گروه ترانزیت – اکبر محمودی - ازبکستان محصور در خشکی برای توسعه بازارهای صادراتی خود نیاز به مسیری ایمن و مقرون به صرفه دارد و ایران گزینه‌ای طلایی برای این کشور به شمار می‌آید. 
به گزارش اقتصادسرآمد، در پی تغییرات در نظم ژئوپلیتیک در عرصه بین‌الملل و جنگ اوکراین که منجر به تحریم کریدورهای عبوری از روسیه و بنادر این کشور شده است، بار دیگر توجه کشورهای آسیای مرکزی و خصوصا ازبکستان کاملا محصور در خشکی به دالان‌های تجاری ایران جلب شده است که سفرهای مکرر مقام های آسیای مرکزی به ایران طی سال گذشته و سال جاری گواه این مطلب است.در همین رابطه بازار در گزارشی آورده است: 
در راستای تقویت تعاملات لجستیکی ایران و ازبکستان راه‎‎اندازی حلقه‌های مفقوده گذرگاه راهبردی شمال – جنوب نیز از اهمیت ویژه‎ای برخوردار است که شامل مسیر مهم اتصال راه‎های موجود میان منطقه اوراسیا به بنادر جنوب ایران نیز خواهد بود که مشتمل بر تکمیل ساخت راه آهن چابهار – زاهدان و رشت – آستارا به عنوان بخش ارزشمندی از مسیر اتصالی راه های منطقه اوراسیا با گذرگاه های ایران است.
در راستای تقویت تعاملات لجستیکی ایران و ازبکستان راه‎‎ اندازی حلقه‌های مفقوده گذرگاه راهبردی شمال – جنوب نیز از اهمیت ویژه‎ای برخوردار است که شامل مسیر مهم اتصال راه‎های موجود میان منطقه اوراسیا به بنادر جنوب ایران نیز خواهد بود که مشتمل بر تکمیل ساخت راه آهن چابهار – زاهدان و رشت – آستارا به عنوان بخش ارزشمندی از مسیر اتصالی راه های منطقه اوراسیا با گذرگاه های ایران است. البته ایران و روسیه اردیبهشت سال جاری سند احداث این خط ریلی را با سرمایه گذاری 1.6 میلیارد دلاری روسیه به امضا رساندند که قرار است طی مدت 48 ماه به بهره برداری برسد.
در شرایط مطلوب ایجاد راه‌آهن منطقه‌ای مستقیم و واحد میان ایران و آسیای مرکزی گزینه‌ای مقرون به صرفه برای حمل و نقل است چرا که در شرایط فعلی حمل و نقل کالا میان این دو منطقه عمدتا توسط کامیون‌ها در مسیرهای جاده‌ای انجام می‌شود که هزینه بر، زمان‌بر و ناچیز به لحاظ وزنی است.ایران برای رشد سریع اقتصاد خویش نیاز به بازارهای جدیدی دارد و کشورهای آسیای مرکزی نیز توجه زیادی به صادرات و واردات کالا از کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس، جنوب شرق آسیا و بویژه هند و پاکستان نشان می دهند. برای ازبکستان، مسیر ایران برای رسیدن به این هدف از منظر اقتصادی به مراتب به صرفه تر از سایر مسیرهای موجود است. باید توجه داشت که ایران و کشورهای آسیای مرکزی عملا مکمل یکدیگر هستند.

کریدور ترانس افغان رقیب دالان شمال جنوب خواهد شد؟
در ۲ فوریه سال ۲۰۲۱، اولین مذاکرات سه جانبه میان مقامات ازبکستان، افغانستان و پاکستان برای ساخت کریدور ریلی ترانس افغان برگزار شد. براساس نقشه راه، ساخت خط آهن «ترمذ- مزار شریف- کابل- پیشاور» به طول ۶۰۰ کیلومتر نیازمند ۵ سال زمان است و امکان دسترسی به بنادر گوادر و کراچی پاکستان را فراهم می‌کند و این در حالی است که ظهور مجدد طالبان در افغانستان و وضعیت مبهم و امنیتی آن تا حدودی به عنوان عامل دافعه برای ازبکستان عمل کرد و این کشور را ترغیب به پیوستن به پروژه توسعه چابهار در ایران کرده است.سوای مسایل امنیتی، افغانستان با کمبود بودجه و زیرساخت‌های حمل‌ونقلی و هزینه های بالای ترانزیت مواجه است و از سویی سه استان شمالی افغانستان که با تاجیکستان هم‌مرز هستند نیز به لحاظ ترانزیتی جایگاه خوبی ندارند.
کریدور ترانس افغان زمینه انتقال کالا میان کشورهای آسیای مرکزی به افغانستان، پاکستان و کشورهای جنوب شرق آسیا را فراهم می سازد، اما اوضاع فعلی شکننده امنیتی در افغانستان و اختلافات داخلیِ حاکمان فعلی در این کشور و شرایط آب و هوایی نامساعد موانع مهمی در ساخت و بهره برداری این پروژه است و این طرح فعلا به عنوان یک “پروژه ممکن” روی کاغذ وجود دارد.
یکی از مهم‌ترین مشکلات ساخت محور ریلی ترانس افغان که هنوز احداث نشده و رقیب کریدور شمال–جنوب در ایران به شمار می‌آید، عبور آن از منطقه کوهستانی صعب العبور هندوکش در افغانستان است. افزون بر این سرما، مشکلات آب و هوایی نیز چالش های دیگراین پروژه در افغانستان است که ۱۲۰ کیلیومتر این خط ریلی از این کشور عبور می‌کند.
یکی دیگر از مهم‌ترین مشکلات ساخت محور ریلی ترانس-افغان که هنوز احداث نشده و رقیب کریدور شمال – جنوب در ایران به شمار می‌آید، عبور آن از منطقه کوهستانی صعب العبور هندوکش در افغانستان است. افزون بر این سرما، مشکلات آب و هوایی نیز چالش های دیگراین پروژه در افغانستان است که ۱۲۰ کیلیومتر این خط ریلی از این کشور عبور میکند. به عنوان مثال گذرگاه سالنگ در شمال افغانستان به دلیل بارش شدید برف و ریزش بهمن عمدتا در فصل زمستان بسته است و نتیجتا کابینه طالبان با تغییر در مسیر این خط ریلی به سوی ولایات بغلان و بامیان موافقت کرد تا ایمنی مسیر تضمین شود هر چند که در نهایت سبب طولانی‌تر شدن این خط ریلی شده است. ناسازگاری آب و هوا در حین ساخت، تطبیق زنجیره تامین مواد و تفاوت مقیاس ریل‌بندی سه کشور یعنی ازبکستان، افغانستان و پاکستان نیز دیگر مشکلات این پروژه است.
اولویت محوری ازبکستان در حال حاضر، دسترسی به بنادر جنوب ایران، پاکستان و کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس از جمله امارات و عمان است. مسیرهای موجود در ایران زمینه داد و ستد تجاری تاشکند با کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس و جنوب شرق آسیا و همچنین دسترسی به بازارهای قاره آفریقا را نیز فراهم می سازند
اما اولویت محوری ازبکستان در حال حاضر، دسترسی به بنادر جنوب ایران، پاکستان و کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس از جمله امارات و عمان است. مسیرهای موجود در ایران زمینه داد و ستد تجاری تاشکند با کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس و جنوب شرق آسیا و همچنین دسترسی به بازارهای قاره آفریقا را نیز فراهم می سازند.
محموله‌های بین المللی ازبکستان عمدتاً از طریق تاشکند-بندرعباس (از طریق ترکمنستان) همراه با مسیرهای ترانزیتی تاشکند-آلماتی و تاشکند-مسکو می‌گذرد. طبق گزارش بانک توسعه آسیایی در سال ۲۰۰۹، بندر عباس دروازه اصلی صادرات پنبه ازبکستان را به خود اختصاص داد. سالانه حدود ۴۰۰۰۰ کامیون از ازبکستان به مقصد بندرعباس وارد ترکمنستان می‌شوند و محصولات را به مناطق مختلف حمل می‌کنند.

نتیجه
همکاری ایران و کشورهای آسیای مرکزی به عنوان یک همگرایی راهبردی مطرح می‌شود که می‌تواند زمینه‌های لازم را برای تبدیل شدن منطقه اوراسیا به شریک مهم اقتصادی و تجاری ایران فراهم سازد. ازبکستان نیز یکی از اجزای مهم این طرح همگرایی است که برای گسترش روابطش با ایران اهمیت زیادی قائل است.
با توجه به تغییرات محسوس در سیاست خارجی کشورهای آسیای میانه من جمله ازبکستان با هدف افزایش تعاملات تجاری و ترانزیتی با ایران خصوصا در پی جنگ اوکراین که کشورهای آسیای میانه را به صرافت استفاده از مسیرهای جایگزین به جای دالان‌های تجاری روسیه انداخته است، ضرورت دارد ایران با جدیت بیشتری نسبت به توسعه و گسترش خطوط ریلی خود در کریدور شمال – جنوب اقدام کند، چرا که به عنوان مثال بسیاری از کشورهای متخاصم از احداث کریدورهای موازی شمال – جنوب مانند ترانس افغان استقبال کرده‌اند که در صورت دریافت بودجه از سازمان های منطقه‌ای و بین المللی که ازبکستان به دنبال آن است، خطری جدی برای منافع ژئوپلیتیکی و ترانزیتی ایران به شمار می‌آید.
مسیر ترانزیتی آسیای مرکزی به ایران در مقایسه با طرح ترانس افغان به مراتب بهتر، کم هزینه تر، امن تر و از نگاه راهبردی مهم تر و همچنین اجرایی شدن آن در صورت ساخت برخی از تاسیسات زیربنایی در کوتاه ترین زمان ممکن امکان‌پذیر است.