گروه بین الملل - در دو دهه گذشته ۲۳میلیارد دلار هزینه پروژه گاپ شده؛ طرحی که بیش از ۶۰هزار میلیارد مترمکعب آب از حقابه رودخانه‌های دجله و فرات را با سدسازی ربوده و تیشه به ریشه محیط‌زیست ایران می‌زند. این روز‌ها که دستگاه دیپلماسی کشور و وزارت امور خارجه دولت ابراهیم رئیسی، تمام وقت و توان خود را در مذاکرات برجام و چالش‌های تحریم‌های بین المللی علیه ایران متمرکزکرده است، رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهور ترکیه، نیز صبح روز شنبه و پس از دو سال تاخیر، سد «ایلسو» را بر روی رودخانه دجله افتتاح کرد.
به گزارش اقتصادسرآمد از اقتصاد ۲۴، آشفتگی در ساختار اقتصادی و افزایش مهار نشدنی قیمت‌ها و روز‌های سخت تحریم موجب شکل گیری فهرستی از اقدامات تعجیلی، تعلل‌های زیان بار و موضع گیری‌های مغفول درکارنامه دولتمردان و مسولان کشور شده و چه بسا متولیان کشتی سیاست خارجی به کل فراموش کرده اند که چه بحران‌های بزرگ و خسارت‌های سنگینی پشت جدل‌ها و جدال‌های آبی همسایگان ایران، پنهان است و نباید از آن غافل شد. خسارات و لطمات به ظاهر پنهان که از این غفلت‌ها و تغافلات ناشی می‌شود آن چنان است که بی تردید می‌توان گفت جبران آن‌ها سخت و صعب خواهد بود. یکی از مصادیق این حقیقت تلخ پنهان، احداث سد «ایلیسو» است.
بی توجهی دستگاه دیپلماسی
 به جنگ پنهان آبی
در همه سال های اخیر که دستگاه دیپلماسی کشور چه در دوره ریاست جمهوری روحانی و چه اکنون به شدت سرگرم مهار تحریم هاست، گویا چشمان خود را بر شرایط آبی در منطقه بسته اند و صدای نفیر خوفناک جنگ پنهان آبی ایران با همسایگان به گوش هایشان نمی‌رسد. در همین اوضاع نیز رئیس‌جمهور ترکیه در فرصت به دست آمده از غفلت ایران و در اقدامی منفعت طلبانه سد بحث‌برانگیز «ایلیسو» را بر روی رود دجله افتتاح و آب گیری کرد. این واقعیت که دستگاه دیپلماسی ایران در همه این سال ها، واکنش مشخص و موضع گیری روشنی در مقابل پروژه‌های آبی و ضد محیط زیستی ترکیه، نشان نداده، اعتراض بسیاری از فعالان و کارشناسان و حتی بعضی مسولان ایرانی را همواره در پی داشته است. به‌گفته برخی کارشناسان، شاید مهم‌ترین دلیل انفعال و بی‌تفاوتی وزارت امورخارجه ایران به پروژه‌های مخرب زیست محیطی ترکیه، عدم مطالبه از سوی وزارت نیرو و سازمان محیط زیست کشوراست. سکوت و غفلت ممتد وزارت نیرو طی این چند سال، گمانه‌های تلخی را دل خویش دارد و شاید که وزیر و مدیران ارشد این وزارتخانه هنوز باور نکرده اند که سدسازی مهمترین عامل بحران کم آبی و تخریب محیط‌زیست است.شاید یکی دیگر از دلایل این بی توجهی را نیز بتوان این چنین حدس زد که در اذهان مدیران این وزارتخانه اگر وزارت نیرو ایران قبول کند که سدسازی مخرب و عامل بیابان‌زایی است، بسیاری از پروژه‌های سدسازی داخل کشور نیز تحت‌الشعاع این پذیرش قرار می‌گیرند و به ناچار باید به بازی سدسازی در ایران پایان دهند.این نکته نیز قابل توجه است که حتی وقتی در مجلس پیشین کمیته «امنیت آب» در کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی تشکیل شد نیز هم چنان توجه لازم از سوی وزارت خارجه ایران را به خود جلب نکرد و در مجلس فعلی و کمیسیون امنیت ملی آن که به نظر می‌رسد هیچ توجهی به این بحران جدی نشده است.
سد ایلیسو چرا برای عراق و ایران
 خطرناک است؟
سد «ایلیسو» که ۴۳ میلیارد متر مکعب گنجایش دارد پس از سد آتاتُرک، دومین سد بزرگ کشور ترکیه محسوب می‌شود. از سوی دیگر این سد یکی از ۲۲ سد و مخزنی است که ترکیه قصد دارد تا در قالب پروژه «گاپ» بر پهنه رودخانه‌های دجله و فرات احداث کند.سدسازی‌های اخیر ترکیه بر روی رودخانه‌های دجله و فرات که به نوعی دو شریان اصلی تداوم حیات، توسعه وبقای اکو سیستم‌های طبیعی کشور‌های عراق، سوریه و جنوب غرب ایران هستند، بی تردید باعث به وجود آمدن اثرات مخرب زیست محیطی و موجب خسارات جبران ناپذیری مانند خشکسالی و بروز ریزگرد‌ها خواهد شد. لطماتی هم اکنون نیز بخشی از آثار آن هویدا شده است.نخستین بار درسال ۱۹۹۲ که دولت ترکیه با افتتاح سد بزرگ آتاتورک بر روی رود فرات را احداث کرد همسایگان آثار زیان بار آن را مشاهده کردند. سد بزرگ آتاتورک که ظرفیت آن معادل ۶۵۰ سد ایران است عامل اصلی آغازشکل‌گیری ریزگرد‌ها در غرب ایران وتشدید بیابان‌زایی در عراق محسوب می‌شود.
اما علیرغم گسترش و بروز عوارض ویرانگر این پروژه، بار دیگر در سال ۲۰۰۵ خبر‌ها از تصمیم و عزم ترکیه برای احداث مابقی سد‌ها حکایت می‌کردند. همان سال اعلام شد که دولت ترکیه مصمم است سد ایلیسو را بر پهنه رود دجله احداث و با این کار از ورود ۶۰ درصد منابع آب دجله به خاک عراق جلوگیری کند. احداث این سد که ظرفیتی حدودا سه برابر، بزرگ‌ترین سد ایرانی یعنی کرخه دارد، می‌تواند از ورود تمام ۵۶ درصد آبی که از خاک ترکیه به دجله سرازیر می‌شود، جلوگیری کند و فرآیند‌هایی نظیر بیابان‌زایی وخشک‌سالی درعراق را شدت بخشد و به همان میزان نفوذ گرد و غبار به منطق غربی ایران را نیز شدت بخشد.«سد ایلیسو» یکی از سد‌های بزرگ در کشور ترکیه است که ساخت آن از سال ۲۰۰۶ شروع شد در ابتدا گفته شد که در سال ۲۰۱۹ احداث آن خاتمه خواهد یافت. با توجه به مرزی بودن این سد درجنوب شرق ترکیه واحداث آن بر روی رود دجله که به خاک عراق سرازیر می‌شودومحیط زیست کشورایران را نیز به خود وابسته کرده است، این سد نیازمند مجوز‌های قانونی بین المللی و جلب رضایت کشور‌های ایران و عراق بود و دولت ترکیه بدون اخذ مجوز‌های قانونی از مجامع بین المللی آن را ساخت.
اروپایی‌ها اخطار می‌دهند، عراق بی تفاوت است
پروژه تکمیل این سد در حالی رخ می‌دهد که بسیاری ازکشور‌های اروپایی به دلیل خسارت‌های سنگین این طرح برروی محیط زیست، کشاورزی وحیات انسانی درشهر و روستا‌های عراق با احداث آن مخالف هستند.