استفاده از فناوری در صنعت شیلات و آبزی پروری می تواند زمینه ساز تامین امنیت غذایی دریایی شود و ضمن افزایش تولید و بهره وری به صیانت از ذخایر ملی کمک کند. به گزارش اقتصادسرآمد، «شیلات» یکی از صنایع مهم کشور است که به تازگی مورد توجه اکوسیستم فناوری و نوآوری قرار گرفته است. حضور شرکت‌های دانش بنیان دریایی و برنامه‌های حمایتی برای توسعه فناوری‌های دریایی و تقویت فرآیند تجاری سازی در حوزه صنایع دانش بنیان دریایی از گام‌های اولیه این حوزه محسوب می‌شود. رهبر معظم انقلاب طی یکی از سخنرانی‌ها درباره صنعت شیلات و مسئله صیادی به مسئولان و دانشگاهیان گوشزد کردند «به سهم خود برای ساخت اسکله‌های مورد نیاز و تأمین وسایل مدرن صیادی و نیز انجام کارهای تحقیقاتی در این خصوص تلاش کنند». «تحقیقات، تجهیزات مدرن و فراخواندن جامعه دانشگاهی در صنعت شیلات» از جمله کلیدواژه‌های پر اهمیت در این حوزه هستند که جامعه علم و فناوری فعال را نشانه گرفته اند. شیلات از آن جهت مورد اهمیت است که با رشد روز افزون جمعیت می‌تواند منجر به یافتن منابع جدید تغذیه‌ای شود؛ بدین واسطه مواد پروتئینی مورد نیاز بشر از طریق منابع دریایی و محیط‌های آبی تأمین خواهد شد. لذا در این راستا محققان کشورمان تلاش دارند تا با بکارگیری فناوری و نوآوری، بهره گیری از شیلات را تسهیل کنند و ضمن صیانت از ذخایر ملی، نیاز کشور به منابع تغذیه‌ای جدید را فراهم آورند.
لزوم بهره‌گیری از فناوری و نوآوری در صنعت شیلات توسط معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری هم مورد تاکید قرار گرفته است به طوریکه شیلات حوزه‎‌ای بکر برای ورود فناوری و نوآوری مطرح شده و در این باره تاکید شده است که این صنعت نیاز به استفاده از فناوری و نوآوری دارد تا توسعه یابد و تاکنون شرکت‌های دانش‌بنیان و خلاق نیز توانسته اند محصولات خوبی در این حوزه تولید کنند.
در گزارش پیش رو قصد داریم که برخی دستاوردهای فناورانه و نوآورانه صنعت شیلات را که به تازگی در یکی از نمایشگاه‌های ایران ساخت تحت عنوان «رویداد ارائه نیازهای فناورانه صنعت شیلات» زیر نظر معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری ارائه شدند را معرفی کنیم.
ساخت نخستین دستگاه تشخیص تخم سالم ماهی
یکی از موضوعات پر اهمیت برای صنعت شیلات، جداسازی ماهیان سالم از ناسالم است. تاکنون تشخیص این موضوع به واسطه انسان در مدت زمان طولانی انجام می‌شد که قطعاً با خطاهایی روبرو بود و این صنعت را با ضرر مواجه می‌کرد. اما پژوهشگران دانشگاه صنعتی شریف در یک شرکت دانش بنیان دستگاهی ساخته اند که پرسرعت تر از یک اپراتور انسانی، تخم ماهیان سالم دو چشمی را جدا می‌کند. محققان سازنده این دستگاه می‌گویند خطای این دستگاه خیلی کم و شاید حدود یک دهم درصد هم نیست.
مصطفی روغنی فارغ التحصیل رشته هوافضا گرایش سیالات دانشگاه صنعتی شریف و مدیرعامل این شرکت دانش بنیان در این باره به مهر گفت: بر اساس اعلام سازمان شیلات در کشور سالانه ۶۰۰ میلیون تخم ماهی ایجاد یا از کشورهای دیگر وارد ایران می‌شود. این تعداد تولید و واردات تخم ماهی توسط انسان و با درصد خطای بالا شمارش می‌شود و تخم‌های ناسالم از سالم جداسازی می‌شوند که برای این منظور درصدد برآمدیم دستگاهی را تولید کنیم که ضمن شمارش، این خطا را کاهش دهد.
وی گفت: دستگاه جداکننده تخم ماهی‌های چشم زده برای تفکیک تخم ماهی‌های کور (معلول) از سالم است که برای اولین بار در کشور موفق به طراحی آن شدیم. تا پیش از این، چنین تشخیصی زیر نور قرمز توسط انسان انجام می‌شد که استفاده از این دستگاه می‌تواند به کار سرعت بالایی ببخشد و خطا را کاهش دهد. سرعت دستگاه جداکننده تخم ماهی‌های چشم زده طوری است که صدهزار تخم را در ساعت شمارش می‌کند و درصد خطای آن یک دهم گزارش شده است.روغنی با بیان اینکه این دستگاه نمونه ایرانی ندارد، گفت: نمونه خارجی دستگاه جداکننده روشی متفاوت از این دستگاه ایرانی دارد؛ مهم‌ترین مزیتی که دستگاه تولیدی در این شرکت نسبت به نمونه خارجی دارد این است که از تجهیزات کمتری استفاده شده ضمن اینکه همان کار را انجام می‌دهد.وی با بیان اینکه از این دستگاه می‌توان برای شمارش و جداسازی تخم‌های سالم ۴.۵ تا ۸.۵ میلیمتر برای هر نوع ماهی استفاده کرد، گفت: نمونه خارجی دستگاه برابر با صدهزار دلار است ولی تاکنون در کشور ما مورد استفاده قرار نگرفته؛ ما توانستیم این دستگاه را با یک سوم قیمت نمونه خارجی به تولید برسانیم که این در تولید انبوه نیز بیشتر کاهش می‌یابد.
ساخت دستگاهی که با جلبک، دی اکسید کربن را به مواد کاربردی تبدیل می‌کند
دی اکسید کربن به عنوان اصلی ترین گاز گلخانه‌ای تهدید بزرگی برای جامعه بشری به حساب می‌آید و با افزایش حجم صنایع مختلف مقادیر بیشتری از آن به صورت روزانه وارد محیط زیست می‌شود. لذا پژوهشگران یک شرکت دانش بنیان درصدد برآمدند تا با استفاده از تکنولوژی، دستگاهی را طراحی کنند که به واسطه جلبک، این دی اکسید کربن را به مواد کاربردی تبدیل می‌کند.نوید رحمانیان مدیرعامل یک شرکت دانش بنیان در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار داشت: هدف ما، دریافت دی اکسید کربن حاصله از کارخانه‌های صنعتی و تبدیل آن به زیست توده ارزشمند با کمک دستگاه کربن کپچر ابداعی در این شرکت است. ما توانستیم به واسطه این دستگاه، به تکنولوژی پرورش و مانیتورینگ ریز جلبک‌ها دست یابیم.
وی درباره کارکرد این دستگاه کربن کپچر گفت: ریزتوده حاصل از جذب دی اکسید کربن در دستگاه با روش‌های بهینه برداشته می‌شود و با فیلتراسیون ماده‌ای کاربردی در صنایع مختلف بدست می‌آید. این ماده می‌تواند به عنوان محصول خام اولیه در صنایع مختلفی از جمله صنایع غذایی، آرایشی بهداشتی، دارویی، دام و طیور و سوخت‌های زیستی مورد استفاده قرار بگیرد. اکنون این دستگاه مرحله پایلوت خود را طی می‌کند و قرار است به تولید نیمه صنعتی برسد.
رحمانیان با بیان اینکه دستگاه کربن کپچر نمونه داخلی و خارجی ندارد، گفت: این یک دستگاه فوتوبیوراکتور نسل پیشرفته است که برای کارخانه‌های تولید کننده دی اکسید کربن می‌تواند سودآور باشد. شرکت‌های ساختمان سازی، تولید سیمان، صنایع شیمیایی، باتری سازی، تولیدکننده برق و... می‌توانند از این دستگاه بهره ببرند.
ردیابی گله‌های تون ماهی
محققان یک شرکت دانش بنیان دیگر توانسته اند با استفاده از تکنولوژی سنجش از دور به ردیابی گله‌های تون ماهی بپردازند. از آنجایی که در صنعت شیلات، ردیابی گله‌های تون ماهی، با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای و شناسایی آنها از اهمیت بالایی برخوردار است، محققان این شرکت توانستند با سنجش از دور مناطق دارای تون ماهی را بیابند.
البته که این فناوری در شناسایی لکه‌های نفتی و تردد کشتی‌ها در صنعت دریایی را امکان پذیر می‌کند اما برای رصد ماهی‌های تون کارایی بهتری دارد. با استفاده از دستاورد این شرکت، صیادان می‌توانند مناطق را قبل از صید رصد و سپس اقدام کنند تا صید بیشتری بدست بیاورند. این شرکت تست‌ها را انجام داده و مورد استفاده صیادان قرار گرفته است.
واکسن ماهیان سردابی
یکی از محصولات دیگری که توسط محققان شرکت‌های دانش بنیان به نتیجه رسیده واکسن‌های آبزیان است. از آنجایی که اهمیت پیشگیری و کنترل بیماری‌های عفونی توسط واکسیناسیون ماهیان به عنوان بخشی از امنیت زیستی در ابزی پروری رو به فزونی است واکسن‌هایی برای واکسینه شدن آبزیان به تولید رسیده اند.به این ترتیب حیوانات واکسینه شده، خطر گسترش بیماری را کاهش داده و می‌تواند حیوانات واکسینه نشده را به علت ایمنی بالایشان، مصون نگه دارند. پیشگیری از بیماری‌ها با تکیه بر تحریک سیستم ایمنی و واکسن‌ها باعث کاهش مصرف آنتی بیوتیک ها شده و این امر باعث عدم خسارات اقتصادی شدید به مزارع پرورش ماهی می‌شود.
در گذشته واکسیناسیون تنها درباره ماهیان آزاد انجام می‌شد و این نشان از هزینه بالای واکسیناسیون بود اما امروزه با پیشرفت تکنولوژی ایمن سازی به طور فزاینده ای در غیر آزاد ماهیان استفاده می‌شود و به عنوان یک روش پیشگیرانه مورد استفاده قرار می‌گیرد.