پاسخ موشکی ایران به بندر حیفای اسرائیل پروژه کریدور«آی مک» را به بن بست کشاند
​​​​​​​گروه بین الملل- سهیل مرتضوی- حملات موشکی و پهپادی دقیق ایران به بندر حیفا، بزرگ‌ترین بندر تجاری رژیم صهیونیستی، نه تنها این نقطه استراتژیک را از چرخه تبادل کالا حذف کرده، بلکه به معنای یک شکست راهبردی مهم برای تل‌آویو در پروژه بلندپروازانه‌اش برای تبدیل شدن به هاب ترانزیتی منطقه است. بندری که قرار بود شاهراه اصلی اتصال هند به اروپا باشد، اکنون به منطقه‌ای پرریسک و فاقد جذابیت تجاری بدل شده است.
به گزارش روزنامه اقتصاد سرآمد، کریدور هند- خاورمیانه- اروپا موسوم به آیمک که قرار بود به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مسیرهای نوین تجاری جهان، جایگزینی برای مسیر سنتی کانال سوئز شود، طی هفته‌های اخیر و در سایه تحولات نظامی و امنیتی منطقه، آینده‌ای تیره و مبهم پیدا کرده است. پاسخ موشکی اخیر ایران به بندر حیفا در پاسخ به اقدامات نظامی اسرائیل، عملاً مهم‌ترین نقطه راهبردی این کریدور را هدف قرار داد و ساختار امنیتی طرح را به چالش کشید. این تحولات اگرچه هنوز به توقف رسمی پروژه منجر نشده، اما بیم آن می‌رود که کریدور آیمک پیش از آغاز عملیات، وارد فاز رکود استراتژیک شود.
اختلال در بندر حیفا علاوه‌بر ایجاد تنگنا در حمل‌و‌نقل کالاهای وارداتی و صادراتی، هشداری روشن درباره ریسک‌های امنیتی پروژه است. این حادثه نشان داد تکیه بیش از حد به چند بندر مشخص در مناطق پرتنش خاورمیانه، کل پروژه کریدور را آسیب‌پذیر ساخته است. کارشناسان اقتصادی تاکید کردند که شکست حتی کوتاه‌مدت این مسیر باعث افزایش هزینه‌های حمل‌ونقل و بیمه، طولانی‌شدن زمان تحویل کالا و بی‌ثباتی در زنجیره تأمین می‌شود. طبق برآورد اولیه، خسارت وارده حداقل چند صدمیلیون دلار است که بازسازی و تقویت سیستم‌های امنیتی بندر را ضروری می‌کند. 
آمارها نشان می‌دهد بندر حیفا سالانه بیش از 30میلیون تن کالا و حدود 1.4میلیون کانتینر را جابه‌جا می‌کرد؛ تامین‌کننده عمده نیازهای سوخت، دارو، تجهیزات صنعتی و کالاهای اساسی رژیم. تعطیلی این بندر، آسیب‌های زنجیره‌ای از کمبود کالاهای حیاتی تا افزایش فشارهای تورمی و رکود اقتصادی را به دنبال خواهد داشت. از منظر اقتصادی، با توجه به بدهی 357میلیارد دلاری اسرائیل و نسبت 69درصدی آن به تولید ناخالص داخلی، تحلیل‌گران هشدار می‌دهند که ادامه اختلال در عملیات حیفا می‌تواند ضربه‌ای سنگین به اقتصاد شکننده رژیم وارد کند و در بلندمدت خطر فروپاشی اقتصادی را جدی‌تر سازد.

آیمک چطور شکل گرفت؟
طرح کریدور آیمک نخستین‌بار در سپتامبر ۲۰۲۳ در حاشیه اجلاس سران گروه بیست (G20) در دهلی‌نو و با حمایت ایالات متحده، اتحادیه اروپا، هند، امارات، عربستان، اردن و اسرائیل مطرح شد. هدف اصلی این ابتکار، ایجاد یک مسیر حمل‌ونقل چندوجهی شامل خطوط دریایی، ریلی و جاده‌ای بود که با عبور از خاورمیانه، هند را به بازارهای اروپا متصل کند. براساس طرح پیشنهادی، کالاها از طریق بندر بمبئی به امارات منتقل می‌شدند، سپس از مسیر ریلی عربستان و اردن عبور کرده و نهایتاً در بندر حیفا بارگیری دریایی مجدد شده و به بنادر جنوبی اروپا، به‌ویژه یونان و ایتالیا، منتقل می‌شدند.
برآوردها نشان می‌داد که این مسیر می‌تواند مدت‌زمان حمل‌ونقل را تا ۴۰درصد کاهش داده و هزینه‌ها را نیز به میزان چشم‌گیری پایین بیاورد. همچنین قرار بود کریدور آیمک به بستری برای تبادل انرژی‌های تجدیدپذیر، صادرات هیدروژن سبز و همگرایی دیجیتال نیز تبدیل شود. با وجود حمایت پررنگ قدرت‌های اقتصادی غرب و برخی کشورهای عربی، کریدور آیمک از همان ابتدا با مخالفت‌های منطقه‌ای مواجه شد. ایران، ترکیه و مصر هر یک به دلایلی متفاوت نسبت به این طرح ابراز نگرانی کرده بودند. 
از همان زمان ایران، این مسیر را تهدیدی علیه جایگاه استراتژیک بندر چابهار و موقعیت ترانزیتی خود می‌دانست. ترکیه نیز آن را رقیبی برای کریدورهای شمال‌ـ جنوب از طریق دریای سیاه قلمداد می‌کرد و مصر بیم داشت که رونق IMEC موجب کاهش ترافیک تجاری کانال سوئز شده و درآمدهای حیاتی این کشور را کاهش دهد. از سوی دیگر، ساختار زیرساختی این کریدور نیز هنوز در مراحل اولیه قرار دارد. به‌رغم امضای تفاهم‌نامه‌ها، بسیاری از بخش‌های ریلی در عربستان و اردن هنوز ساخته نشده‌اند و اتصال لجستیکی بندر حیفا به بنادر اروپایی نیز نیازمند سرمایه‌گذاری‌های بیشتر و زمان طولانی‌تری است. همین دلایل باعث شده بود که برخی تحلیل‌گران حتی پیش از حملات اخیر، کریدور آیمک را بیشتر یک طرح تبلیغاتی بدانند.

تبعات توقف فعالیت مرسک در حیفا
در میانه جنگ ایران و رژیم صهیونیستی و پس از هدف قرار گرفتن پالایشگاه و بندر حیفا بود که خبرگزاری‌های بین‌المللی از توقف فعالیت شرکت کشتیرانی دانمارکی مرسک به عنوان یکی از بزرگترین شرکت‌های حمل‌و‌نقل دریایی در جهان گزارش دادند. گزارش‌ها نشان می‌دهد که خود اسکله و پایانه‌های بارگیری بندر به‌طور مستقیم آسیب ندیده‌اند، اما حمله به زیرساخت‌های حیاتی در نزدیکی آن، فعالیت‌های بندری را مختل کرده است. از سوی دیگر پس ‌از حمله موشکی ایران به رژیم صهیونیستی، شرکت دانمارکی مرسک یکی از بزرگ‌ترین خطوط کشتیرانی جهان، اعلام کرد که به‌دلیل افزایش تنش‌های منطقه‌ای، تردد کشتی‌های خود به بندر حیفا در سرزمین‌های اشغالی را به‌طور موقت متوقف کرده است.
مرسک در این بیانیه تأکید کرد که در حال ارزیابی مداوم شرایط امنیتی در منطقه است و تا اطلاع ثانوی کشتی‌های این شرکت در مسیر بندر حیفا حرکت نخواهند کرد. همچنین هماهنگی‌های لازم با مشتریان برای ارائه مسیرهای جایگزین در حال انجام است. گزارش‌های رسانه‌های بین‌المللی نیز این تصمیم مرسک را تأیید کرده‌اند. طبق این گزارش‌ها، تشدید درگیری‌ها در شمال سرزمین‌های اشغالی و حملات اخیر به تأسیسات حیفا از عوامل اصلی این تصمیم محسوب می‌شود. این نخستین‌بار نیست که مرسک فعالیت خود در بنادر رژیم صهیونیستی را به‌دلیل نگرانی‌های امنیتی متوقف می‌کند، اما توقف اخیر در بحبوحه بحران‌های فزاینده، نشانه‌ای از گسترش تأثیرات درگیری‌ها بر اقتصاد حمل‌ونقل دریایی منطقه است، موضوعی که می‌تواند برای کریدور آیمک به مثابه یک مانع جدی تلقی شود.

سرنوشت مبهم تجارت در بندر حیفا
بندر حیفا که با مالکیت 70درصدی شرکت بنادر آدانی هند و 30درصدی گروه گادوت صهیونیستی خصوصی‌سازی شده بود، اکنون در شرایطی قرار دارد که امنیت آن به شدت به مخاطره افتاده و توانایی‌اش برای ایفای نقش ترانزیتی کاهش یافته است. برخی تحلیلگران، انفجار بندر بیروت در سال 2020میلادی را نیز بخشی از تلاش‌های رژیم صهیونیستی برای حذف رقبای منطقه‌ای و تقویت حیفا می‌دانند؛ با این حال، اکنون این سیاست با طرح «وعده صادق3» ایران و حملات هدفمند به حیفا، با شکست جدی مواجه شده است. از سوی دیگر، تلاش‌های اسرائیل برای تخریب بنادر لاذقیه و طرطوس در سوریه نیز ناکام مانده و بنادر حیفا، اشدود و ایلات به جای نقطه قوت، اکنون به «پاشنه آشیل» تل‌آویو تبدیل شده‌اند.
این تحولات نشان می‌دهد در معادلات منطقه‌ای، محور مقاومت با اتخاذ راهبردهای دقیق و ضربات هدفمند، توانسته است نقطه ضعف‌های اقتصادی و لجستیکی رژیم صهیونیستی را به فرصت تبدیل کند؛ فرصتی که می‌تواند نقشه جغرافیایی و اقتصادی خاورمیانه را به نحو اساسی بازتعریف کند. در نهایت، این وضعیت علاوه بر پیامدهای داخلی برای اسرائیل، باعث افزایش نگرانی قدرت‌های جهانی نسبت به تشدید تنش‌ها و مخاطرات منطقه‌ای در یکی از حساس‌ترین کریدورهای تجاری جهان شده است.
آیمک ایده عادی‌سازی تجاری اعراب و اسرائیل
در همین حال حمیدرضا حسینی دانا، کارشناس ترانزیت در گفتگویی با مهر تأکید کرده بود: دنیای آینده اقتصادی به سمتی می‌رود که بخش عمده آن بر پایه خطوط و کریدورهای ترانزیتی، حمل‌ونقل زمینی و دریایی شکل می‌گیرد. کشورها دائماً در تلاش هستند مسیرهای جدید ایجاد کنند یا در مسیر کریدورهای ترانزیتی آینده قرار بگیرند. وی افزود: کشوری مانند «ایران» که در چهارراه ارتباطی اروپا و آسیا قرار دارد، یکی از کشورهایی است که بسیاری از دولت‌ها علاقه‌مند به همکاری با آن هستند. از سوی دیگر، کشوری مانند هند که به‌عنوان کارخانه جهان شناخته می‌شود، در قالب طرحی که ابتدا توسط آمریکا مطرح شد و سپس عربستان سعودی و انگلستان نیز از آن حمایت کردند، قرار است بخشی از کالاها، انرژی، هیدروژن و برق خود را از طریق کشورهای جنوب خلیج فارس به اردن و اسرائیل منتقل کرده و از بندر حیفا به سمت اروپا صادر کند.حسینی دانا در ادامه اظهار کرد: نکته قابل توجه این است که جنوب خلیج فارس که همواره به کریدورهای دریایی وابسته بود، اینبار تلاش می‌کند از طریق مسیرهای زمینی خود را به اسرائیل و اروپا متصل کند. در کنار منافع اقتصادی، نکته مهمی که مطرح می‌شود، همکاری کشورهای مسلمان با رژیم صهیونیستی است. این موضوع به‌ویژه در خلال جنگ طوفان‌الاقصی تعجب بسیاری را برانگیخته است. وی ادامه داد: زمانیکه مردم مظلوم در سوریه، فلسطین و لبنان تحت تهاجم قرار دارند و کشور یمن شاهراه دریای سرخ را در «باب‌المندب» بسته تا با ایجاد فشار، به پایان جنگ کمک کند، این سوال مطرح می‌شود که چرا برخی کشورهای عربی جنوب خلیج فارس راه را برای انتقال کالا و انرژی به رژیم صهیونیستی و تأمین پشتیبانی اقتصادی آن باز کرده‌اند؟
این کارشناس ترانزیت تأکید کرد: پژوهشگران ما از مهرماه امسال تاکنون یک ترم دانشگاهی را صرف بررسی رسانه‌های مختلف کرده‌اند تا دریابند این رسانه‌ها چگونه توانسته‌اند افکار عمومی کشور خود را برای پذیرش این همکاری‌ها آماده کنند. نتایج این پژوهش‌ها نشان می‌دهد که این رسانه‌ها عمدتاً بر منافع اقتصادی و امنیت جمعی تمرکز کرده‌اند و تلاش کردند توجه افکار عمومی را از جنگ و سیاست‌های توسعه‌طلبانه صهیونیست‌ها در منطقه منحرف کنند. وی تصریح کرد: طرح‌های قدیمی مانند طرح صلح ابراهیمی، معامله قرن و خاورمیانه بزرگ که در آن‌ها تلاش می‌شد کشورهای عربی با اسرائیل همکاری کنند، چندان موفق نبودند. اما یکی از مأموریت‌های اصلی کریدور آیمک این است که چنین همکاری‌هایی را تثبیت کند.
حسینی دانا در ادامه گفت: در منطقه ما چند کریدور اصلی وجود دارد؛ از جمله کریدور شمال- جنوب، شاخه میانی راه ابریشم، کریدوری که از عربستان و عراق به ترکیه می‌رود و همچنین کریدور آیمک، علاوه بر این، کریدورهایی نیز در افغانستان، قفقاز و آسیای میانه فعال هستند؛ این کریدورها در رقابت با یکدیگر تلاش می‌کنند آینده اقتصادی منطقه را به نفع خود رقم بزنند. وی در پایان خاطرنشان کرد: رقابت اقتصادی بین کشورها همواره وجود داشته و هر کشوری براساس منافع ملی خود عمل می‌کند. اما آنچه امروز اهمیت دارد این است که برخی از این رقابت‌ها می‌توانند به امنیت منطقه آسیب بزنند و زمینه‌ساز کشورگشایی صهیونیست‌ها در منطقه شوند. به همین دلیل، پژوهشگران و تحلیلگران رسانه‌ای باید این ابعاد را برای افکار عمومی روشن کنند.
از طرف دیگر محمد مهدی کریمی قهی، کارشناس حمل‌ونقل و ترانزیت نیز در گفتگویی با تسنیم می‌گوید: از نگاه استراتژیک، هدف قرار گرفتن حیفا تنها توقف یک بندر نیست؛ بلکه تیر خلاص به طرح بلندپروازانه کریدور عرب- مدیترانه است؛ طرحی که آمریکا و رژیم صهیونیستی آن را با هدف اتصال هند به اروپا از مسیر حیفا و گره‌زدن سیاسی کشورهای عربی با اسرائیل طراحی کرده بودند. تا به این ترتیب وابستگی به مسیرهای تحت کنترل محور مقاومت، مانند تنگه هرمز و دریای سرخ را کاهش دهند. اکنون این پروژه، به دلیل آسیب‌های زیرساختی و ناامنی در منطقه، به بن‌بستی عملیاتی تبدیل شده است.
کارشناسان معتقدند که کریدور آیمک، که با هدف تغییر نقشه ترانزیت جهانی و کنار زدن ایران از معادلات اقتصادی منطقه‌ای طراحی شده بود، اکنون در یک دوراهی بحرانی قرار گرفته است. حمله موشکی ایران به بندر حیفا، نه تنها آسیب‌های فیزیکی و مالی به پروژه وارد کرد، بلکه مهم‌تر از آن، به مشروعیت امنیتی و اقتصادی آن خدشه وارد آورد. این حادثه یک بار دیگر ثابت کرد که امنیت پایدار در منطقه تنها با مشارکت و احترام به منافع همه بازیگران، از جمله ایران، امکان‌پذیر است. هرگونه تلاش برای ایجاد ائتلاف‌ها یا پروژه‌هایی که یک بازیگر مهم منطقه‌ای را حذف کنند، محکوم به شکست و درگیری‌های فزاینده است. کریدور آیمک، در پی این حمله، بیش از پیش به یک پروژه پرریسک و با آینده‌ای نامعلوم تبدیل شده است که هزینه‌های سیاسی و اقتصادی آن به مراتب بیشتر از منافع احتمالی‌اش خواهد بود.