در صورت احیای ظرفیت خط‌آهن اینچه‌برون، ایران می‌تواند از مسیر ترکمنستان، ازبکستان و قزاقستان به بازارهای مرکزی و شرق روسیه دسترسی پیدا کند و حجم تعاملات تجاری خود را با روس‌ها افزایش دهد.
به گزارش اقتصادسرآمد، بررسی حجم مبادلات تجاری ایران و روسیه نشان می‌دهد که نه تنها تحریم مانعی جدی برای تعاملات تجاری دو کشور نیست بلکه اتفاقا در برهه‌های تحریمی تعاملات تجاری ایران و روسیه افزایش نیز پیدا کرده است. به طور مثال صادرات ایران به روسیه در سال 2020 در شرایط اعمال شدیدترین تحریم‌ها، به یکباره از عدد 390 میلیون دلارِ سال 2019 با رشد 105 درصدی مواجه شده و به 800 میلیون دلار رسیده است.این موضوع نشان می‌دهد که در صورت وجود عزم کافی از طرف مسئولان دولت ایران و ایجاد زیرساخت‌های لازم برای گسترش تعاملات تجاری، اتفاقا روس‌ها تمایل دارند که کالاها و محصولات ایرانی را جایگزین نمونه مشابه اروپایی کنند تا در جنگ تحریمی آمریکا و اتحادیه اروپا علیه آنها، وابستگی خود به غربی‌ها را کاهش دهند.
یکی از چالش‌های جدی در مسیر توسعه تجارت دوجانبه ایران و روسیه، «ضعیف بودن زیرساخت‌های ترانزیتی» بین دو کشور به خصوص در طرف ایران است. در حال حاضر اصلی‌ترین مسیر صادرات کالاهای ایرانی به روسیه از مرز زمینی آستارا انجام می‌شود که تحت تاثیر سنگ‌اندازی‌های آذربایجان و ظرفیت محدود این مسیر زمینی، امکان افزایش صادرات به روسیه از آن وجود ندارد.
در نتیجه ضرورت دارد دولت سیزدهم به فکر تنوع‌سازی در روش‌های ترانزیت کالا به روسیه از طریق بهره‌گیری از خطوط «ریلی» و «دریایی» باشد. در گزارش پنجم از پرونده «میدان سرخ» با عنوان «گسست ترانزیتی در مسیر ریلی تجارت ایران و روسیه/ مزایای رفع حلقه مفقوده کریدور شمال-جنوب» به بررسی اهمیت تکمیل پروژه «خط‌آهن قزوین-رشت-آستارا» در توسعه صادرات به روسیه پرداخته شد. در این گزارش یکی دیگر از ظرفیت‌های ریلی صادرات ایران به روسیه موردبررسی قرار می‌گیرد.
موقعیت جغرافیایی و ژئوپلتیکی ایران در منطقه غرب آسیا سرمایه‌ای بالقوه برای گسترش تعاملات تجاری با سایر کشورها است. این سرمایه با برقراری شبکه‌های حمل‌ونقلی در سطح بین‌الملل به حالت بالفعل درمی‌آید و می‌توان از آن بهره برد. ایران می‌تواند با احیای مجدد نقش خود در ترانزیت کالا، صاحب قدرتی راهبردی در عرصه تجارت جهانی شود. در این حوزه، منطقه شمال شرق کشور دارای ظرفیت‌های کم‌نظیری برای اتصال کشورهای محصور در خشکی و نواحی مرکزی و جنوبی روسیه با آب‌های بین‌المللی است.پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، کشورهای مختلفی در منطقه آسیای میانه با عنوان CIS به وجود آمدند که از نظر جغرافیایی محصور در خشکی بوده و برای رشد و شکوفایی اقتصاد خود، نیازمند دسترسی به آب‌های آزاد بین‌المللی هستند. از طرفی در عرصه تجارت جهانی اقتصادهای قدرتمندی مانند هند و چین سربرآورده‌اند که به عنوان قطب‌های صادراتی کالا و مراکز تقاضای انرژی محسوب می‌شوند و خواهان دسترسی آسان، ارزان و سریع به بازارهای صادراتی و منابع انرژی هستند.جغرافیایی که ایران در آن واقع شده است، بهترین بستر جهت اتصال منطقه آسیای میانه و هند و چین به یکدیگر بوده و این فرصت می‌تواند منافع اقتصادی و راهبردی سرشاری را برای کشور به ارمغان آورد.
در شمال شرق کشور، جمهوری اسلامی ایران بیش از 900 کیلومتر مرز مشترک زمینی با کشور ترکمنستان دارد که طولانی‌ترین مرز شمال ایران را تشکیل می‌دهد. در این میان دو گذرگاه سرخس و اینچه برون دارای پایانه‌های ریلی بوده و محل اتصال شبکه ریلی ایران و شبکه ریلی ترکمنستان است که خط آهن ایران را علاوه بر ترکمنستان به راه آهن کشورهای ازبکستان، قزاقستان و روسیه نیز متصل می‌کن
خط آهن اینچه برون که به گونه‌ای واقع در ضلع شرقی کریدور شمال – جنوب است در وهله اول روسیه را از طریق ایران به آب‌های گرم بین‌المللی وصل کرده و در اولویت بعد، دسترسی کشورهای CIS را به آب‌های آزاد میسر می‌سازد.‌کریدور شمال – جنوب محور اتصال دو اقتصاد نوظهور آسیا و اروپا یعنی هند و روسیه است و در صورت راه‌اندازی این کریدور ترانزیتی، با توجه به نزدیک‌تر بودن بندر چابهار به هند و قرار داشتن این بندر در جنوب شرق کشور، عبور کالا از کشورهای CIS، از جمله ترکمنستان جهت ترانزیت کالا از هند به روسیه و برعکس، از لحاظ اقتصادی بسیار جذاب خواهد شد. همچنین این شرایط فراهم‌کننده قدرت راهبردی جمهوری اسلامی ایران و بستر گسترش سایه قدرت سیاسی و اقتصادی ایران در این منطقه می‌شود.
خط آهن اینچه برون از جهات مختلفی برای گسترش روابط تجاری و اقتصادی جمهوری اسلامی ایران و فدراسیون روسیه دارای اهمیت است. در درجه اول این خط آهن به شبکه سراسری ریلی کشور متصل است و این امکان وجود دارد تا از اقصی نقاط ایران صادرات و واردات کالا به سمت کشورهای CIS و روسیه حمل شود.
موضوعی که خط آهن اینچه برون را منحصر به فرد می‌کند آن است که این مسیر ریلی امکان دسترسی و حمل کالا به مناطق مرکزی و جنوب شرقی روسیه را فراهم می‌کند. این مناطق روسیه دارای بازار بکری است که از دسترس بسیاری از کشورها مانند ترکیه دور مانده و فرصت صادرات کالاهای مختلفی به این منطقه را برای ایران فراهم کرده است. بالاخص به دلیل سرمای شدید قسمت‌های شرقی روسیه، ظرفیت ایده‌آلی برای صادرات محصولات کشاورزی و غذایی تازه مانند انواع میوه و صیفی‌جات به این مناطق فراهم است. به طور کلی باید گفت خط آهن اینچه برون با گذر از کشورهای ترکمنستان و قزاقستان، امکان دسترسی به جمعیتی حدود 70 میلیون نفر در مناطق مرکزی و جنوب شرقی روسیه را فراهم می‌کند. در تصویر زیر نقشه پراکندگی جمعیت روسیه آمده است و این فرصت ایده‌آل را نشان می‌دهد.حمل‌ونقل ریلی در روسیه به دلیل وسعت این کشور بسیار پیشرفته و گسترده است و در صورت رسیدن کالا به مرزهای این کشور از طریق خط آهن، امکان رساندن کالا به مناطق مختلف این کشور نیز فراهم خواهد بود. در حال حاضر نیز محصولاتی مانند خرما، کشمش، سنگ، کاشی و سرامیک، انواع مرکبات، سیب و غیره از خط آهن اینچه برون به کشورهای حوزه CIS و روسیه صادر می‌شود.اما نکته‌ای که باید در نظر گرفت آن است که به دلیل سرمای شدید مناطق مرکزی و شرقی روسیه، صادرات محصولات تازه باید در شرایط استاندارد دمایی مناسب انجام شود تا از یخ زدگی مواد غذایی جلوگیری شود و این نیازمند صادرات به وسیله کانتنیرهای یخچالی است تا بتوان محصولات را در دمای ثابت نگهداری کرده و ارسال کرد. خوشبختانه در حال حاضر نیز امکان صادرات کانتینرهای عادی و یخچالی از مسیر ریلی اینچه برون وجود دارد.از لحاظ زمانی و هزینه حمل‌ونقل، برای صادرات کالا با کمترین کرایه حمل و در کمترین زمان ممکن از مسیر ریلی اینچه‌برون نیاز است سازوکارها و ملزوماتی را در این خط‌آهن در نظر گرفت.به عنوان مثال اگر بتوان حداقل 10 واگن را برای ارسال به یک مقصد مشخص در مرز روسیه یا یکی از شهرهای این کشور بارگیری کرد می‌توان به صورت سفارشی این محموله را تا مرزهای روسیه طی یک هفته حمل کرد. همچنین اگر صادرات به صورت یکپارچه و در حجم بالا صورت گیرد هزینه حمل‌ونقل ریلی از مسیر اینچه برون نسبت به حمل‌ونقل جاده‌ای، حداقل 30 درصد کاهش خواهد یافت. فارس