بدون حل ریشه‌ای  بودجه‌ و تحریم‌ها، وعده رئیس جمهور  غیرممکن است
​​​​​​​گروه حمل‌ونقل- مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور روز گذشته و در مراسم گرامیداشت هفته حمل‌ونقل با استفاده از یک استعاره علوم‌پزشکی از بدن انسان، شبکه حمل‌ونقل را به «شاهرگ‌های حیاتی» کشور تشبیه کرد. او البته در همین مراسم اعلام کرد: «مصمم هستیم شبکه‌های اصلی، نیمه‌اصلی و زیرین حمل‌ونقل را با کیفیت مناسب، تکنولوژی روز و استانداردهای بین‌المللی اصلاح و بهبود دهیم.» رئیس‌جمهور همچنین بر ساخت شاهراه‌های پایدار، کاهش ترافیک و آلودگی هوا و برنامه‌ریزی جامع تأکید کرد و وضعیت فعلی با هزاران کشته جاده‌ای سالانه را «غیرقابل قبول» خواند. پزشکیان همچنین در این مراسم و در صحبت‌های خود فرمان اصلاح محورهای اصلی و نیمه‌اصلی شبکه حمل‌ونقل کشور را صادر کرد.
به گزارش «اقتصاد سرآمد»، مطابق گزارش‌های بین‌المللی نهادهای مختلف اصلاح محورهای حمل‌ونقل ایران بر توسعه، استانداردسازی و بهینه‌سازی شبکه‌های جاده‌ای، ریلی و هوایی با هدف کاهش ترافیک، آلودگی هوا و حوادث، افزایش ایمنی و اتصال بهتر مناطق متمرکز است. در این میان، آنطور که کارشناسان بیان می‌کنند؛ انجام بهسازی و اصلاح محورهای اصلی و نیمه‌اصلی حمل‌ونقل کشور، نیازمند سرمایه‌گذاری، برنامه‌ریزی دقیق، رفع نارسایی‌های ساختاری و توجه به تناسب با نیازهای واقعی کشور است. در این میان، هرچند رئیس‌جمهور فعلی بر مصمم بودن برای اصلاح این ساختارها و ارتقا به استانداردهای جهانی تأکید دارد و اولویت را به شاهراه‌ها و رفع مشکلات ترافیکی داده است؛ اما باید در نظر داشت که آیا زیرساخت‌ها و منابع مورد نیاز برای انجام چنین اصلاحی در دسترس قرار دارد یا خیر؟
اظهارات روز گذشته مسعود پزشکیان در مراسم گرامیداشت هفته حمل‌ونقل درباره ضرورت «اصلاح شبکه اصلی و نیمه‌اصلی حمل‌ونقل کشور» بار دیگر یکی از مهم‌ترین گلوگاه‌های توسعه اقتصادی ایران را به صدر مباحث عمومی بازگرداند؛ شبکه‌ای که سال‌هاست زیر فشار کمبود سرمایه‌گذاری، مدیریت جزیره‌ای، فرسودگی زیرساخت‌ها و ناترازی در تخصیص منابع، کارکرد توسعه‌ای خود را از دست داده است. هرچند اصل سخنان مطرح‌شده از سوی رئیس دولت چهاردهم از منظر تشخیص مسئله قابل‌دفاع است، اما نگاهی دقیق‌تر نشان می‌دهد که این اظهارات بیش از آنکه مبتنی بر یک نقشه راه اجرایی باشد، در سطح کلی‌گویی‌های تکرارشده باقی مانده است.

دولت مصمم به اصلاح ساختارهای حمل‌ونقل
رئیس‌جمهور روز گذشته و در صحبت‌های خود خاطرنشان کرد: برای اصلاح ساختار و شبکه حمل‌ونقل کشور، لازم است به تناسب میان نیازها نیز توجه شود و اگر این تناسب کم یا زیاد شود به مشکل برمی‌خوریم. مدیریت ساختارها باید یکپارچه باشد، آماده هستیم که امور را به صورت هدفمند و نظام‌مند به انجمن‌ها و نهادهای مردم‌نهاد واگذار کنیم. وی تصریح کرد: مصمم هستیم در این ساختار، شبکه‌های اصلی، نیمه‌اصلی و پایین‌دستی را اصلاح و بهبود دهیم و آن‌ها را به سطح استانداردهای بین‌المللی و جهانی برسانیم، نه اینکه صرفاً کاری انجام شود بدون توجه به کیفیت. در این مسیر معتقدیم که تمام کارها باید با کیفیت مناسب و بهره‌گیری از فناوری‌های روز باشد.پزشکیان با تاکید بر اینکه مصمم به اصلاح ساختارها و توسعه شاهراه‌های اصلی کشور هستیم، گفت: باید شاهراه‌های اصلی کشور را بسازیم؛ چراکه اگر رگ‌های اصلی به‌درستی شکل نگیرند و فقط به ایجاد مسیرهای فرعی پرداخته شود، در نهایت همه این مسیرها دچار گره و انسداد خواهند شد. ترافیکی که امروز با آن مواجه هستیم، نتیجه نبود یک برنامه درست و علمی است. وی با بیان اینکه نبود اتصال درست شریان‌های اصلی موجب از ریل خارج‌شدن مسیرهای فرعی نیز می‌شود، خاطرنشان کرد: فشار بر مسیرهای فرعی نیز موجب می‌شود ظرفیت پاسخگو نباشد و نتیجه آن ترافیک، آلودگی هوا و سایر مشکلاتی است که امروز شاهد آن هستیم. 
رئیس‌جمهور خاطرنشان کرد: باید کریدورهای حمل‌ونقل را حداقل در عرض یک‌کیلومتر تعریف و علامت‌گذاری کنیم؛ این مسیر، سرمایه ملی ماست و باید برای شریان‌هایی که قرار است از آن عبور کنند، محفوظ بماند. پزشکیان با تاکید بر اینکه ارائه اختیارات برای تنظیم‌گری لازم است و در این راستا دولت آماده واگذاری اختیارات برای توسعه حمل‌ونقل کشور است، بیان کرد: ایران ما وقتی که با هم باشیم ساخته می‌شود؛ اگر با هم باشیم می‌توانیم مشکلات را حل کنیم. 

حمل‌ونقل؛ ستون فقرات اقتصاد
شبکه حمل‌ونقل اصلی و نیمه‌اصلی کشور شامل جاده‌ها، خطوط ریلی، بنادر و کریدورهای لجستیکی، نقشی تعیین‌کننده در کاهش هزینه مبادله، افزایش رقابت‌پذیری تولید و اتصال ایران به زنجیره‌های ارزش منطقه‌ای و جهانی دارد. بااین‌حال، طی دهه‌های گذشته، این بخش به ‌جای آنکه براساس منطق اقتصادی و آمایش سرزمین توسعه یابد، تحت تأثیر ملاحظات سیاسی، پروژه‌محوری و توزیع غیرهدفمند اعتبارات قرار گرفته است.
رئیس‌جمهور روز گذشته با تأکید بر «اصلاح» این شبکه، به‌درستی به یک درد مزمن اشاره کرد، اما پرسش کلیدی اینجاست: اصلاح از کدام نقطه و با چه منابعی؟ شبکه‌ای که امروز با هزاران پروژه نیمه‌تمام، بدهی‌های انباشته پیمانکاران، فرسودگی ناوگان و سهم بالای حمل‌ونقل جاده‌ای پرهزینه مواجه است، با بیان کلی ضرورت اصلاح، دگرگون نخواهد شد.
نقطه قابل‌توجه در صحبت‌های مطرح‌شده از سوی پزشکیان، فقدان مؤلفه‌های اقتصادی قابل‌سنجش است. در این اظهارات، خبری از برآورد هزینه اصلاح شبکه، اولویت‌بندی پروژه‌ها، نسبت سرمایه‌گذاری دولتی و خصوصی یا نقش ابزارهایی چون مشارکت عمومی-خصوصی دیده نمی‌شود. این در حالی است که برآوردهای کارشناسی نشان می‌دهد تنها برای نوسازی و تکمیل شبکه ریلی و جاده‌ای کشور، سالانه ده‌ها هزار میلیارد تومان سرمایه‌گذاری پایدار نیاز است؛ رقمی که در شرایط محدودیت بودجه عمومی، بدون اصلاح ساختار تأمین مالی، عملاً دست‌نیافتنی است.
تجربه سال‌های گذشته نشان داده است که تمرکز صرف بر «اصلاح شبکه» بدون پرداختن به ریشه‌های ناکارآمدی، به بازتولید مشکلات پیشین منجر می‌شود. این ریشه‌ها شامل ضعف حکمرانی حمل‌ونقل، نبود یک نهاد تنظیم‌گر مقتدر، تداخل وظایف دستگاه‌ها، قیمت‌گذاری دستوری سوخت و بی‌توجهی به مزیت‌های نسبی حمل‌ونقل ریلی و دریایی است. پزشکیان اگرچه به اصلاح اشاره می‌کند، اما به این پرسش پاسخ نمی‌دهد که آیا دولت آینده حاضر است از پروژه‌های کم‌بازده سیاسی عبور کرده و به سمت تصمیم‌های پرهزینه اما ضروری اقتصادی حرکت کند یا خیر؟

تلاش برای تبدیل‌شدن به هاب
 لجستیک و ترانزیت
فرزانه صادق، وزیر راه و شهرسازی نیز در این مراسم اظهار کرد: دیپلماسی حمل‌ونقل و ترانزیت و همچنین دوباره آشتی‌کردن و اقدام و عملیات در حوزه حمل‌ونقل با کشورهای همسایه در تمام برنامه‌های کاری وزارت راه و شهرسازی است. وزیر راه و شهرسازی تصریح کرد: تمام تلاش‌مان این است که سنگ‌هایی که در مسیر بخش خصوصی است، برداریم. اگر کار خاصی نمی کنیم، حداقل مشکلی هم ایجاد نکنیم. این تسهیلگری در تمام برنامه‌ها وجود دارد. وی ادامه داد: ۲هزار صندلی که در یک‌هفته گذشته به صنعت هوایی اضافه شد، قراردادهایی که با بخش خصوصی در حوزه ریلی بسته شد، قراردادهایی که در حوزه راه، در حوزه آزادراهی و ریل بسته شد و همچنین بسته‌های سرمایه‌گذاری که دوماه آینده رونمایی می‌شود، نمونه همین تسهیلگری‌هاست.

نقش کلیدی حمل‌ونقل در تحقق منافع ملی
سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه نیز در این مراسم اظهار کرد: امروز حمل‌ونقل، ترانزیت و بنادر به یکی از ارکان اصلی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران تبدیل شده‌اند و نقش تعیین‌کننده‌ای در تحقق اهداف دیپلماسی اقتصادی ایفا می‌کنند. وی با اشاره به موقعیت ژئوپلیتیک ویژه ایران افزود: برای کشوری مانند ایران، حمل‌ونقل به معنای تبدیل جغرافیا به فرصت است. بدون مسیر، بدون ریل، بدون بندر و بدون زیرساخت‌های لجستیکی، حتی بهترین سیاست‌ها و پیشرفته‌ترین رویکردهای سیاست خارجی نیز نمی‌توانند ظرفیت واقعی خود را محقق کنند. وزیر امور خارجه با بیان اینکه «نگاه وزارت امور خارجه به دیپلماسی اقتصادی، نگاهی عینی، واقعی و عملیاتی است»، تصریح کرد: در معاونت دیپلماسی اقتصادی وزارت امور خارجه تلاش کرده‌ایم به‌صورت مستقیم وارد پروژه‌های مشخص و مورد نیاز اقتصادی کشور شویم و به تحقق آن‌ها کمک کنیم؛ موضوعی که در حوزه حمل‌ونقل و ترانزیت به‌طور جدی دنبال می‌شود. عراقچی ادامه داد: ما دیپلماسی اقتصادی را در وزارت امور خارجه این‌گونه تعریف کرده‌ایم که سیاست خارجی باید در خدمت اقتصاد کشور قرار گیرد؛ در خدمت صادرات، حمل‌ونقل و ترانزیت باشد و در نهایت به افزایش رفاه عمومی منجر شود. وی تأکید کرد: حمل‌ونقل امروز نه‌تنها یک موضوع فنی یا زیرساختی، بلکه یکی از ابزارهای اصلی تحقق منافع ملی در عرصه سیاست خارجی و تعاملات منطقه‌ای و بین‌المللی ایران است.

نیاز به اصلاحی فراتر از شعار
تجربه سال‌های گذشته نشان داده است که تمرکز صرف بر «اصلاح شبکه» بدون پرداختن به ریشه‌های ناکارآمدی، به بازتولید مشکلات پیشین منجر می‌شود. این ریشه‌ها شامل ضعف حکمرانی حمل‌ونقل، نبود یک نهاد تنظیم‌گر مقتدر، تداخل وظایف دستگاه‌ها، قیمت‌گذاری دستوری سوخت و بی‌توجهی به مزیت‌های نسبی حمل‌ونقل ریلی و دریایی است. پزشکیان اگرچه به اصلاح اشاره می‌کند، اما به این پرسش پاسخ نمی‌دهد که آیا دولت آینده حاضر است از پروژه‌های کم‌بازده سیاسی عبور کرده و به سمت تصمیم‌های پرهزینه اما ضروری اقتصادی حرکت کند یا خیر؟ اصلاح شبکه اصلی و نیمه‌اصلی حمل‌ونقل، بیش از هر چیز نیازمند شجاعت در تصمیم‌گیری اقتصادی است؛ شجاعتی که شامل توقف پروژه‌های فاقد توجیه، تغییر اولویت از گسترش جاده‌ها به تقویت ریل، واقعی‌سازی هزینه‌های حمل‌ونقل و جذب سرمایه بخش خصوصی می‌شود. بدون این پیش‌نیازها، سخنان پزشکیان نیز در کنار ده‌ها اظهارنظر مشابه دیگر، در حافظه افکار عمومی به‌عنوان یک تشخیص درست اما بی‌سرانجام ثبت خواهد شد.اظهارات پزشکیان نشان‌دهنده درک درست از اهمیت حمل‌ونقل به‌عنوان شریان اقتصاد است، اما اجرای آن نیازمند شفافیت در تأمین مالی، مشارکت بخش خصوصی، و مدیریت یکپارچه‌(که خود رئیس‌جمهور بر آن تأکید دارد) است. بدون حل ریشه‌ای مشکلات بودجه‌ای و تحریم‌ها، این وعده‌ها ممکن است به لیست بلند پروژه‌های نیمه‌تمام اضافه شود. اقتصاد ایران نیاز به اصلاح ساختاری دارد، نه فقط شاهرگ‌ها، بلکه کل سیستم گردش منابع. نظارت رسانه‌ای و کارشناسی مستقل، همانطور که پزشکیان درخواست کرده، کلید جلوگیری از تکرار اشتباهات گذشته
 است.