گیلان- وحیده اسماعیلی- حمل و نقل دریایی دریای خزر طی ماه های نزدیک به زمستان تا فروردین همواره به علت یخ بستن رود ولگا با مشکلاتی مواجه می شود. با مسدود شدن این مسیر تا زمان بازگشایی، کشتی های تجاری و باری برای روزها معطل تخلیه و بارگیری می ماندند تا امکان عبور از آن مسیر فراهم شود.
اما طی دو سال اخیر آنچه که به چالش های تجارت دریایی در این کریدور دامن زده؛ نه صرفا یخ بستن رود ولگا، بلکه افزایش هزینه های حمل و نقل دریایی به دنبال جنگ روسیه ـ اوکراین و تمایل مالکین کشتی های حوزه دریای سیاه در خزر بوده است؛ چنان چه طی این مدت قیمت حمل و نقل حوزه دریای خزر مابین بنادر روسیه و بنادر شمالی ایران گاه تا دو و نیم برابر رشد داشته است.
به عقیده فعالان این حوزه، مافیای اقتصادی با ایجاد کلونی در بین شرکت های کشتیرانی تلاش می‌کنند از کاهش قیمت حمل و نقل دریایی جلوگیری کنند. اما آیا فقط این موضوع عامل اصلی افزایش قیمت های حمل دریایی بوده است؟ 
اقتصاد سرآمد در گفت و گو با چند کارشناس و فعال حوزه دریای خزر؛ عوامل افزایش قیمت های حمل و نقل دریایی و پیش بینی آنها از کاهش قیمت ها در سال آینده را جویا شدیم:

روند کاهشی کاهش قیمت ها شروع شده 
«مهرداد باقری نژاد» مدیرعامل سابق کشتیرانی خزر با بیان اینکه کرایه حمل دریای خزر از هفته های گذشته روند کاهشی پیدا کرده به ما می‌گوید: از هفته های گذشته روند کاهشی  قیمت ها شروع شده و کرایه های حمل نسبت به ماه پیش در هر تن کاهش پیدا کرده است. 
وی دلیل این امر را بازار فصلی بنادر خزر عنوان و ادامه می‌دهد: دربرخی از فصول حجم بار کاهش پیدا می‌کند که با تغییر فصل، حجم بار و ظرفیت کشتی ها نیز به سبب بار موجود بیشتر وعرضه و تقاضا به حالت توازن وارد می شود. در نتیجه کرایه های حمل می تواند به سمت کاهشی پیش برود.
باقری نژاد معتقد است: کرایه های حمل همچنان بالاست و ما هنوز به نرخ متعارف نرسیدیم. چرا که اولین چیزی که در این میان وجود دارد، بحث عرضه و تقاضا است. وقتی کالا برای حمل در منطقه وجود ندارد، به طور ناخواسته موجب افزایش قیمت حمل دریایی می‌شود. این طبیعتی است که بازار از خودش نشان می‌دهد. باید به سمت وسویی برویم که ظرفیت های موجود برای حمل بار با مقدار حجم محصولات که در بنادر حوزه خزر رسوب می‌کند برابری داشته باشد. اگر این توازن را برقرار کنیم می توانیم  به کرایه حمل متعارفی دست پیدا کنیم. 
وی در پاسخ به این سوال که آیا این ظرفیت صرفا متوجه بنادر شمالی دریای خزر است یا در سمت روسیه، گفت: عمدتا محصولات ما وارداتی هستند که شامل نهاده های دامی و غلات می‌شود که از بنادر روسیه به سمت ایران می آیند. وقتی این حجم کاهش پیدا می‌کند، یعنی اینکه ما با وجود ظرفیت بیشتری که در ناوگان خود داریم موجبات کرایه حمل پایین را به وجود می آوریم. حالا اگر خلاف آن اتفاق بیافتد، یعنی با صادرات محصولات کشاورزی که در روسیه برداشت شدند ما با حجم عظیمی ازغلات و نهاده های دامی روسیه به سمت ایران مواجه هستیم که نیاز به وسیله حمل دارند. چون ظرفیت ما دراین بخش کم است قیمت ها افزایش پیدا می‌کند.
باقری نژاد موارد دیگری هم چون بحث نوسانات ارزی را در افزایش قیمت حمل اثر گذار دانسته و اضافه می‌کند: حتی در مقطعی با افزایش قیمت نفت، سوختی که شناورها استفاده می‌کردند نیز افزایش قیمت پیدا کرد و الان دوباره می بینم قیمت نفت کاهش پیدا کرده و با توجه به اینکه یکی از هزینه های کشتی ها قیمت سوخت است که لذا با کاهش قیمت نفت، قیمت حمل نیز کاهش پیدا می‌کند.
 این فعال حوزه خزر همچنین به تغییرات اقلیمی و آب وهوایی نیز اشاره و می‌گوید: دریا در زمستان همیشه مواج است و شناورها مشکلات بیشتری را در این فصل تجربه می‌کنند که هزینه هایی را بروی دست مالکان کشتی می‌گذارد که تاثیرش در قیمت حمل خود را نشان می‌دهد. از سوی دیگر زیر ساخت های بنادر شمالی دریای خزر نیز از جمله دیگر عوامل تاثیر گذار در قیمت حمل هستند. زیرساخت های بندری ما باید به گونه ای باشند که سرعت تخلیه و بار گیری را افزایش دهند و این زمان هر چقدر کوتاه تر شود هزینه های بندری کاهش پیدا می‌کند.
 باقری نژاد درباره وضعیت زیر ساخت های بنادر روسیه نیز می افزاید: امکانات زیرساختی بنادر ما به نسبت بنادر روسیه و داغستان خیلی مناسب تر است. آنها تجهیزات خیلی فرسوده تر و آبخورهای کم عمق تری دارند که برای شناورهای باری محدودیت ایجاد می‌کند. این مساله باعث شده ما نتوانیم از ظرفیت کامل کشتی ها به خوبی استفاده کنیم. مضاف بر اینکه معتقدم باید روی زیرساخت های بندری خودمان کار هم کنیم و تجهیزات مان را بروزتر کنیم. البته این وضعیت کمی در بنادر روسیه و سایر بنادر دریای خزر اسفناک تر است.
 وی با اشاره به تاثیر جنگ اوکراین و روسیه در افزایش قیمت های حمل ادامه داد: جنگ موجب شد که بخشی از کالاهای وارداتی و صادراتی روسیه که از مسیر دریای سیاه وارد این کریدور می شود متوقف شود یا به حداقل برسد و محمولات به کریدور نوسترام و دریای خزر وارد شود که در نتیجه میزان کالاها در دریای خزر افزایش و قیمت ها بالا رفته است.
 باقری نژاد درخصوص راه کارهای کاهش قیمت حمل دریایی به سرمایه گذاری بخش خصوصی اشاره و بیان می‌کند: انتظار داریم بخش خصوصی در بحث خرید شناورهای چند منظوره و شناورهای حمل محصولات خشک و سیالات سرمایه گذاری کند. اگراین اتفاق بیافتد کرایه های حمل متعارف تر می‌شود و در بحث نرخ دریایی آنچه که معقول است را تجربه خواهیم کرد. باید ببینیم چه اتفاقاتی در آینده می افتد. ما الان درگیر یک سری اتفاقات خاصی در شرایط ژئوپولیتیکی منطقه هستیم و همزمان مباحث تحریم ها را داریم و باید ببینیم اصلا شرایط جدید اجازه  سرمایه گذاری می‌دهد یا نه. در کل ریسک سرمایه گذاری در کشورهای اطراف افزایش پیدا کرده است.
در حال حاضر آینده نگری کارسختی است. چون هرهفته تحول خاصی در جهان مخصوصا در حوزه ایران شاهد هستیم که از نرم ثابتی تبعیت نمی کند و متاسفانه آشفتگی در اتفاقاتی که می افتد آنقدر زیاد است که مقداری آینده نگری را با مشکل مواجه می‌کند. اما روند کاهش قیمت شروع شده و باید ببینیم که تاب و توان سرمایه گذار و ریسک پذیری آنها در حوزه حمل و نقل دریایی چقدر خواهد بود. قاعدتا باید انتظار داشته باشیم کرایه حمل متعارف شود در غیر این صورت این روال در سال آینده ادامه خواهد داشت. ولی امیدواریم که ظرفیت شناورهای ما افزایش پیدا کند.
 
یکی از دلایل اساسی که ربطی به جنگ اوکراین ندارد کاهش سطح آب دریای خزر و کاهش عمق بنادر است که موجب شده کشتی ها با ظرفیت اسمی نتوانند بارگیری کنند. بالطبع هزینه ها همان است و کرایه ها پایین تر نمی‌آید.

کشتی های ایرانی در بهترین دوران خود هستند
ستوده منش دیگر فعال حمل ونقل دریای خزر نیز در خصوص پیش بینی قیمت حمل و نقل دریای خزر در سال آینده اظهار کرد: جنگ اوکراین موجب افزایش حجم بار در حوزه دریای خزر شده با توجه به اینکه تعداد کشتی ها در دریای خزر محدود است و کانال ولگا هم یخ زده، از این رو کشتی ها نمی توانند وارد این کریدور شوند و این موضوع موجب شده کرایه حمل بار نسبت به سال قبل دو برابر شود.
وی با اظهار اینکه اگر سال آینده روند جنگ روسیه اینگونه ادامه دار باشد ممکن است کرایه ها همین طور افزایش پیدا کند درخصوص احتمال کاهش قیمت های حمل دریای معتقد است: با توجه به روابط خوب ایران و روسیه و افزایش تبادلات حمل و نقل دولت ها، میزان بار در حوزه خزر و در بنادر ایران بیشتر هم می‌شود. با توجه به اینکه ایران و روسیه از لحاظ بانکی کانال پرداخت مشترک دارند و صورتحساب مشتریان به بانک های داخل ایران حواله می شود تاکنون تحریم ها و جنگ اثرگذار نبوده است.
ستوده منش در پاسخ به این سوال که چه عوامل دیگری در افزایش قیمت های حمل دریایی دخیل بوده به افزایش بار در پی جنگ روسیه و تمایل کشتی های حوزه دریای سیاه به خزر اشاره می‌کند و می‌افزاید: با تداوم جنگ روسیه، کرایه ها در دریای سیاه افزایش پیدا کرده و بارها به سمت دریای خزر سوق پیدا کردند. به خصوص بارهای کانتینری. کشتی های اینجا هم بیشتر بار غلات دارند و کرایه حمل کانتینر و بارهای صادراتی همه گران شده و همین طور هم می ماند. البته این موضوع برای مالکین کشتی ها با توجه به هزینه هایی که در پرداخت دستمزد و سوخت و آذوقه دارند تاثیر گذار نیست. چون که هزینه های کشتی افزایش پیدا نکرده و هزینه های بندری مثل قبل بوده و افزایش تورم در قیمت کالا و سوخت اثر خیلی کمی داشته است.
وی احتمال کاهش قیمت ها با پایان جنگ روسیه را دور از ذهن ندانست و می‌گوید: شاید با پایان جنگ همه چیز به روال قبل برگردد و توازن برقرار و کرایه ها متعادل شود. اما تا وقتی جنگ ادامه دارد، افزایش قیمت خواهیم داشت.
ستوده منش شرایط فعلی حمل ونقل دریای خزر را بهترین دوران  کشتی های ایران بیان کرده و می گوید: با افزایش قیمت حمل، مالکان کشتی در یکسال اخیر توانستند یک کشتی دیگر به ناوگان خود اضافه کنند.

تا وقتی تقاضا باشد قیمت بالاست
عبدالامیر افیونی ـ مدیر منطقه شرکت شمیم دریا  نیز با اشاره به این که تبعات جنگ اوکراین و روسیه منجر به افزایش قیمت حمل و نقل در دریای خزر شد، احتمال  کاهش قیمت حمل و نقل دریایی خزر را قابل پیش بینی و برنامه ریزی ندانست. اما همه چیز به میزان عرضه و تقاضا بستگی دارد. وقتی عرضه باشد و تقاضا برای کشتی باشد عملا قیمت بار بالا می رود.
وی با تاکید به فرسودگی برخی از کشتی های قدیمی این حوزه، می گوید: فرسودگی کشتی ها  برای مالکان آنها مساله ساز شده است. اما به احتمال زیاد سال آینده به احتمال زیاد، کاهش قیمت داشته باشیم.
افیونی درباره روند شروع کاهش قیمت های حمل از سال آینده به بحث عرضه و تقاضا می افزاید: وقتی تقاضا برای کشتی زیاد باشد عملا قیمت حمل کشتی ها بالا می‌رود و وقتی تقاضا کم باشد قیمت ها پایین می آید. درحال حاضر نیز افزایش قیمت به دلیل تقاضای بالاست. از یک سو میزان بار در سمت دریای سیاه  دوباره  زیاد شده و خیلی از کشتی ها به آن سمت رفته اند و برای دریای خزر تعداد کشتی کم شده است. لذا هر کالایی که در بازار فراوان باشد به همان نسبت قیمت حمل نیز افزایش پیدا می‌کند. 
وی با بیان اینکه الان حجم کالا زیاد شده است و در سمت بنادر روسیه سر جذب بار بین مشتری ها دعوا است می افزاید: این موضوع باعث شده تعادل عرضه و تقاضا تغییر کند و افزایش قیمت حمل و نقل را شاهد باشیم.
افیونی با تاکید به این که قیمت ها کاهشی می‌شود اظهار می‌کند: همین الان یک مقدار فشارها بروی کشتی ها زیاد است. توجه داشته باشید که با گرم شدن هوا در بهار و تابستان سفر کشتی ها افزایش می یابد و سرعت کار تخلیه و بارگیری بیشتر و بار چندان بروی زمین نمی ماند. لذا مطمئنا قیمت ها پایین می‌آید. در حال حاضر ماهانه شاید کشتی یک سفر برود اما در بهار و تابستان سفرها افزایش پیدا می‌کند. 
 وی کانتینربری کشتی ها را در افزایش قیمت تاثیر گذار ندانست و می‌گوید: حمل  کانتینر اصلا ربطی به افزایش قیمت ندارد؛ زیرا هر کالایی را نمی‌توان با کانتینر جابجا کرد .

کرایه ها پایین تر نمی‌آید 
«سیدرضا حسینی» شرکت امیر آروین  صدرا نیز در خصوص افزایش قیمت حمل و نقل خزر و پیش بینی ها از کاهش قیمت می‌گوید: مسلما قیمت ها افزایش پیدا می‌کند. چون یکی از دلایل اساسی که ربطی به جنگ اوکراین ندارد کاهش سطح آب دریای خزر و کاهش عمق بنادر است که موجب شده کشتی ها با ظرفیت اسمی نتوانند بارگیری کنند؛ بالطبع هزینه ها همان است و کرایه ها پایین تر نمی‌آید.
دلیل دوم این که حجم مراودات ایران با روسیه و نیاز ما به غلات روسیه و نیاز روسیه به بنادر ما جوابگوی این حجم از مبادلات دریای خزر نیست چون تعداد شناورها کم است. هرچه عرضه و تقاضا بیشتر باشد و درمقابل شناور کم قیمت، کرایه ها بالا می‌رود.

 حسینی افزایش تردد در ولگا در بهار را موجب کاهش کرایه حمل می‌داند و می‌گوید: در بهار حجم مراودات ما خیلی زیادتر می شود. الان بخشی از بارهای ما متنوع شده است. در گذشته تنوع کالایی کمی داشتیم. اما الا تنوع کالایی بالای 50 قلم رسیده و مواد پتروشیمی و شیمیایی و مواد اولیه و کالاهای ترانزیتی حوزه خیلج فارس و هند و ویتنام هم افزایش پیدا کرده و بالطبع عرضه و تقاضا بالا رفته و قیمت ها را افزایش داده است. البته مساله مهمی که وجود دارد بحث تایم بنادر ماست که از معضلات افزایش قیمت کالا برای ماست. در بنادر شرکت های اپراتوری داریم که شناورها روزها و ساعات زیادی را صرف بارگیری و تخلیه می کنند. شناورهای ما در بنادر معطلی زیادی دارند و عاقلانه نیست مالک کشتی برای میزان بار فلان قیمت را بگیرد و از این رو  قیمت را افزایش می‌دهد.
 حسینی یکی دیگر از عوامل مهم افزایش قیمت حمل را عملکرد ضعیف و زیر ساخت نامناسب بنادر شمال کشور که خارج از نرم هستند می‎داند که موجب معطلی کشتی ها شده است. همچنین افت آبخور بنادر معضل دیگری است که کشتی ها نتوانند با حداکثر ظرفیت بار گیری کنند از بنادر ترکمنستان گرفته تا اکتاو، بنادر شمال و روسیه. این معضلات موجب افزایش قیمت شده است.
وی با بیان اینکه با پایان جنگ روسیه و اوکراین، مسیردریای سیاه امن می‌شود و شناورهای به دریای سیاه باز می‌گردند معتقد است: احتمال کاهش قیمت وجود دارد. 

کاهش قیمت ها صد درصد نیست 
روح الله لیوانی آریا ترابر نوشهر درمورد کاهش قیمت حمل و نقل خزر در سال آینده بیان می‌کند: کاهش قیمت ها صد درصد نیست. چراکه روابط ایران با کشورهای حوزه خزر از جمله روسیه  ثابت است اما آذربایجان و ترکمنستان تحریم ها را قبول کردند و با ایران کار نمی‌کنند. علاوه بر این ها شرایط جوی و یخ بندان ها باعث شده که کرایه حمل ها افزایش پیدا کند. جنگ اوکراین هم شاید در داخل روسیه ربط داشته باشد و برخی از ناوگان های خزر وارد دریای سیاه شدند و برخی در حوزه خزر ماندند. در این میان یکسری از ناوگان ها به دلیل تحریم های ایران به سمت ترکیه رفتند و از این کریدور خارج شدند. با توجه به عرضه و تقاضا در ایران کمبود کشتی ها کرایه ها بالا رفته. شرایط جوی و یخ بندان باعث شده کرایه باز بالاتر برود اما برای سال آینده نمی توان پیش بینی کرد و کرایه های کشتی های هفته به هفته در حال تغییر است.
وی در خصوص عوامل افزایش کرایه ها معتقد است: کرایه ها کلا روند ثابتی ندارند. بحث تحریم ها و کمبود کشتی ها موجب شده شرایط پایدار نباشد و موجب شده مالکانی کشتی ها قیمت ها را برای واردات غلات افزایش دهند. البته تحریم ها و جنگ اوکراین هم بی تاثیر نبوده است. البته این کاهش از چه زمانی اتفاق می‌افتد مشخص نیست؛ ممکن است تا قبل از سال پایین بیاید یا بعد از سال . در کل کاهش قیمت ها به میزان تقاضا بستگی دارد. لیوانی قیمت حمل و نقل دریا خزر را بازیچه تحریم ها و وجود تقاضا در بنادر دریای خزر می‌داند و می‌گوید: افزایش قیمتها ربطی به افزایش دلار ندارد.

در بخش ریلی افزایش قیمت نداشتیم
«هومن جنگی» مدیرعامل واگن بار فعال حوزه ریلی نیز در مورد افزایش قیمت حمل ونقل دریای خزر بیان می‌کند: مسلما اگر با کاهش قیمت های حمل، قیمت بار ریلی هم کاهش بیابد خوب است. 
وی افزایش تعداد کشتی ها در دریای خزر را عاملی موثر در کاهش قیمت های حمل بیان کرده و می افزاید: کمبود کشتی در دریای خزر موجب افزایش قیمت حمل شده است. به طوری که کمبود کشتی ها موجب شده بخشی از محمولات ترانزیتی  بروی حمل و نقل ریلی شیفت شود.جنگی در خصوص عوامل کاهش نرخ حمل دریای خزر اضافه می‌کند: در درجه اول باید عرضه و تقاضا و تعداد کشتیها زیاد باشد تا قیمت کاهش داشته باشد. با افزایش تعداد کشتی ها سرعت بارگیری و تخلیه نیز زیاد می شود.وی تاکید می‌کند: در حال حاضر با افزایش قیمت های حمل دریایی دربخش قیمت حمل و ریلی افزایش نداشتیم. البته هر چه بار از سمت دریا به سمت ریلی بیاید به نفع ما خواهد بود.