گروه دریامحور - حسین شیرزاد - تحلیلگر و دکترای توسعه کشاورزی - با توجه به اینکه در بسیاری از حوزه های رودخانه های مرزی همجوار، کشور فاقد رژیم حقوقی تعیین شده و استوار است باید پیمان ها، تعهدات و اصول حقوقی مترتب بر رودخانه های مرزی به عنوان یک ضرورت ملی، بصورت تفصیلی مورد بازبینی فنی- حقوقی، چازنی قرار گیرد.
مطابق ماده اول این متمم : « ازآنجا که با رژیم فعلی رودخانه هریرود (تجن) در فصل ابیاری احتیاجات طرفین تأمین نمی شود واز آنجا که مقدار معتنابهی از آب رودخانه در مواقع طغیان و سیل به هدر می رود ، طرفین برطبق قرارداد اول اسفند 1304 (20 فوریه 1926 ) موافقت نمودند آبی را که به هدر می رود به وسیله ساختمان سد مخزنی مشترک روی قطعه مرزی رودخانه مورد استفاده قرار دهند وآن رابین خود به دو قسمت مساوی تقسیم نمایند ( مجموعه معاهدات دو جانبه معتبر دولت ایران تا سال 1349، انتشارات وزارت امور خارجه، 1369، ج1، ص 134).
موافقتنامه بین دولت جمهوری اسلامی ایران و اتحاد شوروی (سابق) راجع به همکاری در احداث و بهره برداری تأسیسات آبی خدا آفرین و قیز قلعه سی رودخانه مرزی ارس در مسکو به امضاء رسید. پس از استقرار دولت آذربایجان، این موافقتنامه درخرداد 1368 از تصویب مجلس شورای اسلامی گذشت.
در مقدمه آن به حق مساوی طرفین نسبت به کلیه منابع آب و انرژی قسمتهای سرحدی ارس اشاره شده و براساس ماده 1، تأسیسات در مالکیت مشترک ایران و شوروی بوده و به نسبت مساوی متعلق به طرفین است . اگر چه مراسم آغاز عملیات تأسیسات آبی خداآفرین چند سال پیش برگزار شد ولی جز امور مقدماتی وبرخی کارهای مطالعاتی وتجهیز کارگاهها، پیشرفت قابل ملاحظه ای در امر احداث آن حاصل نشده است .
درگیر بودن دولت آذربایجان،که درعمل جانشین اتحاد شوروی در بهره برداری از رود ارس شده است، در مخاصمه با همسایه خود یکی از علل اصلی تأخیر در اجرای عملیات به نظر می رسد. در حال حاضر تنها استان آذربایجان شرقی 90 پروتکل همکاری در بخش آب با جمهوری آذربایجان دارد. برداشت عمده ایران از ارس تاکنون تقریبا منحصر به جلگه مغان و در واقع کمتر از حقآبه اش بوده است، اما در آینده با افزایش نیازهای آبی برای توسعه اقتصادی و کشاورزی، برداشت ها و نیازهای آبی ایران بیشتر خواهد شد.
شبکه هیدروگرافی‌رودخانه زاب‌ کوچک از ارتفاعات‌ سیاه‌کوه‌ واقع در مرز ایران و عراق سرچشمه گرفته‌ و بنام لاوین‌چای ابتدا در جهت غرب به شـرق و سـپس در جـهت جنوب شرقی‌ جریان یافته و در 10 کیلومتری شـرق پیـرانشهر بـا آواجارچای‌ که از شرق به غرب‌ و جنوب غربی جریان یا فته بهم متصل می‌شوند.
از این منطقه رودخانه بنام زاب‌ کوچک نامیده می‌شود.در مـرز ایـران و عـراق این رودخانه بخشی از خط مرزی را تشکیل‌ می‌دهد‌ کـه رودخـانه بانه‌چای(چومان‌چای)نیز در این ناحیه به آن متصل‌ می‌گردد. همچنین رودخانه سیروان ازسرچشمه گاوه‌رود از ارتفاعات جنوب قروه سرچشمه‌ گرفته و در جهت شرق به غرب جریان مـی‌یابد.
یکی دیـگر از‌ شـاخه‌های‌ فرعی این‌ رودخانه قشلاق می‌باشد.رود قشلاق از ارتفاعات شمال سنندج سرچشمه گـرفته و بطول حدود 90 کیلومتر در امتداد شمال به جنوب و جنوب غربی جریان یافته و به گاوه‌رود متصل می‌شود.از‌ اتصال‌ گاوه‌رود و قـشلاق رود سـیروان پدیـد می‌آید که پس از الحاق دو رود مزبور به سمت غرب جریان یافته و دو شاخه فرعی از سـمت جـنوب به آن اضافه می‌گردد.این دو‌ شاخه‌ فرعی‌ عبارتند از:گاران و چم‌ گوره.رود گاران‌ از‌ ارتفاعات‌ شمال غربی مریوان در امتداد شمال بـه جـنوب جـریان‌  دارد.
حوزه رودخانه زاب منطقه ایست کاملاً کوهستانی که شمال و جنوب آن  توسط کوه‌های مرتفع محدود شده و به دلیل شکل کشیده خود ارتفاعات با روند شمالی جنوبی دو طرف دره جوان و...شکل زاب را محصور نموده اند .
دره زاب و خط القعر آن در میانه این دو رشته کوه و در مسیری پر پیچ و خم از شمال باختری به جنوب خاوری کشیده شده و سپس با وضع حرکت تند به سمت خاور و باختر به خارج از خاک ایران یا بعبارتی کشور عراق منتهی می‌گردد.حوضه آبخیز کلاس – چومان منشاء منابع آبهای سطحی و زیرزمینی پرآبی است که از آن جمله می توان به رودخانه های لاوین، لیک بن، بادین آباد نعلین، پردانان، شوی، بانه ، بوئین و رودخانه های اصلی منطقه کلاس و چومان اشاره نمود.
رودخانه های چومان و کلاس پس از الحاق به یکدیگر در نزدیکی مرز عراق پس از طی مسافتی از مرزهای غربی حوضه از کشور خارج می گردد. محدوده رودخانه چم وزینه به صورت مستقل از ایران خارج شده و به رودخانه‌های اصلی در عراق تخلیه می‌شود که همه آنها‌ بـا‌ تـوجه‌ بـه توپوگرافی خاص این‌ منطقه به سوی کشور عراق‌ جریان‌ می‌یابند و فاقد رژیم حقوقی مشخص می باشند.
البته مطابق بند سوم از ماده دوم قرارداد الجزایر، تقسیم آب رودخانه های زاب و سیروان، موکول به تشکیل کمیته مشترک دو کشور است. امری که تا کنون صورت نگرفته است. در حال حاضر، 10 درصد از کل منابع آب تجدیدپذیر کشور از منابع ورودی، از حوضه‌های مشترک با کشورهای همجوار تامین می‌شود که با توجه به امتداد خشکسالی ها در کشور از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. حجم کل آب خروجی از کشور که معمولاً در بیلان‌های سالانه منعکس نمی‌شود حدود 3 درصد کل آب تجدیدپذیر برآورد می‌شود.
در نتیجه موضوع اولویت برنامه ریزی راهبردی مدیریت منابع آب در این حوضه‌ها و قلمرو سرزمینی مرزی، از اولویت و اهمیت ویژه برخوردار شده است.لذا با توجه به اینکه در بسیاری از حوزه های رودخانه های مرزی همجوار، کشور فاقد رژیم حقوقی تعین شده و استوار می باشد، ضروری است تا پیمان ها، تعهدات و اصول حقوقی مترتب بر رودخانه های مرزی ایران  با همسایگان به عنوان یک ضرورت ملی، بصورت تفصیلی مورد بازبینی فنی- حقوقی، چانه زنی و بررسی های دیپلماتیک قرار گیرد.
معاون سابق وزیر جهاد کشاورزی