گروه بازارسرمايه - کاوه شجاعی - چرا بانک‌های مرکزی دنیا به دنبال انتشار ارزهای ملی دیجیتال هستند؟ ماجرا به تلاش دولت‌ها برای کنترل بیشتر شهروندان و همچنین کاهش وابستگی به دلار مربوط است
اگر دنبال آزادی مالی هستید بهتر است فعلاً پول‌هایتان را روانه اتحادیه اروپا نکنید. بانک مرکزی اروپایی (یا ECB) با عجله به دنبال انتشار یوروی دیجیتال است و سرعت این تحول آن‌قدر بالاست که حتی امکان دارد پیش از پایان سال جاری میلادی شاهد تصویب طرح یوروی دیجیتال در اتحادیه اروپا باشیم.
بانک مرکزی اروپایی اخیراً سومین گزارش از روند پیشرفت پروژه توسعه یوروی دیجیتال را منتشر کرده است و با خواندن آن می‌توانیم به نقاط تاریک و روشن این پروژه پی ببریم. گروهی از تحلیل‌گران بر این باورند برنامه‌ای که بانک مرکزی اروپایی برای یورو دارد ترسناک به نظر می‌رسد و می‌تواند باعث تحدید آزادی‌های مالی شهروندان شود. اما اول ببینیم پروژه یوروی دیجیتال دقیقاً چیست و از کجا شروع شد.بانک مرکزی اروپایی اولین بار در اکتبر ۲۰۲۱ اعلام کرد که در حال بررسی امکان انتشار یک یوروی دیجیتال است و از آن زمان تاکنون دو گزارش از روند پیشرفت پروژه منتشر کرد. اولی با انتقادات فزاینده مواجه شد و در گزارش دوم بانک مرکزی اروپایی اعتراف کرد که دست به تغییرات اساسی در طراحی پول دیجیتالش زده است.
در گزارش اول بانک مرکزی اروپایی اعلام کرده بود که حریم خصوصی در یوروی دیجیتال جایی ندارد (یعنی مشخص خواهد بود که هر کس با پول خود دارد چه کار می‌کند) و کنترل آینده و رفتارهای این واحد پولی در اختیار بانک مرکزی اروپایی خواهد بود.
در گزارش دوم، روند تغییر کرد و بانک مرکزی اروپایی اعلام کرد فقط روی انتشار و نقد کردن یوروی دیجیتال نظارت می‌کند و بانک‌های خصوصی باقی کارها را انجام خواهند داد. در این گزارش اعلام شد که خود بانک مرکزی اروپایی قرار نیست بداند که افراد پول خود را به کجا حواله می‌کنند و چه می‌خرند. و فقط بانک‌های خصوصی چنین امکانی را خواهند داشت.
در گزارش دوم اعلام شد که گزارش سوم روی دو موضوع تمرکز خواهد داشت: اول امکان دستورپذیربودن پول (programmability) و دوم روند پذیرش آن.
اینکه یک واحد پولی دستورپذیر باشد مسئله جالبی است. وقتی شما پول نقد در دست دارید کسی نمی‌تواند انتخاب شما را محدود کند. شما با این پول می‌توانید بروید نانوایی و نان بخرید یا بروید سوپرمارکت و شیر بخرید. هر کاری با این پول می‌شود کرد. اما پول دیجیتال فرق دارد و وقتی می‌گوییم فلان پول دستورپذیر است (یا برنامه‌پذیر است) یعنی بانک صادرکننده‌اش می‌تواند محدودیت‌هایی را برای شما، صاحب آن پول، اعمال کند و شما مثلاً با آن پول امکان خریدهای خاص یا حواله به اشخاصی را اصلاً نخواهید داشت. پس روند کنترل یک مرحله به جلو می‌رود: قبلاً می‌گفتند فلان چیز را نخر، حالا می‌گویند اصلاً نمی‌توانی فلان چیز را بخری.
نکته اینجاست که گزارش سوم بانک مرکزی اروپایی روی برنامه‌پذیری یوروی دیجیتال متمرکز نشده و حتی مدعی شد که یوروی دیجیتال هیچ وقت دستورپذیر نخواهد بود.
چه شد که بانک مرکزی اروپایی تغییر رویه داد؟ به نظر می‌رسد تغییر سیاست بانک مرکزی در حوزه برنامه‌پذیری یوروی دیجیتال کمی بعد از انتشار گزارش دوم رخ داده باشد که پاییز قبل منتشر شد. فقط یک ماه بعد از انتشار این گزارش بود که مقامات بانک مرکزی در چندین مصاحبه و بیانیه اعلام کردند یوروی دیجیتال هیچ وقت برنامه‌پذیر نخواهد بود. (البته همان موقع رسانه‌های مختلفی گفتند که نمی‌توانند این تغییر سیاست ناگهانی را باور کنند.) در همان دوران وزرای دارایی اتحادیه اروپا هم بیانیه‌ای را در مورد یوروی دیجیتال منتشر کردند و مدعی شدند که این پول دیجیتال قرار نیست جایگزین پول نقد شود و همراه آن خواهد بود. این یکی هم با تردید رسانه‌ها مواجه شد چرا که مواضع اولیه بانک مرکزی اروپایی در مورد یوروی دیجیتال نشان می‌داد آنها نه فقط قصد دارند آن را کاملاً جایگزین پول نقد کنند، که می‌خواهند مثل طلا، ذخیره‌کننده‌ی ارزش باشد. ذخیره‌کننده ارزش (store of value) هر جنس یا دارایی‌ای است که طی زمان قدرت خرید خود را حفظ می‌کند، می‌توان آن را نگاه داشت، و می‌شود آن را بعداً با پول نقد معاوضه کرد. طلا و بیت‌کوین از ذخیره‌کننده‌های مشهور ارزش هستند.
به هر حال به نظر می‌رسید بانک مرکزی اروپایی با عقب‌نشینی از ایده برنامه‌پذیری یورو توانسته نگرانی را برطرف کند. اما در ماه آوریل کریستین لاگارد، رئیس بانک مرکزی اروپا فریب یک شوخی عجیب و غریب را خورد و چیزهایی را گفت که نباید می‌گفت. ماجرا از این قرار بود که یک تیم هکر حرفه‌ای از روسیه توانستند خود را ولادیمیر زلنسکی رئیس‌جمهور اوکراین جا بزنند و با رئیس بانک مرکزی اروپایی تماس تصویری برقرار کنند!  لاگارد در این گفت‌وگو به زلنسکی تقلبی گفت که تراکنش‌های یوروی دیجیتال توسط بانک مرکزی اروپا کنترل خواهد شد. او گفت که بانک مرکزی اروپا البته فعلاً قصد ندارد کنترلی روی پرداخت‌های کوچک یوروی دیجیتال داشته باشد «اما این خطرناک است». این یعنی یوروی دیجیتال قرار است تا حدی برنامه‌پذیر هم باشد.
باورش سخت است اما خودتان می‌توانید در اینترنت جستجو کنید و این گفت‌وگوی ۲۰ دقیقه‌ای را تماشا کنید. فیلم گفت‌وگو در بدترین زمان ممکن پخش شد چرا که سه ‌هفته بعد گزارش سوم روند پیشرفت یوروی دیجیتال - که از قبل آماده شده بود - منتشر شد که در آن به برنامه‌پذیری یورو اشاره نشده بود. در روز انتشار این گزارش، اعضای پارلمان اروپا پرسش‌های خود را درباره تناقضات گزارش و سخنان لاگارد مطرح کردند و  فابیو پنتا، عضو بانک مرکزی اروپا به آنها جواب داد. فابیو گفت که فعلاً قرار شده کسی نتواند بیش از ۳۰۰۰ یوروی دیجیتال ذخیره کند. این یعنی می‌شود با آن خرید و فروش کرد (مثل پول) اما اینکه بتوان از آن به عنوان ذخیره‌کننده ارزش استفاده کرد (مثل طلا) امکان‌پذیر نیست. فابیو گفت البته احتمال دارد محدودیت ۳هزار یورو بالاتر رود.
او به علاوه گفت که بانک مرکزی اروپا اصلاً توان اجرایی برنامه‌پذیر کردن یوروی دیجیتال را ندارد و یعنی قرار نیست روی خرید و فروش مردم کنترل صورت گیرد. به گفته فابیو «برای بانک مرکزی اروپا غیرممکن است که بتواند تک‌تک تراکنش‌های یوروی دیجیتال را ببیند.» فابیو حتی گفت که ممکن است کلاً شاهد تولد یوروی دیجیتال نباشیم اما هشدار داد که «ممکن است شرایطی پیش بیاید که مجبور شویم یوروی دیجیتال را منتشر کنیم.»
سخنان این عضو بانک مرکزی اروپایی البته نتوانست خسارت فیلم لو رفته از رئیس بانک را جبران کند. به همین خاطر بانک مرکزی اروپا چند روز بعد مجبور شد یک سخنگوی دیگر را به صحنه بفرستد تا خیال‌ها را راحت کند. این سخنگو گفت که «بانک مرکزی اروپا علاقه‌ای به ردگیری تراکنش‌ها ندارد.» و بالاخره دو هفته بعد گزارش سوم روند پیشرفت یوروی دیجیتال منتشر شد.

 نقشه راه یوروی جدید
در گزارش سوم، نقشه راه یوروی دیجیتال مشخص شده است: «در سه‌ماهه دوم سال ۲۰۲۳ اتحادیه اروپا قصد دارد قوانین و مقرراتی را معرفی کند که انتشار یوروی دیجیتال را امکان‌پذیر خواهد کرد. بانک مرکزی اروپایی بر اساس قوانینی که نهایتاً تصویب می‌شوند تغییرات لازم را در سیستم یوروی دیجیتال خواهد داد.»
لاگارد در گفت‌وگوی کذایی‌اش تاریخ تصویب طرح یوروی دیجیتال در اتحادیه اروپا را اکتبر ۲۰۲۳ تعیین کرد. به هر حال تا پاییز آینده - بعد از آنکه بانک مرکزی اروپایی طرح نهایی‌اش برای یوروی دیجیتال را منتشر کرد - اتحادیه اروپا وارد عمل خواهد شد و طرح را به رای خواهد گذاشت. بعد از آن است که روند اجرایی‌شدن یوروی دیجیتال شروع می‌شود. 
بانک مرکزی اروپایی اعلام کرده که در نوشتن این طرح نهایی با «سهامدارانش» مشورت خواهد کرد. سهامداران اینجا شامل دولت‌ها، شرکت‌های بزرگ و افراد ثروتمند می‌شود.