مطالعه منابع معدنی دریاهای کاسپین، عمان و خلیج‌فارس در دستور کار
​​​​​​​گروه دانش دریا- سهیل مرتضوی- مجاورت ایران با دریا یک فرصت بزرگ برای تمرکز بر منابع معدنی دریایی فراهم کرده است و از این رو سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی یک طرح جامع برای مطالعه منابع معدنی در دریا، چه در شمال (استان‌های گیلان، مازندران و گلستان) و چه در جنوب (خلیج‌فارس و دریای عمان) در دست اجرا دارد. این سازمان در حال حاضر و با برنامه‌ریزی‌های صورت‌گرفته به دنبال تهیه زمین شناسی دریایی است که ضمن کمک به زیرساخت های دریایی، اکتشاف منابع معدنی دریا را نیز در دستور کار دارد. این جملات بخش‌هایی از صحبت‌های داریوش اسماعیلی، معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت و رئیس سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور در سفر به استان گیلان طی روزهای گذشته است.
به گزارش روزنامه اقتصاد سرآمد، زمین‌شناسی دریایی در ایران به مطالعه تاریخ و ساختار بستر اقیانوس‌ها و نواحی ساحلی می‌پردازد و شامل بررسی ژئوفیزیک، زمین‌شیمی، رسوب‌شناسی و دیرینه‌شناسی این مناطق است. ایران با توجه به موقعیت جغرافیایی خود، از جمله سواحل طولانی در خلیج‌فارس و دریای عمان و همچنین دریای  ‌کاسپین، پتانسیل بالایی برای تحقیقات زمین‌شناسی دریایی دارد. این مطالعات زمین‌شناسی دریایی در ایران می‌تواند در درک بهتر منشأ و تاریخچه حوضه‌های دریایی، شناسایی منابع معدنی و انرژی، ارزیابی خطرات طبیعی مانند سونامی و زلزله و همچنین حفاظت از محیط‌زیست دریایی مؤثر باشد.
تحقیقات زمین‌شناسی دریایی در ایران توسط سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور و همچنین دانشگاه‌ها و موسسات تحقیقاتی مختلف انجام می‌شود. این تحقیقات شامل بررسی‌های ژئوفیزیکی، نمونه‌برداری از رسوبات بستر دریا، مطالعات رسوب‌شناسی و دیرینه‌شناسی و ... است. در حال حاضر از چالش‌های پیش روی زمین‌شناسی دریایی در ایران می‌توان به محدودیت دسترسی به مناطق دریایی دورافتاده، کمبود تجهیزات پیشرفته و نیاز به همکاری‌های بین‌المللی اشاره کرد. از طرف دیگر، طبق برنامه‌ریزی‌های صورت‌گرفته با توجه به اهمیت فزاینده منابع دریایی و نیاز به حفاظت از محیط‌زیست دریایی، انتظار می‌رود که تحقیقات زمین‌شناسی دریایی در ایران در سال‌های آینده گسترش بیشتری پیدا کند. به‌طور کلی می‌توان گفت که زمین‌شناسی دریایی در ایران نقش مهمی در شناخت و بهره‌برداری پایدار از منابع دریایی و حفاظت از محیط‌زیست دریایی دارد.
با توجه به اهمیت بالای مطالعات آزمایشگاهی در حوزه زمین‌شناسی دریایی، آزمایشگاه زمین‌شناسی دریا پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی و علوم جوی با فضای نزدیک به 50مترمربع شامل آزمایشگاه تر و آزمایشگاه خشک، در سال1382 تاسیس شده است. این آزمایشگاه پروژه‌های تحقیقاتی فراوانی در زمینه زمین‌شناسی دریا، رسوب‌شناسی، فسیل‌شناسی، ژئوفیزیک و زمین ریخت‌شناسی ساحلی را هدایت می‌کند. تجهیزات این آزمایشگاه نیز به‌گونه‌ای انتخاب شده‌ که امكان مطالعه محيط‌های دريایی پيرامونی و سپس ورود به عرصه اقيانوسی را فراهم می‌کنند. کارشناسان این آزمایشگاه نیز پژوهشگران علمی هستند که در زمینه علوم‌دریایی و زمین‌شناسی دریا مهارت‌های لازم را دارند. همچنین آزمایشگاه‌های زمین‌شناسی دریا در ایستگاه‌های پژوهشی در کنار دریای  ‌کاسپین (نوشهر)، خلیج‌فارس (بوشهر) و دریای عمان و اقیانوس هند (چابهار) در حال فعالیت است.

تهیه 8نقشه دریایی در مراحل پایانی
آنطور که طی روزهای گذشته داریوش اسماعیلی، رئیس سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور مطرح کرده است: یکی از وظایف بخش زمین‌شناسی دریایی این است که از نوار ساحلی تا عمق دریا مطالعاتی نظیر رسوب‌شناسی، ژئوفیزیک دریایی و بررسی محیط‌های رسوبی را انجام دهد و وقتی تصمیم به ساخت اسکله یا سایر سازه‌های ساحلی گرفته می‌شود، وجود این داده‌ها نقش تعیین‌کننده‌ای خواهد داشت. در گیلان، این مطالعات از قبل آغاز شده و هم‌اکنون حدود ۸نقشه دریایی با این ویژگی‌ها در مراحل پایانی قرار دارند و این نقشه‌ها تکمیل و به‌روزرسانی می‌شوند و در ادامه توسعه خواهند یافت.
معاون وزیر صمت همچنین افزود: در حال حاضر ما طرح‌هایی ملی تعریف کرده‌ایم و بسته به کشش استان، آمادگی اجرایی و استقبال مسئولان، متمرکز خواهیم شد و در شمال کشور استان‌هایی همچون گیلان، مازندران و گلستان و در جنوب از بندرعباس تا چابهار تحت پوشش برنامه‌های ما در حوزه دریا و منابع معدنی هستند. وی با بیان اینکه پیش‌شرط ما برای اجرای طرح‌ها، استقبال، همکاری و هم‌افزایی استان‌هاست، تصریح کرد: اگر استان‌ها خواهان حضور فعال سازمان زمین‌شناسی باشند، ما آمادگی کامل برای اجرا، نظارت و تأمین علمی پروژه‌ها را داریم.

وضعیت ذخایر معدنی ایران در آب‌های آزاد
ایران با وجود ۶۰میلیارد تن ذخایر شناسایی‌شده معدنی که تنها مختص به اکتشافات تفصیلی حدود ۸درصد از مساحت کل کشور است، بیش از ۶۸نوع ماده معدنی را مورد شناسایی قرار داده است. براساس برخی گزارش‌های رسمی منتشرشده، ایران از نظر ذخایر معدنی رتبه۱ خاورمیانه و در ردیف ۱۰کشور اول جهان قرار دارد. نتیجه یک پژوهش نشان داده حدود ۱۰درصد از مساحت کشور مربوط به مناطق حفاظت‌شده و حدود ۲۰درصد جزو محدوده‌های شهری و مسکونی و مزارع و راه‌ها هستند. این به معنای آن است که حدود دوسوم از مساحت کل کشور هنوز برای عملیات اکتشاف دست نخورده باقی مانده است. 
عرضه جهانی مواد معدنی حیاتی (از جمله عناصر خاکی کمیاب) باید در سال‌های آینده و به سرعت رشد کند، اما با توجه به وضعیت نامناسب و خطرات بالقوه استخراج معادن در دریا و مضرات کاملاً درک‌شده مرتبط با معدنکاری در خشکی، پاسخ آسانی برای پاسخگویی مسئولانه به این تقاضا وجود ندارد. هرچند منابع معدنی روی زمین برای رفع نیاز‌های جهانی کافی به نظر می‌رسد، اما جهان باید به چگونگی افزایش مسئولانه عرضه به‌گونه‌ای توجه کند که خطرات زیست‌محیطی، اجتماعی و حاکمیتی را به حداقل برساند و در عین حال منافع اقتصادی برای جوامع مجاور ایجاد کند.
طرفداران استخراج معادن در اعماق دریا استدلال می‌کنند که این امر می‌تواند به رفع نیاز مبرم جهان به مواد معدنی حیاتی کمک کند که با سرمایه‌گذاری بیشتر کشور‌ها در کربن‌زدایی، دیجیتالی کردن، دفاع و زیرساخت‌ها به رشد تقاضای خود ادامه خواهد داد. برآورد‌ها نشان می‌دهد که تقاضای جهانی برای نیکل، کبالت و عناصر خاکی کمیاب احتمالا تا سال۲۰۴۰ میلادی در راستای حذف کربن دوبرابر شود. مطالعات متعدد نیز به این نتیجه رسیده‌اند که کمبود منابع معدنی در خشکی وجود ندارد، اما جهان هنوز با موانع قابل‌توجهی در یافتن ذخایر پایدار و افزایش سریع عملیات استخراج و فرآوری مواجه است.
برخی نیز استخراج در اعماق دریا را به عنوان یک مسیر جایگزین می‌دانند که می‌تواند تهدید‌های مربوط به استخراج در خشکی را دور بزند. آن‌ها استدلال می‌کنند، بعید است که استخراج معادن در اعماق دریا با خطرات زیست‌محیطی مانند جنگل‌زدایی و آلودگی آب شیرین و تأثیر بر جوامع همسایه مرتبط باشد. در مقابل، دیگران استدلال می‌کنند که زیرساخت‌های ساخته‌شده برای پردازش و انتقال مواد معدنی در اعماق دریا به تملک و توسعه زمین نیاز دارد که احتمالاً بر دارایی، منابع غذایی و سبک زندگی جوامع محلی تأثیر بگذارد.

اهمیت منابع معدنی دریاها برای ایران
منابع معدنی دریا از اهمیت بالایی برای ایران برخوردارند. این منابع شامل مواد معدنی مختلفی مانند منگنز، مس، پتاسیم، منیزیم و ... هستند که می‌توانند در صنایع مختلف کاربرد داشته باشند و به توسعه اقتصادی کشور کمک کنند. همچنین استخراج مواد معدنی از دریا می‌تواند وابستگی به منابع نفتی را کاهش دهد و منبع درآمدزایی جدیدی برای کشور ایجاد کند. دریاها و اقیانوس‌ها منابع معدنی متنوعی را در خود جای داده‌اند که می‌توانند نیازهای مختلف صنایع را تأمین کنند. با بهره‌برداری از منابع معدنی دریا، می‌توان وابستگی به منابع نفتی را کاهش داد و به سمت اقتصاد متنوع‌تر حرکت کرد. توسعه استخراج معادن دریایی می‌تواند فرصت‌های شغلی جدیدی ایجاد کرده و به رشد اقتصادی کشور کمک کند. 
بسیاری از مواد معدنی موجود در دریاها نیز برای تولید محصولات مختلف صنعتی ضروری هستند و می‌توانند نیازهای داخلی را تأمین کنند. استخراج و فرآوری مواد معدنی دریایی می‌تواند منبع درآمدزایی جدیدی برای کشور باشد و به توسعه اقتصادی کمک کند. با تولید داخلی مواد معدنی از دریا، می‌توان از واردات آن‌ها بی‌نیاز شد و به خودکفایی رسید. استخراج و فرآوری مواد معدنی دریایی می‌تواند به توسعه صنایع مرتبط مانند صنایع دریایی، متالورژی و ... کمک کند. 
استخراج مواد معدنی دریایی می‌تواند تأثیراتی بر محیط‌زیست داشته باشد که باید با دقت مورد بررسی قرار گیرد. توسعه استخراج معادن دریایی نیازمند سرمایه‌گذاری‌های کلان است و باید از طریق حمایت‌های دولتی و جذب سرمایه‌گذاران خارجی انجام شود. منابع معدنی دریا پتانسیل بالایی برای توسعه اقتصادی ایران دارند و می‌توانند به عنوان یک منبع درآمدزا و اشتغالزا مورد توجه قرار گیرند. بااین‌حال، باید با دقت و برنامه‌ریزی مناسب و با در نظر گرفتن ملاحظات زیست‌محیطی، به استخراج و بهره‌برداری از این منابع پرداخت.

تاثیر استخراج معادن دریایی
 بر محیط‌زیست دریاها
با شروع سال۲۰۲۵، فعالیت‌های معدنکاری در اعماق دریا در مناطق مختلف قضایی و ملی در حال افزایش است. در حالی‌که توجه زیادی به فعالیت‌های صورت‌گرفته در آب‌های بین‌المللی که تحت نظارت سازمان بستر دریا‌های بین‌المللی قرار دارند، معطوف شده است. کشور‌های مختلفی نیز وجود دارند که به‌طور فعال در حال جست‌وجوی معادن زیردریایی یا صدور مجوز‌های اکتشاف در مناطق اقتصادی انحصاری خود هستند.
زیست‌شناسان دریا و محققان اروپایی نیز در مجمع‌الجزایر آزور در اقیانوس اطلس، مشغول بررسی آثار معدنکاری دریایی روی اکوسیستم و محیط‌زیست دریاها هستند. برای استخراج معادن کف دریا (معدنکاری) فناوری‌های جدیدی به‌کار برده می‌شود، فناوری‌هایی که با آن می‌توان فلزات و مواد معدنی را از عمق ۵۰۰متری از کف دریا استخراج کرد. دانشمندان و متخصصان زیست‌شناسی دریا در پروژه «میداس» مشغول تحقیق روی آسیب‌های احتمالی ناشی از استخراج مواد معدنی دریایی روی زیست اقیانوس‌ها هستند. ۳۲سازمان و موسسه پژوهشی از سراسر اروپا در این طرح همکاری می‌کنند.
برخی کارشناسان محیط‌زیست و صاحب‌نظران این حوزه معتقدند که کف دریاها حاوی ذخایر زیادی است و گمان می‌رود این ذخایر را می‌توان برای اهداف تجاری استخراج کرد. این ذخایر شامل فلزات، مواد معدنی و فسفات و همچنین منابع انرژی است. در حال حاضر این معادن دریایی مورد توجه قرار گرفته‌اند و برای استخراج آن‌ها سرمایه‌گذاری هم می‌شود. طرح‌های پژوهشی زیادی هم برای بهره‌وری صحیح و درست از این منابع در حال اجراست. در چنین شرایطی این نگرانی وجود دارد که استخراج این مواد به زیست‌بوم و حیات جانوران و گیاهان کف دریا آسیب بزند. البته در این‌باره اطمینان وجود ندارد، زیرا اکوسیستم اعماق دریاها خیلی مورد مطالعه قرار نگرفته است.