دکتر احمد بازماندگان خمیری 
محقق و تاریخ نگار منطقه خلیج فارس 

انسان با توجه به ویژگی‌های اجتماعی و نیازهای خود گاه‌شماری را خلق و تدوین کرده است. یکی از مسائلی که در تدوین این گاهشماری‌ها نقش بسزایی داشته است شیوه معیشت و اقتصاد هر جامعه است. چنانکه برای جوامع یکجانشین و کشاورزی گاهشماری خورشیدی بهترین شیوه نگهداری زمان بوده است. ساکنان کرانه‌های خلیج فارس نیز بر همین اساس تقویمی تدوین کرده بودند که به تقویم دریایی یا ساحلی شهرت یافته است. 
متاسفانه این تقویم در جایی ثبت نشده است و اگر ثبت شده من اثری از آن نیافتم از این رو بیشتر بصورت شفاهی مورد استفاده قرار می‌گرفت و می‌گیرد و از نسلی به نسلی دیگر انتقال می‌یابد. متاسفانه در حال حاضر کسانی که از آن اطلاع دارند خیلی کم هستند و بسیاری از افرادی که آن را به کار می‌بردند از دنیا رفته‌اند. 
سرآغاز این گاهشماری نوروز دریایی است که امروزه برخی آن را به نوروز صیادی تعبیر می کنند که به نظر من از چند جهت نادرست و نارسا است اول آنکه در اندک منابع در دست از این گاهشماری بطور مشخص آن را نوروز دریایی نام برده‌اند. دوم آن که این تقویم تنها به صیادان اختصاص نداشت بلکه تمامی کسانی که با دریا ارتباط داشتند از آن سود می‌جستند و آن را ملاکی برای آغاز و پایان فصل کشتیرانی خود قرار می‌دادند. چنانکه در کتاب‌هایی در خصوص این نوروز تصنیف شده بود که در آن‌ها فصل سفرها براساس همین نوروز تشریح شده بود. یکی از مهم‌ترین آثار در این زمینه کتاب عقد جيدالدرر في معرفه حساب نوروز اهل البحر است که مولف آن، کتابش را براساس همین گاهشماری تالیف کرده است از این رو من نوروز دریایی را برای آن با مسماتر از نوروز صیادی می‌دانم. این تقویم که مختص مردمان این منطقه بود با تقویم رسمی رایج هم هجری قمری و هم تقویم جلالی، متفاوت بود. در کرانه‌های شمالی خلیج فارس مبنای این گاهشماری گردش خورشید بوده است. با این حال گزارشی در دست داریم که نشانگر آن است که در کرانه‌های جنوبی گردش ماه نیز مبنا قرار می‌دادند. به گفته نویسنده عقد جید آغاز سال نو ۱۷ شهریور بود که آن روز را نوروز می‌نامیدند، این تقویم دارای ۳۶۵ روز بود. رضازاده ملک در کتاب گاهشماری خود آن را تقویم ساحلی می‌خواند و آغاز سال جدید آن را در ۶ مرداد قرار می‌دهد که با گفته نویسنده مورد بحث ما متفاوت است. به نظر می‌رسد که این نوروز، همچون تقویم جلالی ساعت تحویل سال آن تغییر می‌کرد. بر اساس گفته جابر بن عبدالخضر در سال ۱۲۱۶ق / ۱۸۰۱م یک ساعت بعد از اذان ظهر سال تحویل صورت گرفته است. در هر حال آنچه مسلم است هنوز علی‌رغم کارهایی که در مورد گاهشماری دریایی یا ساحلی انجام شده، نکات ابهام فراوانی وجود دارد که نیازمند آن است تا افراد متخصص در این زمینه کند و کاو بیشتری انجام دهند. 
ملک زاده آغاز این گاهشماری در ششم مرداد ماه قرار می‌دهد که امروز آن را به اول مرداد آورده‌اند. در واقع اول مرداد آغاز پنجه آن بوده و نه آغاز سال جدید به گفته او این تقویم دارای ۳۶۵ روز در سال‌های عادی و در سال‌های کبیسه ۳۶۶ روز بوده است و از ۴ فصل تشکیل می‌شد شهریما، دمستون زمستون، جووا و گرما. سه فصل نخست هریک ۱۰۰ روزه‌اند و فصل آخر در سال‌های عادی ۶۵ روز و در سال‌های کبیسه ۶۶ روز است. چون این در این گاهشماری ماهی وجود ندارد هر فصل به دهه‌هایی تقسیم می‌شود دهی، بیستی، سیی، چلی و .... در فصل آخر ۶ دهه وجود دارد همراه با ۵ روز اضافه که این ۵ روز از اول مرداد شروع می‌گردد. 
براین اساس می‌توان این گاهشماری را با تقویم جلالی این چنین تطبیق داد: 
شهریما ۶ مرداد تا ۱۳ آبان 
دمستون زمستون: ۱۴ آبان تا ۲۳ بهمن 
جووا ۲۴ بهمن تا ۲ خرداد 
گرما: ۳ خرداد تا ۳۱ به اضافه ۱مرداد تا ۵ مرداد که به عنوان پنجه در نظر می‌گرفتند. 
هر چند این گاهشماری امروز در جنوب مبنا قرار داده شده است به گمان من تردیدهایی در مورد آن وجود دارد و همان گونه که گفتم باز هم باید منابع و اسناد بیشتری یافت شود تا بتوان آن را اصلاح کرد.