گروه نفت و انرژی - ایران با تولید ناخالص داخلی یک‌هزار و ۴۴۹ میلیارد دلاری براساس شاخص قدرت خرید در سال ۲۰۲۱ نیز در رتبه ۲۱ جهان میان بزرگترین اقتصادهای دنیا قرار گرفت اما از نظر مصرف انرژی در رتبه نهم جهان و از نظر پرداخت یارانه انرژی رتبه نخست را دارد.به گزارش اقتصادسرآمد، طبق ترازنامه انرژی سال 99، سرانه مصرف انرژی ایران 75 درصد از میانگین جهانی بیشتر است و شدت مصرف انرژی کشور نیز بیش از دو برابر میانگین جهانی است.
طبق همین ترازنامه انرژی مربوط به سال 99 که چندی پیش توسط وزارت نیرو منتشر شد، دو شاخص مصرف انرژی در ایران در مقایسه با سایر کشورها وضعیت مناسبی ندارد. این دو شاخص عبارتند از: 1- سرانه مصرف انرژی 2- شدت مصرف انرژی.سرانه مصرف انرژی، از تقسیم میزان انرژی مصرف شده بر جمعیت کشور محاسبه می‌شود. طبق ترازنامه انرژی سال 99 و گزارش آژانس بین‌المللی انرژی، سرانه مصرف انرژی در ایران 2.05 تن معادل نفت خام به ازای هر نفر بوده که 74 درصد از میانگین جهانی و 17 درصد از خاورمیانه بیشتر است.
 
چرا سرانه مصرف انرژی عربستان از ایران بیشتر است؟
یک نکته مهم اینکه سرانه مصرف انرژی در عربستان 3.12 تن معادل نفت خام به ازای هر نفر است که با اختلاف از ایران بیشتر است. شاید این گزاره در ذهن تقویت شود که پس وضعیت ایران در مصرف انرژی خیلی هم بغرنج نیست. ولی باید دقت کرد که این انرژی در کدامیک از بخش‌ها مصرف می‌شود.
مثلا ممکن است کشوری مثل عربستان بخش قابل توجهی از انرژی خود را در صنعت مصرف کند نه بخش خانگی؛ و از مصرف انرژی ارزش افزوده ایجاد کند نه اینکه آن را صرفا بسوزاند و هدر بدهد. برای بررسی دقیق‌تر به مصرف کل هر کشور به تفکیک هر بخش نگاه می‌اندازیم 
سرانه کل مصرف نهایی در ایران در بخش «خانگی، تجاری و عمومی» بیش از دو برابر میانگین جهانی است و نسبت به خاورمیانه نیز 55 درصد بیشتر است. سرانه مصرف ایران در بخش خانگی نیز از عربستان بیشتر است درحالیکه این وضعیت در بخش صنعت معکوس است.

ایران جزو کشورهای پرمصرف انرژی در دنیا در کنار سردترین و مرفه‌ترین کشورها
حال ممکن است این ابهام در ذهن ایجاد شود که چرا سرانه مصرف انرژی خانگی در آمریکا و روسیه بیشتر است؟ آیا آنها مصرف مسرفانه دارند؟ امین راد کارشناس انرژی در گفتگو با خبرنگار اقتصادی خبرگزاری در پاسخ به این پرسش اینگونه توضیح می‌دهد: البته عوامل مختلفی بر وضعیت کشورها در جداول شاخص مصرف انرژی تاثیرگذار هستند که از جمله آن می‌‌توان به «دما» و «رفاه عمومی» اشاره کرد.وی افزود: طبیعی است که هر چه در کشوری مثل روسیه دما پایین‌تر باشد سرانه مصرف انرژی در بخش خانگی نیز افزایش می‌یابد. مسئله دیگری که در کنار دما ممکن است بر میزان مصرف اثر جدی بگذارد، رفاه عمومی کشورهاست.راد اظهار داشت: هرچه رفاه بالاتر باشد، طبعا مصارف بالاتر خواهد بود. این مسئله می‌تواند در مشهودترین حالت، خود را در متراژ گرم شونده بسیار بالای خانه‌ها و همچنین تجهیز منازل به امکاناتی همچون استخر، سونا و جکوزی نمایان کند. همچنین هرچه رفاه بالاتر باشد، انتظار می رود استفاده از وسایل برقی و انواع دستگاه‌های ماشینی در خانه‌ها افزایش یابد. نمونه بسیار خوبی از اثر رفاه بر مصرف را می‌توان در آمریکا مشاهده کرد.

شدت انرژی ایران بیش از دو برابر میانگین جهانی است
شاخص دیگری که وضعیت مصرف انرژی و هدررفت آن در کشورها را به صورت دقیق‌تری بیان می‌کند؛ شاخص شدت مصرف انرژی است. شدت انرژی شاخصی برای تعیین کارایی انرژی در سطح اقتصاد ملی هر کشور است که از تقسیم مصرف نهایی انرژی بر تولید ناخالص داخلی محاسبه می‌شود.
طبق ترازنامه انرژی سال 99 و گزارش آژانس بین‌المللی انرژی، شدت مصرف انرژی ایران بر اساس برابری قدرت خرید، بیش از دو برابر میانگین جهانی است و حتی به میزان ۶۶ درصد نیز از میانگین خاورمیانه بالاتر است.
در مجموع مقایسه شاخص‌های مصرف انرژی در ایران و سایر کشورها نشان می‌دهد که وضعیت کشور در این حوزه چندان جالب نیست. منفی شدن تراز گاز در ماه‌های سرد سال از سال 99 و پیش‌بینی تعمیم آن به کل سال، منفی شدن تراز بنزین و گازوئیل در سال جاری و غیره، همه و همه هشدارهایی است که حاکی از بحران انرژی در آینده ایران است و ضرورت دارد ریلگذاری‌ها در این حوزه تغییر کند.
حسین آب‌نیکی، مدیرعامل شرکت بهینه‌سازی مصرف سوخت در خصوص شدت انرژی در «ایران» می‌گوید: «شدت انرژی در تعریف نسبت عرضه انرژی اولیه به تولید ناخالص داخلی است، برای پاسخ به اینکه شدت انرژی در ایران چقدر است، باید به بررسی شدت انرژی در ایران و کشورهای مختلف جهان از سال ۱۹۹۰ تا سال ۲۰۱۸ بپردازیم؛ یعنی مطابق با آخرین داده‌های موجود. بررسی روند تغییرات شاخص شدت انرژی اولیه در بازه سال‌های ۱۹۹۰ تا ۲۰۱۸ برای کشور‌های مختلف جهان نشان می‌دهد که شاخص شدت انرژی کشورمان از مقدار ۰.۳۷ تن معادل نفت خام بر هزار دلار آمریکا به مقدار ۰.۶۰ تن معادل نفت خام بر هزار دلار در سال ۲۰۱۸ رسیده است. در نگاهی دیگر، شاخص شدت انرژی ایران حدود ۴ برابر کشور ترکیه است که دارای جمعیت، تعداد و توزیع خانواده تقریباً یکسان با ایران است. از طرف دیگر در مقایسه با کشور آلمان به عنوان کشوری با بهترین عملکرد در زمینه انرژی، شاخص شدت انرژی در کشور ما در سال ۲۰۱۸ حدود ۶/۷ برابر آلمان بوده است.»
او ادامه می‌دهد: «نکته قابل توجه دیگر در آمار موجود، این است که در حدود ۳۰ سال (از سال ۱۹۹۰ میلادی تا ۲۰۱۹ میلادی) تنها در دو کشور عربستان و ایران، رشد سالیانه عرضه انرژی اولیه از میانگین رشد سالیانه تولید ناخالص داخلی پیشی گرفته که نشان‌دهنده وضعیت نامناسب مصرف انرژی در بخش غیرمولد در مقایسه با تولید ارزش افزوده در این دو کشور است.بر‌ این اساس می‌توان گفت که روند افزایشی شاخص شدت انرژی در کشور و ادامه این روند می‌تواند اقتصاد و امنیت انرژی را به مخاطره بیندازد.»
او با اشاره به اینکه تنها وزارت نفت و شرکت بهینه‌سازی مصرف سوخت مسئول اصلاح این شرایط نیست، می‌گوید: «با این حال، شرکت بهینه‌سازی مصرف سوخت به نیابت از وزارت نفت و با هدایت دولت سیزدهم برنامه جامعی در راستای تحقق اهداف سند تحول دولت و برنامه پنج ساله هفتم توسعه، تدوین کرده است که تحقق آن از شدت انرژی و هدررفت می‌کاهد.»