براساس گزارش ۲۰۲۴ وب‌سایت Global Firepower، نیروی دریایی ایران در رتبه ۳۷ از میان ۱۴۵ نیروی دریایی جهان قرار دارد. این رتبه، هرچند ایران را در میان ابرقدرت‌های دریایی قرار نمی‌دهد، اما بازتابی از رشد تدریجی توان دریایی جمهوری اسلامی علی‌رغم تحریم‌ها و محدودیت‌های فناورانه است. این رده‌بندی نشان می‌دهد ایران صاحب یک نیروی دریایی متوسط با قابلیت اثرگذاری در منطقه است. ویژگی بارز ناوگان ایران، تنوع قابل توجه آن است:
ناوشکن‌های مدرنی مانند «ذوالفقار»، «سهند» و «زاگرس» که یکی پس از دیگری به خدمت درمی‌آیند و توان پرتاب موشک‌های دقیق و انجام مأموریت‌های اطلاعاتی را دارند.
ناوچه‌های کلاس «موج» و «الوند» (برخی ساخت بریتانیا و برخی ساخت داخل) که نقشی محوری در عملیات‌های دریایی متوسط ایفا می‌کنند.
کشتی‌های تهاجمی آبی–خاکی و ناوهای کوروت برای حمل نیرو و اجرای حملات سریع.
اما شاید مهم‌ترین بخش ناوگان ایران، نیروی زیردریایی آن باشد که شامل ۱۹ تا ۲۷ فروند زیردریایی است. در میان آن‌ها سه زیردریایی کلاس «طارق» (نسخه ایرانی کلاس کیلو) دیده می‌شود که در عملیات‌های راهبردی مانند مین‌ریزی و پرتاب موشک کروز به کار رفته‌اند.
همچنین دو فروند زیردریایی کلاس «فاتح» و تعداد زیادی زیردریایی کوچک کلاس «غدیر» در اختیار ایران است که قابلیت عملیات در آب‌های کم‌عمق را دارند.

زیردریایی‌ها؛ سلاح خاموش زیر آب
اگرچه ایران هنوز زیردریایی اتمی در اختیار ندارد، اما سال‌هاست به‌دنبال دستیابی به آن است. در سال ۲۰۱۸ مقامات ایرانی از برنامه‌هایی برای ساخت زیردریایی‌های هسته‌ای خبر دادند، ولی فناوری پیچیده و فشار تحریم‌ها مانع تحقق این هدف شده است. با این حال، ناوگان زیردریایی ایران از چندین واحد با قابلیت‌های نسبتاً پیشرفته تشکیل شده است:
کلاس طارق: زیردریایی‌های ساخت روسیه به طول ۷۴ متر، با قابلیت پرتاب موشک کروز یا مین‌ریزی. با وجود قدمت، همچنان در مأموریت‌های راهبردی مورد استفاده‌اند.
کلاس فاتح: زیردریایی ساخت داخل که در سال ۲۰۱۹ به خدمت درآمد؛ مجهز به لوله‌های پرتاب اژدر و موشک، مناسب برای عملیات در آب‌های ساحلی.
کلاس غدیر: زیردریایی‌های بسیار کوچک، حدود ۲۳ فروند، ویژه عملیات‌های ویژه و حملات غافلگیرانه.
کلاس نهنگ: تنها یک فروند، ویژه انتقال نیروهای ویژه.
ایران همچنین در تلاش است با نصب سامانه‌های پیشران مستقل از هوا بر روی زیردریایی‌های خود، مدت‌زمان حضور آن‌ها را در زیر آب افزایش داده و توان عملیاتی‌شان را ارتقا دهد.

استقرار راهبردی؛ پایگاه‌های دریایی ایران
پایگاه‌های دریایی ایران در دو منطقه جغرافیایی شمالی (دریای خزر) و جنوبی (خلیج فارس و دریای عمان) پراکنده‌اند و هرکدام نقش خاصی در تولید، پشتیبانی یا عملیات دارند:
پایگاه بندرعباس: بزرگ‌ترین مرکز استقرار ناوگان، ستاد فرماندهی کل نداجا و مرکز تولید ناو و زیردریایی.
پایگاه جاسک: خط دفاعی اول در دریای عمان، دارای اسکله‌های پیشرفته، حافظ منافع اقتصادی.
پایگاه چابهار: تنها پایگاه مشرف به اقیانوس هند؛ دروازه ایران به آسیای مرکزی.
پایگاه بندر انزلی: مرکز تولید زیردریایی و حفاظت از تاسیسات نفتی شمال کشور.
پایگاه خارک: پادگان نگهبانی از تاسیسات نفتی خلیج فارس.
پایگاه امام علی (چابهار): مقر گشت‌های شناسایی و تهاجمی در دریای عمان و خلیج فارس.
علاوه بر این، پایگاه‌هایی ویژه سپاه پاسداران نیز وجود دارد؛ از جمله پایگاه سیریک در نزدیکی تنگه هرمز، پایگاه ابو‌موسی و همچنین پایگاه‌های تنب کوچک و تنب بزرگ. جزیره ابوموسی میزبان سامانه‌های دفاع موشکی و استحکامات زیرزمینی است.

ناوگان سپاه؛ جنگ نامتقارن در دریا
برخلاف نیروی دریایی ارتش، نیروی دریایی سپاه پاسداران (ندسا) بر نوعی عملیات مبتنی بر «جنگ نامتقارن» تکیه دارد؛ شامل قایق‌های تندرو، مین‌ریزی و حملات ضربتی. این نیرو شامل موارد زیر است:
۱۰ فروند قایق کلاس هودونگ
۲۵ فروند قایق کلاس پیکاپ ۲
۱۰ فروند قایق MK13
یگان‌های ویژه عملیات اطلاعاتی و تهاجمی
این نیروها اگرچه فاقد ناوهای بزرگ یا زیردریایی‌اند، اما سرعت، تحرک‌پذیری بالا و توان انجام عملیات غافلگیرانه، آن‌ها را به یک تهدید مداوم برای هر حضور دریایی بیگانه تبدیل کرده است.

تجهیزات مدرن و ارتقاء توانمندی‌ها
در آگوست ۲۰۲۴، نیروی دریایی ایران ۲۶۴۰ سامانه موشکی و پهپادی دریافت کرد؛ از جمله موشک‌های کروز رادارگریز. همچنین، موفق به پرتاب آزمایشی موشک کروز از یک زیردریایی کوچک شد؛ نشانه‌ای از تقویت توان تهاجمی در حال رشد. در سال ۲۰۲۳، یک ناوگروه ایرانی پس از بیش از هشت ماه، مسیر ۶۳٬۰۰۰ کیلومتری را طی کرد و برای نخستین بار به تنگه ماژلان در آمریکای جنوبی رسید. این ناوگروه شامل ناوشکن «دنا» و کشتی پشتیبانی «مکران» بود؛ پیامی آشکار از تمایل ایران برای گسترش حضور دریایی خود در آب‌های بین‌المللی.