گروه اقتصاددریا - وحیده اسماعیلی - گیلان با قرارگیری درحاشیه دریای خزر و مرز مشترک با کشور آذربایجان و نزدیکی به بازار اوراسیا و مزیت های کشاورزی وباغی از موقعیت مناسبی برای توسعه صادرات غیر نفتی در کشور برخوردار است.شهرستان مرزی آستارا در حاشیه دریای خزر با داشتن مرزهای ریلی، زمینی و دریایی، موقعیت ممتازی را برای توسعه تجارت خارجی برای این استان ایجاد کرده است.
 برنج، چای، زیتون، کیوی، سبزیجات، گیاهان دارویی و آبزیان باکیفیت ترین و از مهمترین  محصولات کشاورزی گیلان هستند که مزیت های صادراتی بالایی برای این استان فراهم کرده است.
در حالی که گیلان با برخورداری از سه بندر فعال تجاری و مرز زمینی فعال می‌تواند نقش به‌سزائی در صادرات محصولات کشاورزی به بازار ۳۰۰ میلیون نفری کشورهای حاشیه دریای خزر داشته باشد اما هیچگاه صادرکننده خوبی نبوده و علیرغم تولید باکیفیت محصولات کشاورزی در بسیاری از مواقع این محصولات را با پایین ترین کیفیت و قیمت نامناسب به بازار کشورهای هدف دریای خزر صادر کرده است. به عقیده کارشناسان، در حال حاضر بیشترین نقش گیلان در صادرات محصولات کشاورزی کشور، ترانزیت و حمل و نقل بار سایر استان ها بوده است. کارشناسان و فعالین تجاری گیلان، این معضل را در ضعف مهارتهای صادراتی در بین تولیدکنندگان و صادرکنندگان، عدم شناخت از بازارهای هدف و قوانین بازدارنده گمرکی و مرزی و از همه مهمتر نبود پایانه مرزی خاص محصولات کشاورزی در این استان می‌دانند.
در عین حال که این استان طی سال های اخیر در توسعه زیرساخت های حمل و نقل و مرزی موفق عمل نکرده و بخش عمده صادرات و توسعه حمل و نقل دریایی و زمینی، با سرمایه گذاری ۲ هزار میلیارد دلاری بخش خصوصی محقق شده است.
 طبق آخرین آمارهای اعلام شده از گمرکات گیلان، سال گذشته ۷۵۰ میلیون دلار صادرات از این استان انجام شده است.
پیشتر نیز مدیرکل صمت گیلان سهم کشاورزی استان در صادرات غیر نفتی را ۴۲ درصد اعلام کرده و گفته بود: این استان رتبه دوازدهم کشور را در حوزه صادرات کشور دارد.
با وجود تولیدات متنوع محصولات کشاورزی ، چرا این استان سهم اندکی در صادرات محصولات کشاورزی به کشورهای حاشیه دریای خزر دارد؟ سهم صیفی جات و سبزیجات در سبد صادراتی گیلان چقدر است و بیشترین محصولات کشاورزی صادر شده از این استان به کشورهای حاشیه دریای خزر کدامند؟
 میزان صادرات محصولات کشاورزی ازکل صادرات کشور یک درصد است. این میزان صادرات نتیجه سیاست های اشتباه دولت است که  ۹۰ درصد اشتغال و تولید را در این بخش مختل و تولید کننده، صادر کننده و حتی سورتینگ داران را ناراضی کرده است.
این سوالات را از چند فعال صادراتی در حوزه محصولات کشاورزی و مرکبات پرسیدیم.

 دولت از سیاست ارزی کوتاه بیاید صادرات سرعت می‌گیرد
«سیاب حسن پور» صادر کننده کیوی در گیلان، سیاست های بانکی مرکزی در بازگشت ارز حاصل از واردات را مانع اصلی و پیش روی صادرکنندگان عنوان کرد و به مرور اظهار کرد: چرا ارز حاصل از صادرات حتما باید از طریق بانکی وارد کشور شود؟ این سیاست موجب شده صادر کنندگان واقعی نتوانند به طور مستقیم صادرات انجام دهند. از سوی دیگر صدورکارتهای بازرگانی برای افراد غیر، افت بازار و کاهش قیمت را برای کشاورز و تولید کننده به همراه داشته و این موضوع فعالین این بخش را آزار می‌دهد.
حسن پور، میزان صادرات محصولات کشاورزی ازکل صادرات کشور را یک درصد اعلام کرد و  آن را نتیجه سیاستهای اشتباه دولت دانست و افزود: سیاستهای اشتباه،  ۹۰ درصد اشتغال و تولید را در این بخش مختل و تولید کننده، صادر کننده و حتی سورتینگ داران را ناراضی کرده است.
عضو انجمن صنفی کیوی و عضواتاق بازرگانی استان با بیان اینکه حمل و نقل از مرزهای زمینی استان ما ضعیف و گمرکات گیلان شلوغ است اضافه کرد: به دلیل وجود برخی ضوابط در مرز زمینی آستارا، محصولات کشاورزی ما روزهای زیادی در انتظار خروج باقی می‌مانند که موجب می شود با کیفیت پایین به دست مصرف کننده برسد واین مساله نارضایتی هایی ایجاد کرده. این درحالیست که تاخیر دو هفته ای در گمرک کیفیت محصول را پایین آورده است.
مدیرعامل شرکت بازرگانی و سردخانه عجم چوبر تالش همچنین به نبود پایانه های صادراتی در مرز آستارا اشاره کرد و گفت: شرایط برای نگه داری محصولات کشاورزی و مرکبات  در مرز آستارا نامناسب است. صدور ارتهای بازرگانی متعدد موجب ازیاد و شلوغی در مرز زمینی شده و برای خروج سریعتر کامیونها از مرز، امکان قرق محصول و کیفیت سنجی محصول صادراتی وجود ندارد.
وی ادامه داد: در حالی که دستگاههای مختلفی همچون پایانه، گمرک و راهداری در مرز حضور دارند اما فقدان ساز و کار منظم موجب شده عملا سرعتی در امور صادراتی  وجود نداشته باشد و مسوولان نیز از قبول مسوولیت شانه خالی کنند. در کل شرایط نامناسبی در مرزهای خروجی گیلان وجود دارد.
 صادرکننده مرکبات و کیوی در گیلان، تعلیق کارت های بازرگانی از سوی سازمان توسعه و تجارت را یکی از موانع توسعه صادرات و از دست دادن بازار هدف دانست و اضافه کرد: مسوولان گمرک استان در حالی از افزایش صادرات خبر می‌دهند که در مقابل از عدم افزایش تولیدات صادراتی صحبتی به میان نمی‌آورند. چگونه می‌توانیم برای کشور ارزآوری داشته باشیم در حالیکه کشاورزی ما ضعیف شده و امنیت غذایی کشور را تهدید می‌کند.
حسن پور درادامه با اشاره به صادرت محصولات کشاورزی به کشورهای حاشیه دریای خزر این محصولات را شامل بادمجان، سبزی و فلفل .. از استان های جنوبی، مرکزی و اصفهان اعلام کرد و که از طریق مرز زمینی و دریایی گمرکات گیلان خارج می شوند.
وی با بیان اینکه  ۸۵ صادرات کشور از طریق پایانه های مرزی گیلان ارسال می‌شوند، اظهار کرد: این محصولات عمدتا از استان های دیگر هستند که از طریق گیلان صادر می‌شوند. ۱۵درصد صادرات محصولات صادراتی به صیفی جات گیلان تعلق دارد که شامل گل و گیاه، مرکبات و فندق است.
درحالی که قطب تولید فندق و زیتون درکشورهستیم اما برای این محصولات صادرات و برنامه تولید صادراتی نداریم. این خلا به این دلیل است که تولیدات ما استاندارد و صادرات محور نیست و دولت برای صادرات مرکبات یارانه ناچیزی در نظرگرفته است.
صادرکننده مرکبات و کیوی گیلان با اشاره به سهم ۶۰ درصدی کیوی درسبد صادراتی استان تاکید دارد: دولت چندان سیاست گذاری های درستی دراین بخش نکرده است. این درحالیست که کیوی ارز آور است و استغال زایی بالایی دارد.
وی در ادامه با اشاره به سایر محصولات کشاورزی گیلان همچون برنج، چای و زیتون اضافه کرد: واردات بی رویه و عدم حمایت دولت از تولیدکنندگان این محصولات موجب شده در توسعه اراضی و تولید صادراتی این محصولات موفق نباشیم. درحالی که قطب تولید فندق و زیتون درکشور هستیم اما برای این محصولات صادرات و برنامه تولید صادراتی نداریم. در بخش تولید صیفی جات و محصولات جالیزی هم بسیار ضعیف هستیم و تنها محصولاتی که در تناژ بالا از استان صادر می‌شوند کیوی و گل و گیاه است.
حسن پور، بازارهای هدف محصولات کشاورزی و صیفی جات کشور را از کشورهای آسیای میانه بیان کرد و افزود: با وجود تولید ۴ میلیون تن مرکبات در استان های شمالی، اما کشورهای حاشیه دریای خزر عمدتا مرکبات مورد نیاز خود را از ترکیه تامین می‌کنند. این خلا به این دلیل است که تولیدات ما استاندارد و صادرات محور نیست و دولت برای صادرات مرکبات یارانه ناچیزی در نظرگرفته است.
 وی با تاکید به عدم رقابت محصولات کشاورزی ایران در بازارهای هدف معتقد است: صادرات محصولات کشاورزی باید آزاد باشد و با تبصره و دستور العمل نمی‌توان انتظار رونق صادرات داشته باشیم. مادامیکه ارز وارد شده از فروش محصولات کشاورزی با ارز آزاد محاسبه شود، کشاورزی و صادرات ما ضربه پذیر خواهد بود.
صادرکننده مرکبات و کیوی گیلان معتقد است: کوتاه آمدن دولت از سیاست تعهدات ارزی می‌توانداز فشار بروی تولیدکنندگان کاسته و موجب سرعت دهی به صادرات محصولات کشاورزی ‌شود.

عدم اطلاع از نیاز بازارهای هدف، به صادرات محصولات کشاورزی ضربه زده است
 «قربان کریمخانی» صادرکننده محصولات کشاورزی و نایب رییس انجمن صادرکنندگان آستارا نیز معتقد است؛ در برداشت و صادرات زودهنگام مرکبات و صیفی جات اشتباهات زیادی از سوی تجار شاهد هستیم. برخی از تولید کنندگان و تجار با برداشت زود میوه ها، کیفیت محصولات را دستکاری می‌کنند در حالی که هر محصولی زمان خودش را برای برداشت دارد.
در بسیاری از مواقع حتی پول کالاهای صادراتی به تاجر برگشت نمی‌کند تصریح کرد: سیاست های خود تحریمی ییش از حد تجار ما را ضربه پذیر کرده است.
پروسه برداشت محصولات زودتر از موعدد ضمن اینکه در کیفیت محصول تاثیر منفی می‌گذارد از تعداد خریداران بازارهای هدف کاسته و آنچه مشهود است حداقل امسال نسبت به سال گذشته کاهش صادرات را شاهد بودیم. درواقع اگر ما پارسال ۲۰۰ کامیون و ۴ هزار تن بار صادرات داشتیم امسال این میزان به نصف رسیده است.
این تاجر میوه و محصولات کشاورزی با طرح این پرسش که تجار چگونه و از چه طریقی باید ارز حاصل از صادرات را به بانک مرکزی واریز کنند اضافه کرد: یکی از مشکلات اساسی ما اینست که کارت های بازرگانی را ضبط و مسدود می‌کنند. در سوی دیگر یک تاجر چگونه دلار را به سیستم نیمایی تحویل بدهد.؟ آیا باید از کوههای کردستان دلار وارد کشور کنیم.؟ چرا یک تاجر باید از بازار آزاد دلار خریداری کند و به دولت تحویل بدهد؟
وی در ادامه با اشاره به اینکه در بسیاری از مواقع حتی پول کالاهای صادراتی به تاجر برگشت نمی‌کند تصریح کرد: سیاست های خود تحریمی ییش از حد تجار ما را ضربه پذیر کرده است.
 کریمخانی با اشاره به اینه در حال حاضر صادرات صیفی جات از جمله خیار و گوجه تقریبا به نصف رسیده تاکید کرد: کشورهای هدف صادراتی اکنون این محصولات را در گلخانه های خود تولید می‌کنند.حتی میزان تقاضای محصولاتی مانند بادمجان یا فلفل رنگی به نسبت سالهای پیش به شدت کاهش داشته است.
وی دلیل کاهش تقاضای محصولات کشاورزی را در تولید بالا بدون در نظر گرفته میزان تقاضا در بازارهای هدف بیان کرد و افزود: ما در نهایت می‌توانیم ۴ هزار تن در ماه صیفی جات به این کشورها بفرستیم .از سوی دیگر اضافه بار بیشتر، نیاز بازار را برهم می‌زند.
این معضلات در حالی برای صادرات ایجاد شده که روسیه در حال حاضر اقتصاد نابسامانی دارد و تحریم شده و قدرت خرید در کشور روسیه پایین آمده است.
 نایب رییس انجمن صادرکنندگان آستارا با تاکید به اینکه گیلان در صادرات محصولات کشاورزی و صیفی جات، نقش کمرگی و گذرگاه ترانزیتی دارد اظهارکرد: تنها محصولات صادراتی ما کیوی و پرتغال از گیلان و مازندران است و صادران صیفی جات از گیلان نداریم.
وی در ادامه با تاکید به اینکه ۹۰ درصد صادرات کیوی از ایران و گیلان انجام می‌شود بیان کرد: در حالی حدود ۷۰ هزار تن کیوی به بازار روسیه و بعد ازآن قزاقستان می‌فرستیم که این کالا به دلیل ارسال بیش از نیاز بازار روسیه با قیمت پایین بفروش می‌رسد. در حقیقت صادرات کیوی با قیمت پایین برای ما درآمد زایی ندارد.
کریمخانی این معضل را در عدم اطلاع رسانی مناسب اتحادیه ها و نبود آگاهی دقیق از نیاز بازار کشورهای هدف دانست و گفت: تجار ما متاسفانه در تحلیل بازار اشتباه می‌کنند و با ارسال پی در پی محصول، بازار را اشباح می‌کنند. باید تلاش کنیم کالای ایرانی را در زمان مناسب و مطابق با نیاز مشتری عرضه کنیم.
این صادرکننده نیز با اشاره به ادامه مشکلات در پایانه های مرزی، خصوص معطلی کامیون ها در گمرک آستارا، عدم بازگشایی پل مرزی از سمت ایران و نامشخص بودن بانک برای واریز وجه تعهدات ارزی تاکید کرد: این روند، ضربه مهلکی به صادرات کشاورزی ما زده است.
 وی اضافه کرد: آذربایجان پل مرزی دوم را افتتاح کرده اما از سمت ما هر چند ماه یکبار یک وزیر و مسوول می آید وعده می دهد. بدون آنکه کاری از پیش ببرد. با توجه به انجام نشدن ساخت پل مرزی از سمت ایران، بزودی کریدور شمال به جنوب را از دست می‌دهیم. ضمن اینکه همین الان هم کشورهای دیگر به فکر ایجاد کریدورهای جدی هستند اما دولت ما فقط وعده می‌دهد.

صادرات کشور با معضلات حل نشده
 مواجه است
در همین رابطه از رییس اتاق بازرگانی و صنایع و معادن گیلان در خصوص وضعیت صادرات مرکبات نسبت به سال گذشته و تفاوت آن با سال گذشته پرسیدیم.
«قاسم رضاییان» با اشاره به اینکه حجم تولید مرکبات در ایران، پنج میلیون و ۸۵۰ هزار تن است به مرور گفت: بعد از کشورهای چین، برزیل، هند، مکزیک، آمریکا و اسپانیا جایگاه هفتم تولید این محصولات را به خود اختصاص داده است.
وی اضافه کرد:  به استناد آمار گمرک در سال گذشته ۲۸۰ هزار و ۳۴۵ تن و ۳۳۲ کیلوگرم پرتقال به ارزش ۱۰۰ میلیون و ۷۵۱ هزار و ۵۱۴ دلار یا سه هزار و ۴۰ میلیارد و ۹۲۸ میلیون و ۷۲۸ هزار تومان از ایران به کشورهای هدف صادر شده است. آمارها از افزایش صادرات این محصولات به کشورهای روسیه، چین، هند و برخی کشورهای عربی حاکی است. پیش بینی می‌شود با رایزنی های اقتصادی و پیگیری‌ های انجام شده و بعد از گشایش روابط با عربستان، پیوستن به پیمان شانگ های و همین طور بریکس، این روند صعودی شتاب گیرد. چنانچه سال گذشته  کشورهای ازبکستان، تاجیکستان، ترکمنستان، قرقیزستان و قزاقستان سهم قابل توجهی از بازار مرکبات و محصولات جالیزی ایران را جذب کردند.
رضاییان با اشاره به اینکه در حال حاضر از مجموع زمین‌های زراعی کشور، حدود ۶/۶ درصد به محصولات جالیزی اختصاص دارد به تولید سالانه حدود ۲۹ میلیون تن از این محصولات اشاره کرد و افزود: براساس آخرین آمار گمرک، در سال گذشته بالغ بر ۸۸۶ هزار تن هندوانه به ارزش ۱۹۴ میلیون دلار و ۲۷۸ هزار تن خربزه، ملون و طالبی به ارزش ۴۴ میلیون دلار از کشور صادر شده است. استان‌های گیلان و مازندران با سهم بیشتری در تولید این محصولات، ظرفیت قابل ملاحظه ای در سودآوری و جذب درآمد ارزی برای کشور دارند. استان‌های خوزستان، هرمزگان، فارس و کرمان نیز حجم بالایی از تولید و صادرات این محصولات را بعد از استان های شمالی به خود اختصاص داده اند.
رییس اتاق بازرگانی و صنایع معادن گیلان، رفع تعهدات ارزی، عدم وجود تسهیلات نگهداری مناسب در کشور، مشکلات ناشی از بسته بندی نامناسب مرکبات، حمل و نقل نامناسب، تأخیر در انتقال محصولات و نبود اقدامات بازاریابی هدفمند در خارج از کشور را از موانع و مشکلات حال حاضر صادرکنندگان محصولات کشاورزی از مرزهای آبی و زمینی گیلان بیان کرد و گفت: این مشکلات مهم که بر سر راه صادرات مرکبات کشور وجود دارد از موضوعات حل نشده در کشور است.