میراث فرهنگی دریایی  در فرآیند برنامه ریزی و مدیریت یکپارچه مناطق ساحلی

پارلمان و شورای اروپا بخشنامه 89/2014 در قالب یک چارچوبی برای برنامه‌ریزی فضایی دریا (MSP/marine spatial planning) با هدف ارتقای پایداری از نظر رشد اقتصاد دریایی -Blue economy-، توسعه مناطق دریایی و استفاده از منابع دریایی تدوین نموده.در این بخشنامه میراث فرهنگ دریایی (Maritime Culture Heritage/MCH) به عنوان یک فعالیت‎ بالقوه و بهره‎وری از فضای دریایی در نظر گرفته شده است. از این روی، میراث فرهنگی دریایی باید در برنامه ریزی فضای دریایی در کنار موضوعاتی مانند: حمل و نقل، محیط زیست و گردشگری در نظر گرفته شوند. در بخشنامه برنامه ریزی فضای دریایی اتحادیه اروپا صرفاً به میراث فرهنگی دریایی اشاره شده که به تبع آن، این موضوع نیز به عنوان قسمتی از  فرآیندهای مختلف برنامه ریزی فضای دریایی باید در نظر گرفته شود.  در واقع میراث فرهنگی دریایی به دلیل تأثیر اجتماعی و اقتصادی و سهم کلیدی که در پایداری محیطی دارند نقش خاصی را در توسعه پایدار (Sustainable development) ایفا می‎کنند. از این رو، فرهنگ و میراث فرهنگی نه تنها به عنوان یک مؤلفه ساختاری، بلکه به عنوان عاملی ضروری در حرکت به سوی جامعه‎ای پایدارتر (society sustainability) در نظر گرفت.با این حال، برنامه ریزی فضای دریایی باید مفهوم گسترده‌تری از میراث فرهنگی دریایی را ارائه کند تا رویکرد جامع‌تری از محوطه‎های باستان‎شناختی خلق شود. قطعاً وجود یک چشم انداز فراگیر برای منابع دریایی به خلق  اقتصاد دریایی(Blue growth/ Blue economy) موفق کمک خواهد کرد. بخشنامه برنامه ریزی فضای دریایی برای مدیران فرهنگی فرصتی منحصربفرد جهت ادغام میراث فرهنگی دریایی و زیرآب (Underwater cultural heritage/UCH ) در توسعه سیاست برنامه ریزی فضای دریایی، توصیه‎ها و برنامه ملی در سطح یک منطقه کلان فراهم می‎نماید.
یکی از رسالت‎ های دولت‎های مدرن حراست از میراث فرهنگی است از این رو بهره وری از برنامه ریزی فضای دریایی یک فعالیت ضروری به حساب می‎آید. با این وصف، اغلب اوقات میراث فرهنگی در برنامه ریزی فضای دریایی در نظر گرفته نمی‎شود. از این سو، برای میراث فرهنگی نیز باید همانند ارزیابی منابع محیط زیستی شرایطی را در نظر گرفت.  
شایان ذکر است، میراث فرهنگی ایستا نیست بلکه دائماً در حال تغییر و تحول است. مفاهیم و تصورات ما از میراث‎فرهنگی با ارزش‎ها، نگرش‎ها و جهان‌بینی کنونی ما گره خورده است.
در مفهوم برنامه ریزی فضای دریایی بسیاری از میراث فرهنگی  در زیرآب یا ساحل قرار دارنداز آن جمله می‎توان به: «فانوس‎های دریای، کارخانه‎های کشتی‎سازی، مغروق‎ها، دهکده‎های ماهیگیری و غیر اشاره نمود که مجموعاً تجلی تاریخی فعالیت‎های دریایی فعلی و بخش‎هایی مانند حمل ونقل، کشتی‎سازی، ترابری دریایی و ماهی‎گیری می‎باشند. از این سو، محوطه‎های تاریخی نشان دهنده‎ی تعامل بشر با دریاها در گذشته است.
در نهایت کلیه فعالیت‌های دریایی مدرن، مانند: مزارع بادی یا دستگاه‌های ایمنی دریایی، به بخشی از آینده میراث فرهنگی دریای تبدیل خواهند شد. 
بررسی میراث فرهنگی دریایی در برنامه ریزی فضای دریایی کشور سوئد در سال 2018 نشان داد که عمده‎ی محوطه‎های تاریخی بر روی خشکی حاوی ارزش‎های فرهنگ دریایی می‎باشند. این موضوع یادآور این نکته است که برخی از محوطه‎های باستان شناختی که در کنار دریا قرار دارند به شکل عامدانه‎ای در مرز بین خشکی و دریا ساخته شده‎اند زیرا از مزیای دریایی و زمینی بهره‎مند شوند. به بیان دیگر، معیشت و صنایع سنتی مانند: «تجارت دریایی، ماهی‎گیری و کشتی‎سازی در مکان‎هایی ایجاد شده اند که دسترسی به دریا و خشکی فراهم باشد. در واقع، به نوعی ما شاهد تاثیر خشکی و دریا در معشیت و صنایع سنتی و مدرن میباشیم که ریشه‎های آن در حوزه‎ی پژوهش‎های فرهنگ و باستان‎شناسی دریایی قابل پیگیری است. از این منظر، در پروژه BalticRIM (Baltic Sea Region Integrated Maritime Cultural Heritage Management/مدیریت یکپارچه میراث فرهنگی دریایی در دریای بالتیک) مفاهیم تلاقی خشکی و دریا و تاثیر آن بر برهمکنش‎های بشری آشکار است و گنجاندن میراث فرهنگی دریایی و زیرآب در مدیریت یکپارچه نواحی ساحلی (ICZM) نیز ضروری به نظر می‎رسد.  
برای نمونه در برنامه ریزی فضای دریایی فنلاند نیز میراث فرهنگی دریایی به عنوانم یکی از مولفه‎های اقتصاد دریایی در کل این فرآیند در نظر گرفته شد.
در ایران طرح مدیریت یکپارچه مناطق ساحلی (ICZM) و برنامه ریزی فضای دریایی (MSP) زیر نظر سازمان بنادر و دریانوردی کشور انجام می‎گیرد که شوربختانه در دو طرح یاد شده بخشی تحت عنوان میراث فرهنگی دریایی وجود ندارد و امیدواریم میراث فرهنگی دریایی را نیز به عنوان بخشی از فرآیند دو طرح یاد شده توسط سازمان بنادر و دریانوردی در نظر  بگیرند تا از درصد تخریب یادبودهای تاریخی ساحلی و دریایی کاسته شود.
میراث فرهنگی دریایی  در فرآیند برنامه ریزی و مدیریت یکپارچه مناطق ساحلی
ارسال دیدگاه
اخبار روز
ضمیمه