به گزارش اقتصادسرآمد، در آغازِ صبح یکم آبان ۱۴۰۴، وقتی آفتاب هنوز پاورچینی بر افق اسلام‌آباد می‌گسترد، سالن اجلاس وزرای حمل‌ونقل منطقه‌ای مملو از هیئت‌های گوناگون بود. در میانه آن جماعتی از رؤسای کمیته‌ها، نمایندگان وزارتخانه‌ها، دیپلمات‌ها و کارشناسان، فرزانه صادق، وزیر راه و شهرسازی ایران، به جایگاه آمد. او لبخندی بر لب داشت و دفترچه‌ای کوچک در دست؛ اما آنچه در نگاهش برق می‌زد، امیدی بزرگ بود.
 
صدایش آرام اما رسا بود: «حمل‌ونقل و ترانزیت، اساس تحرک و رونق دیگر حوزه‌هاست؛ تجارت، انرژی، گردشگری… همه به جاده‌ها، ریل‌ها، کریدورها نیاز دارند.» همان لحظه، گویی در میان حضار، نغمه‌ای مشترک شنیده شد، خواستِ تحول منطقه‌ای در حوزه حمل‌ونقل. در آن فضا، صادق پنج پیشنهاد را با جدیتی راسخ مطرح کرد؛ پیشنهاداتی که هر کدام می‌تواند پیامی باشد به فردای هم‌زیستی اقتصادی منطقه‌ای.
 
روایت پنج پیشنهاد: از آرزو تا نما
 
۱. تبدیل کریدورها به پروژه‌های اقتصادیِ مدون
وزیر گفت: «کریدورها نباید تنها خطوطی زیرساختی باقی بمانند؛ آن‌ها باید پروژه‌هایی با بهره‌برداری اقتصادی و مشارکت چندجانبه شوند.»
تصور کنید ممالک منطقه‌ای دست‌به‌دست هم دهند، سرمایه‌گذار خارجی وارد شود، هزینه‌ها و سود تقسیم شود و مسیر شمال-جنوب یا شرق-غرب، نه‌تنها میان‌بر، بلکه جاده‌ای پول‌ساز شود؛ چیزی فراتر از گذر ساده، اما برای تحقق آن نیاز است چارچوب حقوقی شفاف، اعتماد میان کشورها و تضمین اجرای پایدار فراهم گردد.
 
۲. گمرک شبانه‌روزی؛ مرز بی‌وقفه
در آن سالن، صدایی طنین‌انداز شد: «چرا توقف کنیم وقتی می‌توانیم ۲۴ ساعته باشیم؟» صادق بر این نکته تأکید کرد که فرایندهای گمرکی مرزی باید پیوسته باشند تا تجارت متوقف نشود.
این پیشنهاد اگر عملی شود، کامیون‌های ترانزیتی در مرزها خواب نخواهند داشت، زمان انتظار کاهش پیدا خواهد کرد و مسیر ایران به چشم فعالان ترانزیت منطقه‌ای جذاب‌تر خواهد آمد، اما در دل این ایده، چالش‌هایی چون تأمین نیروی انسانی و تجهیزاتی مؤثر در شیفت شب، هماهنگی متقابل مرزی و امنیت در ساعات کم‌نظارتی نیز نهفته است.
 
۳. دیجیتال‌سازی و هوشمندسازی مرزها
در لابه‌لای سخنان، وزیر جمله‌ای گفت که حضار نرم در جای نشستند: «بازنگری تشریفات مرزی همراه با استفاده از فناوری دیجیتال، راهکار شفافیت، سرعت و کاهش هزینه است.»
سامانه‌های الکترونیکی گمرک، رهگیری دیجیتال کالا، کاهش کاغذبازی و فرایندهای همگام با تکنولوژی، نه رؤیا، بلکه ضرورت امروز است. این تحول، اگر با امنیت سایبری مناسب همراه شود، می‌تواند گامی تعیین‌کننده باشد در بازتعریف مرزهای تجاری منطقه، اما مقاومت دستگاهی، ناهمگونی سامانه‌ها در کشورها و هزینه‌های جانبی آن را نباید نادیده گرفت.
 
۴. باز کردن دریاها به روی کشورهای محصور در خشکی
صادق با تأکید بر انصاف منطقه‌ای گفت: «کشورهایی که خشکی محصورند باید راهی به دریا داشته باشند؛ ایران این ظرفیت را در اختیار دارد.»
او از توسعه مسیرهای ترانزیتی تیر (TIR) و افزایش دسترسی به بندرهای ایران سخن گفت. اگر افغانستان، آسیای میانه و دیگر کشورها بتوانند از بندرهای همچون چابهار، راهی به بازار جهانی پیدا کنند، شریان اقتصادی جدیدی خلق خواهد شد. این راه، هم دشوار است و هم پر امید؛ مذاکرات حقوقی، رقابت بندرهای منطقه‌ای، سرمایه‌گذاری سنگین بندری و لجستیکی در برابر آن ایستاده‌اند.
 
۵. شبکه مرزی منسجم: اتصالات ریلی و جاده‌ای
در واپسین بخش سخن، وزیر با تأکید بر تقویت خطوط مرزی گفت: «اگر راه‌آهن و جاده مرزی اتصال نداشته باشند، کریدورها نیمه‌کاره‌اند.»
او از نوسازی خطوط ریلی مرزی، افزایش ظرفیت عبوری، رفع موانع فنی و ایجاد پیوند میان شبکه‌ها سخن گفت. این سرمایه‌گذاری راه درازی دارد، اما اگر به ثمر بنشیند، هزینه حمل کاهش، سرعت افزایش و جذابیت مسیرهای ایران برای ترانزیت منطقه‌ای تقویت خواهد شد.
 
امیدها، آزمون‌ها و چشم‌انداز آینده
 
پس از آن سخنرانی، وقتی وزیر پایین آمد و با همتایان سایر کشورها دست داد، امیدی مشترک در فضای اجلاس برقرار شده بود. اما می‌دانیم که چشم‌انداز بزرگ همیشه با موانع همراه است. در ادامه، نقاط امیدآفرین، موانع محتمل و توصیه‌هایی برای گذر از آن‌ها ترسیم می‌کنیم:
 
نقطه امید: اگر حتی یکی از آن پنج پیشنهاد به سرانجام برسد، ایران به هاب جدی ترانزیتی منطقه خواهد تبدیل شد؛ نقشی که تا امروز در آرزوها باقی مانده است.
 
چالش بزرگ: تضاد منافع کشورها، بی‌ثباتی مالی داخلی، تحریم‌ها و ناپایداری سیاست منطقه‌ای.
راهبرد عملیاتی: شروع پروژه‌های کوچک مرزی با بازده سریع، ایجاد نهاد راهبردی منطقه‌ای برای مدیریت کریدورها، مشارکت بخش خصوصی و طراحی تضمین‌های حقوقی بین‌المللی.
چنانچه ایران و کشورهای همسایه بتوانند دست‌دردست هم دهند و نگاهی فراتر از دیوارهای مرزها ببینند، این پنج پیشنهاد می‌توانند به نقطه عطفی بدل شوند در رابطه منطقه‌ای: نه‌تنها همسایگان، بلکه شرکای مشترک در مسیر رشد، رفاه و صلح. در آن صورت، سخنان وزیر امروز، به خاطره‌ای ماندگار برای نسلی تبدیل خواهد شد که راهِ آینده را با واگن و ریل ساخته است.