حمید الماسی‌نیا- شاید کلمه‌ تاریخ‌ ما را به‌ سمت‌ گذشته‌گرایی‌ و انعکاس بخشی از آن رهنمون کند اما باید بدانیم‌ که‌ تاریخ‌ شفاهی‌ امری پویاست که‌ فرصتی‌ برای مردمی سازی نگارش تاریخ فراهم می‌کند و به مردم حق مشارکت در روایت‌ها و نگاه کردن از پشت عینک خویشتن به رخدادها و تحولات را می‌دهد.
امروزه تاریخ شفاهی یکی از بهترین و کاراترین روش‌های پژوهشی و ثبت رخدادهای تاریخی، ذیل مطالعات علوم اجتماعی و به سبکی غنی و پویا است که می‌تواند در حوزه‌های مختلف تاریخی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی مورد استفاده قرار گرفته و به شرح رویدادها بر اساس نقل راویان بپردازد، که اساس آن بر پایه جمع‌آوری روایات شفاهی درباره وقایع و تجربیات و بر حول دو نقش مصاحبه‌کننده و راوی استوار بوده و ماحصل آن گفتاری مکتوب و مصور است.در عصر حاضر، نگارش و گردآوری تاریخ شفاهی جایگاه ویژه‌ای یافته و بعنوان یکی از روش‌های مهم پژوهش تاریخی مورد توجه بسیاری از پژوهشگران قرار گرفته و آن مقوله‌ای که آن را مهم کرده، این است که به ما امکان می‌دهد تا زوایای پنهان و روایت‌های شخصی را که کمتر به آن‌ها پرداخت شده است، کشف نموده و با ثبت دانش، خاطرات و تجربیات افراد برای نسل‌های آینده، ضمن حفظ این اسناد ارزشمند، ترتیبی اتخاذ کنیم تا این سرمایه‌های گرانب‌ها از گزند فراموشی نیز درامان بمانند.
زنده‌یاد فاطمه (ایران) دژگانی، بانوی محقق، فرهیخته و مادر جزیره در معرفی آداب، سنن و تاریخ غنی و کهن بوم قشم به مردم ایران و جهان، در سال ۱۳۱۵ در محله قلعه‌شاهی بندرعباس چشم به جهان گشود. زنده یاد دژگانی از سال ۱۳۷۵ به جمع‌آوری اطلاعات در زمینه فرهنگ بومی اقدام کرد، نخستین اثر  او با نام «جن‌زدگان در جنوب» منتشر شد و برای نوشتن و تحقیق این کتاب، از چابهار تا آبادان و از ابوظبی تا شارجه و دبی رفت.«قشم نگینی بر خلیج فارس» دومین کتاب او است که منتشر شد، «تأسیس قشم از زمان ساسانیان» با موضوع تاریخ قشم، «خمیر بهشت گمشده»، «باورهای سینه‌به‌سینه عقاید مردم»، «شعرا و مشاهیر استان هرمزگان»، «چیستان در جنوب»، «آنچه بر ما گذشت ۳۶ داستان حقیقی» (خاطرات افراد مسن وهم‌سن و سال‌های خود)، «سفیر عشق قشم سردار قشم غلام شاه ذاکری»، «زنان پیام‌آور عاشورا» بخشی از آثار ارزشمند دژگانی است. «افول هرمز و تأسیس بندرعباس ۴۰۰ سال قبل» و «۸۰۰ سال قشم از زمان ساسانیان تا به امروز» از دیگر آثار زنده یاد فاطمه دژگانی است.زنده یاد دژگانی حدود ۲۰ اثر برای معرفی فرهنگ، آداب و رسوم بوم قشم و جنوب کشور به رشته تحریر درآورده است که همگی آن‌ها نشان از تسلط بی‌بدیل بر ادبیات و گویای‌ اندیشه‌ی والا و خردمندانه‌ این بانوی فرهیخته و توانا در زمینه آیین‌ها و سنن مردمان خونگرم خطه جنوب حتی فراتر از زادگاه و محل حیاتش (بندرعباس و جزیره قشم) است که بدین لحاظ او را از سایر نویسندگان و فرهیختگان این سرزمین متمایز ساخته و بهره‌گیری از گویش محلی،  ادبیات عامیانه و تاریخ شفاهی او را صاحب سبک کرده است.روایت‌هایی که زنده یاد دژگانی در آثارش به یادگار گذشت که درتاریخ ایران بلخص جنوب مغفول مانده بود وایشان به عنوان راوی و میراث دار تاریخ شفاهی دست‌به‌قلم شد و با ظرأفت خود، توانست روزگارانی را به تصویر بکشد که نشان از تمدن و افتخارات زنان و مردانی است که در طول تاریخ همواره برای اعتلای نام بلند ایران و خطه گرم جنوب کوشیده‌اند و در این راه جان  و مال خود فدا کرده‌اند. زنده یاد فاطمه (ایران) دژگانی، این بانوی محقق و نویسنده هرمزگانی در روز ۲۳ دی ماه ۹۷ در سن ۸۲ سالگی پس از تحمل مدت‌ها بیماری درگذشت.