به گزارش «اقتصاد سرآمد»، دریای خزر به‌ عنوان بزرگ‌ترین دریاچه جهان، نقش حیاتی در ترانزیت و تجارت شمال-جنوب ایفا می‌کند. برای ایران، این آبراه یک کریدور استراتژیک جهت دسترسی به بازارهای کشورهای مستقل مشترک‌المنافع و فراتر از آن به اروپاست. این دریا، در امنیت غذایی کشورهای حاشیه آن، به‌ویژه ایران، نقش حیاتی دارد. هرچند بررسی‌ها نشان می‌دهد سهم تجارت دریای خزر از کل تجارت خارجی ایران در مقایسه با خلیج‌فارس کمتر است، اما به ‌دلیل همسایگی با کشورهای در حال توسعه و ظرفیت‌های منطقه‌ای، از پتانسیل و رشد بالایی در حوزه‌های مختلف از جمله اقلام عمده صادراتی و وارداتی در حوزه کشاورزی برخوردار است.
ایران با برخورداری از موقعیت جغرافیایی بی‌نظیر در چهارراه ترانزیتی جهان، به ‌عنوان یک شاهراه حیاتی و محور اصلی در کریدور بین‌المللی حمل‌ونقل شمال-جنوب است؛ این کریدور با هدف اتصال هند، خلیج‌فارس و ایران به روسیه و اروپا از طریق دریای خزر، جایگزین کوتاه‌تر و مقرون‌‌به‌صرفه‌تری برای مسیرهای سنتی از طریق کانال سوئز ارائه می‌دهد و شریان اقتصادی عظیمی است که شمال اروپا را از طریق خشکی و دریا به هندوستان و کشورهای حوزه اقیانوس هند متصل می‌کند.
به باور کارشناسان؛ توسعه روابط تجاری به‌ویژه تجارت غیرنفتی با کشورهای حاشیه دریای خزر، یک ضرورت استراتژیک برای ایران است. این روابط می‌تواند ضمن رشد اقتصاد غیرنفتی امنیت غذایی کشور را تضمین کرده و موقعیت ترانزیتی ایران را تقویت کند. ایران برای موفقیت نیازمند یک دیپلماسی فعال تجاری، رفع موانع تجاری، بهبود زیرساخت‌های لجستیکی و هماهنگی بین نهادهای مختلف است.

اهمیت اجلاس استان‌های ساحلی حاشیه خزر
طبق برنامه‌ریزی اعلام‌شده؛ شهر رشت-مرکز استان گیلان- ۲۷ و ۲۸آبان‌ماه میزبان نخستین اجلاس استانداران استان‌های ساحلی کشورهای حاشیه دریای خزر بود؛ نشستی که هدف آن تقویت همکاری‌های منطقه‌ای، افزایش تعاملات اقتصادی و هماهنگی در زمینه توسعه پایدار و حفاظت محیط‌زیست در بزرگ‌ترین پهنه آبی بسته جهان است.
کارشناسان معتقدند، این رویداد در واقع پاسخی هوشمندانه و دیپلماتیک از سوی ایران به تلاش‌های کشورهای غربی و ایالات‌متحده آمریکا برای محدودسازی نقش منطقه‌ای ایران است؛ پاسخی که با تکیه بر ظرفیت‌های ژئوپلیتیکی و مردمی استان‌های شمالی ایران، مسیر گفت‌وگو و همکاری سازنده با کشورهای همسایه حاشیه دریای خزر را هموار می‌کند. در چنین شرایطی که تحولات منطقه‌ای و فشارهای اقتصادی جهانی ضرورت تقویت اقتصاد مقاومتی را دوچندان کرده است، این اجلاس می‌تواند بستری مؤثر برای افزایش صادرات، گسترش تبادلات تجاری، توسعه همکاری‌های حمل‌ونقل دریایی و ریلی و رونق گردشگری دریایی باشد.
استان‌های ساحلی کشورهای جمهوری اسلامی ایران، فدراسیون روسیه، ترکمنستان، جمهوری قزاقستان و جمهوری آذربایجان در تحقق توسعه پایدار و امنیت منطقه‌ای از نقشی بی‌بدیل و مستقیم برخوردار هستند. برخورداری استان‌های ساحلی از فرصت‌های مشترک در حوزه‌هایی چون ترانزیت، انرژی، اقتصاد و سرمایه‌گذاری، شیلات، گردشگری، کشاورزی و غیره دریای خزر به یکی از کانون‌های رشد و ثبات اوراسیا تبدیل شده است.

عراقچی: خزر به اندازه خلیج‌فارس مهم است
سید عباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در مراسم آغاز به‌کار اجلاس بین‌المللی استانداران ساحلی دریای خزر گفت: همسایگان ما، اولویت ما هستند. این، مهم‌ترین اصل محوری در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران است. ما برای گسترش روابط با همسایگان و استفاده از ظرفیت‌های بزرگ سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و حتی امنیتی با همسایگان خود برنامه‌ریزی داریم و تلاش می‌کنیم و سیاست خارجی ما در این جهت قرار گرفته است. 
وی ادامه داد: جمهوری اسلامی ایران با ۱۵کشور در دریا و خشکی همسایه است و ما همسایگان بسیار خوبی را در اطراف خود داریم؛ به‌خصوص در دو حوزه آبی، در پهنه خلیج‌فارس در جنوب و دریای خزر در شمال. من همین‌‌جا باید عرض کنم به همان میزانی که خلیج‌فارس و حوزه پیرامونی آن برای ما اهمیت دارد، حوزه دریای خزر هم اهمیت دارد و ما با همسایگان بسیار مهمی در این حوزه طرف هستیم و مسائل بسیار مهمی هم در این حوزه داریم. 
وزیر امور خارجه اذعان کرد: کشورهای ساحلی دریای خزر با درک اهمیت این منطقه و منافع مشترکی که دارند و بعضاً نگرانی‌های مشترکی که وجود دارد، سال‌هاست همکاری‌های مشترکی را شروع کرده‌اند. ما اجلاس سران کشورهای حاشیه خزر (همین پنج‌کشوری که در این جلسه هم استانداران آن‌ها حضور دارند)، اجلاس سران را به‌طور مرتب برگزار کرده‌ایم. اجلاس وزرای امور خارجه برگزار می‌شود. بعضاً اجلاس وزرای تخصصی را داشته‌ایم و الان در این ابتکار جدید، اجلاس استانداران ساحلی حوزه دریای خزر را برگزار کرده‌ایم.
عراقچی اضافه کرد: روابط بین سران کشورهای این حوزه، روابط بسیار نزدیکی است و اهمیت بسیار زیادی هم دارد. این حوزه دریای خزر، هم در بحث انرژی و هم در بحث کریدورها و راه‌های ترانزیتی اهمیت دارد. همکاری‌های اقتصادی و تجاری بین کشورهای این حوزه با استفاده از مسیر دریای خزر، اهمیت فوق‌العاده‌ای را برای همه کشورهای عضو دارد. وی همچنین با اشاره به سیاست جدید این وزارتخانه در برگزاری اجلاس‌های بین‌المللی و منطقه‌ای در شهرهای با ظرفیت بالای ایران اعلام کرد: این سیاست جدید وزارت خارجه ادامه خواهد یافت.
سید عباس عراقچی در جمع اصحاب رسانه در حاشیه روز نخست این اجلاس، با اشاره به ابتکار جدید جمهوری اسلامی ایران در برگزاری اجلاس استانداران کشورهای ساحلی خزر گفت: این نشست فرصتی است تا استانداران پنج‌کشور ایران، آذربایجان، قزاقستان، ترکمنستان و روسیه با ظرفیت‌ها و مشکلات مشترک آشنا شوند و برای حل مسائل و توسعه همکاری‌ها همفکری کنند.
به گفته عراقچی، مشکلات زیست‌محیطی و تردد در خزر از جمله چالش‌های موجود است، اما در مقابل ظرفیت‌های مهمی در حوزه ترانزیت، انرژی، گردشگری و تجارت وجود دارد که با همکاری مشترک می‌تواند به‌طور مؤثر مورد استفاده قرار گیرد. وی با اشاره به آغاز دیپلماسی استانی توسط وزارت امور خارجه بیان کرد: در این نشست دیپلماسی استانداری یک مرحله جلوتر برده شد و به سطح منطقه‌ای ارتقا یافت؛ استانداران کشورهای ساحلی خزر با همتایان ایرانی خود ملاقات کرده و ظرفیت‌های خود را به اشتراک گذاشتند.

ایران آماده جذب سرمایه‌گذاری همسایه‌ها در طرح‌های گردشگری
سیدرضا صالحی‌امیری، وزیر میراث‌فرهنگی صنایع‌دستی و گردشگری نیز در روز نخست این اجلاس با تأکید بر اهمیت میراث‌فرهنگی ایران، اظهار کرد: ایران ما بیش از یک‌میلیون اثر فرهنگی و تاریخی را در خود جای داده که در سطح جهان کم‌نظیر و شایسته توجه بین‌المللی است. وی با اشاره به ثبت جهانی ۲۹اثر ملموس و بیش از ۵۸اثر در فهرست موقت، افزود: این اقدامات نشان‌دهنده ظرفیت‌های بزرگ فرهنگی ایران است و می‌تواند آغازگر همکاری‌های مشترک فرهنگی با کشورهای حوزه خزر باشد.
وزیر میراث‌فرهنگی صنایع‌دستی و گردشگری ادامه داد: در حوزه گردشگری، ایران بیش از ۲۲هزار حوزه گردشگری، دهکده‌ها و جاذبه‌های طبیعی، تاریخی، روستایی، عشایری و شهری دارد که می‌تواند به ‌صورت مشترک با کشورهای ساحلی خزر مورد بهره‌برداری قرار گیرد و ایران را به مقصدی امن و مطمئن برای گردشگران تبدیل کند. وی با اشاره به ظرفیت‌های گسترده صنایع‌دستی و تنوع آیین‌ها و سبک‌های زندگی محلی، تصریح کرد: ایران با پیشینه کهن و منابع فرهنگی و گردشگری متنوع، می‌تواند نقش کلیدی در توسعه همکاری‌های پایدار و گردشگری منطقه خزر ایفا کند.
وزیر میراث‌فرهنگی صنایع‌دستی و گردشگری با اشاره به برنامه پنج‌ساله توسعه گردشگری گفت: در کشور بیش از ۲هزار و ۵۰۰تاسیسات گردشگری فعال است و سالانه نزدیک به نیمی از جمعیت ایران سفر می‌کنند، زیرا استان گیلان به تنهایی دارای ۳۶۴۸تاسیسات گردشگری، ۱۱هتل و ۱۹۰واحد اقامتی است که ظرفیت بسیار مهمی برای جذب گردشگران منطقه خزر فراهم می‌کند. وی با تأکید بر اهمیت گردشگری منطقه‌ای افزود: این ظرفیت می‌تواند بزرگ‌ترین فرصت گردشگری برای استان‌های همسایه باشد و ما تلاش خواهیم کرد مردم ایران را تشویق کنیم تا به کشورهای همسایه نیز سفر داشته باشند.
«صالحی‌امیری»، نقطه آغاز توسعه این همکاری‌ها را اراده جمعی دانست و تصریح کرد: وقتی اراده دولت‌ها و استانداران بر پایه اعتماد باشد، برنامه‌های گردشگری موفق خواهند شد و می‌توانند مسیر توسعه پایدار گردشگری در منطقه خزر را هموار کنند. به گفته وزیر میراث‌فرهنگی صنایع‌دستی و گردشگری، برای سرمایه‌گذاری در ۲۷۰۰پروژه فعال گردشگری آماده همکاری با کشورهای همسایه هستیم و تضمین‌های لازم برای سرمایه‌گذاران فراهم شده است. این نقطه آغاز با اراده شما، اعتماد جمعی و برنامه‌ریزی ادامه خواهد یافت.
وزیر میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری همچنین در حاشیه روز نخست این اجلاس و در جمع خبرنگاران با بیان اینکه برگزاری اجلاس خزر در گیلان و رشت سرآغاز افق جدیدی برای توسعه روابط اقتصادی، فرهنگی و گردشگری میان کشورهای ساحلی است، گفت: اراده مشترک، اعتمادسازی و برنامه عمل، ۳محور اصلی اجلاس خزر است.
«صالحی‌امیری» با اشاره به اجلاس استانداران ۷استان ساحلی در تهران طی ماه گذشته بیان کرد: ریاست‌جمهوری نمایندگی ویژه‌ای برای توسعه و رونق استان‌های ساحلی تعریف کرده است، نیاز نخست ایجاد زیرساخت‌های گردشگری دریایی، دوم توسعه ناوگان مسافری و کروز و سوم تعریف جدیدی از گردشگری دریا با مشوق‌های لازم است.
وی با بیان اینکه روابط ایران با کشورهای منطقه در دوره اخیر دولت به‌ویژه با ترکمنستان، آذربایجان، قزاقستان و روسیه تقویت شده است، افزود: مذاکرات راهبردی با روسیه در جریان است و انتظار می‌رود گردشگران روسی و آذربایجانی در آینده نزدیک بیش از گذشته به ایران و گیلان سفر کنند. همچنین رئیس‌جمهور در آینده نزدیک به قزاقستان و ترکمنستان سفر خواهد کرد.

حمایت سازمان اکو از گسترش همکاری‌های خزر
زاندوس آسانو، معاون سازمان همکاری اقتصادی نیز در پنل عمومی نخستین اجلاس استانداران استان‌های ساحلی کشورهای حاشیه دریای خزر اظهار کرد: با توجه به اینکه منطقه خزر اهمیت زیادی در کریدورهای ارتباطی دارد و برای تقویت همکاری اقتصادی و تجاری‌سازی از اهمیت بالایی برخوردار است، از گسترش همکاری‌های کشورهای ساحلی خزر حمایت می‌کنیم. وی در ادامه افزود:‌  این کنفرانس از لحاظ استراتژیک و زمان‌بندی اهمیت فوق‌العاده‌ای دارد و بیشتر از یک مشکل محیط‌زیستی است و یک موقعیت محیط‌زیستی و اجتماعی دارد و ارتباط منطقه خزر را که به صورت یکتا یک هاب برای منطقه باشد، در نظر گرفته است و باعث افزایش ارتباطات مردمی می‌شود.
معاون سازمان همکاری‌های اکو ادامه داد: دریای خزر پلتفرم خوبی را برای تقویت اتصالات و توسعه پایدار منطقه فراهم می‌کند و این سازمان متعهد است از توسعه چنین اقداماتی و اجلاس‌هایی که باعث گسترش توریسم در راستای اهداف اکو می‌شود، حمایت کند. «آسانو» تصریح کرد: آخرین آمارها نشان داده که یک‌تریلیون دلار گردش مالی در حاشیه خزر صورت گرفته است که ۸.۸دهم درصد تجارت کشورهای حاشیه خزر است و ما امیدواریم گردش مالی این بخش بیشتر شود. وی اضافه کرد: سازمان ما در حال کار برای توسعه پنل‌های کلیدی است و فعالیت‌های آزمایشی در اینچه‌برون برای گسترش روابط با ایران داریم و معتقدیم برای توسعه تجارت منطقه‌ای چنین اقداماتی باید بیشتر شود.
این مقام اکو بیان کرد: در چارچوب همکاری‌های حمل‌و‌نقلی و توافقات شمال-جنوب در مسیر خزر، چنین اجلاس‌هایی می‌تواند توسعه بنادر، راه‌آهن و مراکز لجستیکی را شتاب دهد و برای تمامی این موارد آماده هستیم که جلسات فنی را برگزار و پروژه‌های ارتباطی را تقویت کنیم. «آسانو» اظهار کرد: ما روی گسترش توریسم در خزر در حال فعالیت هستیم و معتقدیم خزر تاریخچه همه ملت‌های حاشیه این دریا را به هم وصل می‌کند و باید از این کنفرانس برای تعمیق بخشیدن همکاری‌ها و ارتباطات استفاده کنیم و فرصت‌های جدیدی برای ملت‌های حاشیه خزر بسازیم.

کنسرسیوم دریایی خزر تشکیل می‌شود
 سعید رسولی، معاون وزیر راه و شهرسازی و مدیرعامل سازمان بنادر و دریانوردیدر بخش دیگری از برنامه اولین روز از نخستین اجلاس استانداران استان‌های ساحلی کشورهای حاشیه دریای خزر، با بیان اینکه در سال گذشته، نقشه راه همکاری‌های حمل‌ونقلی بین ایران و فدراسیون روسیه در شقوق مختلف حمل‌ونقل -اعم از دریایی، ریلی، جاده‌ای و هوایی- به امضای وزیر راه و شهرسازی ایران و وزیر حمل‌ونقل روسیه رسید که براساس آن موضوعات مورد علاقه دوکشور مطرح و در آن سند مقرر شد طی سال ۲۰۲۵، همکاری‌های حمل‌ونقلی ایران و روسیه به حداکثر ممکن برسد.
«رسولی» افزود: پس از آن در کمسیون مشترک ایران و روسیه که در مسکو برگزار شد، توسعه همکاری‌های دریای دوکشور مدنظر قرار گرفت و به پیشنهاد ایران مقرر شد کنسرسیوم مشترک همکاری دریایی در خزر بین ایران و روسیه تشکیل شود. این مقام مسئول در وزارت راه و شهرسازی با اشاره به اینکه پس از آن اخیراً با مشارکت ایران و روسیه، نشستی در ماخاچ قلعه با حضور بخش خصوصی برای تشکیل کنسرسیوم دریایی خزر تشکیل شد، خاطرنشان کرد: در این نشست همچنین مقامات سازمان بنادر و دریانوردی، آژانس فدرال دریایی و رودخانه ای روسیه و همینطور بخش خصوصی دوکشور حضور داشتند و خوشبختانه با دستاوردهای بسیار خوبی همراه بود و قرار شد ظرف یک‌ماه آینده، سند همکاری برای تشکیل این کنسرسیوم دریایی در حوزه حمل‌و قل باری و مسافری تنظیم شود و به امضا برسد.
معاون وزیر راه و شهرسازی ادامه داد: همچنین براساس تفاهم صورت‌گرفته هدف‌گذاری ۵میلیون تن حمل‌ونقل بار از مسیر دریای خزر بین ایران و روسیه مدنظر قرار گرفت که هدف‌گذاری سخت دست‌یافتنی است و باید هر دوکشور ظرفیت‌های تخلیه و بارگیری و انبارش کالا را توسعه بخشند و تجهیز ناوگان دریایی را در دستور کار قرار دهند.
«رسولی» با تاکید بر اینکه مصمم هستیم با وجود پدیده کاهش تراز آب دریای خزر که همه بنادر حاشیه دریای خزر را تهدید می‌کند، با انجام اقدامات فنی و مدیریتی صحیح با این پدیده به خوبی مقابله و از حداکثر ظرفیت‌های موجود برای بهبود وضعیت مردم استفاده کنیم، اظهار کرد: چندسالی است با پدیده کاهش تراز آب دریای خزر مواجه هستیم و این مسئله، عمق سواحل و اسکله‌های تجاری را تهدید می‌کند و یکی از موضوعات بسیار مهم برای کشورهای حاشیه دریای خزر، مدیریت این پدیده است و جلسات متعددی را در سطوح کارشناسی و مدیریتی در این خصوص برگزار کرده و می‌کنیم.
مدیرعامل سازمان بنادر و دریانوردی با بیان اینکه دریای خزر فرصتی برای ایران است که کشورهای محصور به خشکی را به آب‌های آزاد و بنادر جنوبی کشور متصل کند، عنوان کرد: مصمم هستیم ظرفیت‌های حمل‌ونقل باری، مسافری و گردشگری دریایی را در دریای خزر توسعه دهیم و هرچند با کاهش تراز آب خزر طی سالیان گذشته مواجه شده‌ایم، اما این موضوع از عزم راسخ ما برای توسعه همکاری‌ها و استفاده از ظرفیت دریانوردی در دریای خزر، نکاسته است و همه ۵کشور همسایه در حاشیه دریای خزر بر توسعه همکاری همه‌جانبه در راستای مدیریت این پدیده تاکید دارند و انشاءالله در آینده شاهد عایدات و نتایج این نشست‌ها در سطح منطقه‌ای و همکاری‌های استانی، در حاشیه دریای خزر، خواهیم بود.
مدیرعامل سازمان بنادر و دریانوردی با اشاره به اینکه توسعه دریامحور از اهمیت بسیار بالایی برای کشور برخوردار است و طی ۹بند از سوی مقام معظم رهبری درقالب سیاست‌های کلی توسعه دریامحور، ابلاغ شده است و از اصلی‌ترین موضوعات مدنظر دولت به شمار می‌رود و در برنامه هفتم توسعه، نیز تاکیدات بسیار زیادی به آن شده و احکام زیادی نیز در این ارتباط در برنامه توسعه هفتم وجود دارد. وی با اشاره به اینکه توسعه دریامحور موضوع بسیار مهمی است که اقتصاد کشور را از وابستگی به نفت، رها خواهد کرد، گفت: ایران دارای ۵۸۰۰کیلومتر نوار سواحلی است و در دریای خزر نیز دارای جایگاه دوم در حوزه تعداد ناوگان پس از روسیه هستیم و با سایر کشورها از این نظر، فاصله زیادی داریم و باید بتوانیم از ظرفیت خدادادی دریا، برای مردم کشور به نحو مطلوب و حداکثری استفاده کنیم.
«رسولی» در پایان با تاکید بر اینکه توسعه همکاری با کشورهای همسایه در دستور کار دولت چهاردهم قرار دارد، اظهار کرد: در سطوح مختلف این همکاری‌ها در حال انجام است و قطعاً این نگاه، به توسعه تجارت و رونق اقتصاد کشور کمک خواهد کرد و وزیر محترم امور خارجی نیز بیان کرد که ابتکار برگزاری نخستین اجلاس استانداران استان‌های ساحلی کشورهای حاشیه دریای خزر نقطه آغازی برای همکاری‌های استانی و منطقه‌ای در مناطق مرزی است. بنابراین فکر می‌کنیم این ابتکار موجب رونق بخشیدن و عملیاتی‌شدن تفاهمات و سیاست‌های راهبردی ایران با کشورهای همسایه خواهد شد.

آینده خزر بر پایه صلح، همکاری، رفاه و مشارکت برد-برد
کاظم غریب‌آبادی، معاون حقوقی و بین‌المللی وزارت امور خارجه نیز در مراسم آغاز به‌کار این اجلاس اظهار کرد: دریای خزر برای همه ما نه‌تنها یک پهنه آبی، بلکه یک حوزه تمدنی، اقتصادی، محیط‌زیستی و امنیتی واحد است؛ حوزه‌ای که سرنوشت استان‌های ما را به یکدیگر پیوند داده و ما را به همکاری سازنده نیازمندتر از هر زمان دیگر می‌سازد. وی ادامه داد: استان‌های ساحلی در هر پنج‌کشور، نقش مهمی را در مدیریت منابع غنی خزر بر دوش دارند؛ از شیلات ارزشمند این دریا گرفته تا ذخایر حیاتی انرژی، از بنادر تجاری گرفته تا مسیرهای ترانزیتی و کریدورهای بین‌المللی، هریک به نحوی با حوزه تحت مدیریت و برنامه‌ریزی شما ارتباط دارد.
معاون حقوقی و بین‌المللی وزارت امورخارجه اضافه کرد: دریای خزر بزرگ‌ترین منبع ماهیان خاویاری جهان است و ظرفیت‌های بی‌نظیر شیلاتی آن برای امنیت غذایی منطقه اهمیت بنیادین دارد که این منبع ارزشمند نیازمند مدیریت علمی، مبارزه با صید غیرقانونی و برنامه‌های مشترک برای بازسازی ذخایر است؛ اموری که بدون هماهنگی میان استان‌های ساحلی امکان‌پذیر نخواهد بود. وی بیان کرد: خزر همچنین یکی از محورهای مهم انرژی در سطح منطقه است که ذخایر قابل‌توجه نفت و گاز، فرصتی برای رونق اقتصادی، همکاری علمی و صنعتی و توسعه زیرساخت‌ها در اختیار ما قرار می‌دهد که با تعریف پروژه‌های مشترک میان استان‌های ساحلی و ایجاد زمینه‌های سرمایه‌گذاری متقابل، می‌توانیم این ظرفیت را به‌گونه‌ای توسعه دهیم که به رفاه همه مردم منطقه منجر شود.
«غریب‌آبادی» افزود: در کنار منابع انرژی، بنادر تجاری استان‌ها، نقش کلیدی در اتصال اقتصادی کشورهای ساحلی ایفا می‌کنند؛ ضمن اینکه خزر نقطه تلاقی طبیعی مسیرهای ترانزیتی شمال-جنوب و شرق-غرب است و با تقویت ظرفیت بنادر، توسعه زیرساخت‌های حمل‌‌ونقل و هماهنگی در حوزه لجستیک، می‌توانیم سهم خزر را در تجارت بین‌المللی به‌طور معنی‌داری افزایش دهیم و کریدورهای موجود را به مسیرهای پایدار و رقابت‌پذیر تبدیل کنیم.
معاون حقوقی و بین‌المللی وزارت امور خارجه گفت: همکاری استان‌ها در این حوزه می‌تواند بنیان‌گذار شبکه‌ای باشد که در آن، ترانزیت کالا و مسافر میان کشورهای ساحلی، روان، امن و اقتصادی انجام شود. وی ادامه داد: همچنین تنوع فرهنگی و قومی در حوزه خزر، ثروتی کم‌نظیر است که زمینه‌ساز ارتباطات انسانی، گردشگری، همکاری‌های فرهنگی و توسعه روابط میان استان‌هاست که این تنوع می‌تواند پایه‌ای برای گسترش برنامه‌های مشترک فرهنگی، ایجاد مسیرهای گردشگری میان شهرهای ساحلی و تقویت ارتباط میان جوامع محلی باشد. ضمن اینکه توسعه گردشگری خزر -از گردشگری دریایی گرفته تا اکوتوریسم- اگر به‌ صورت هماهنگ دنبال شود، می‌تواند به یکی از مهم‌ترین موتورهای رشد اقتصادی در سراسر منطقه تبدیل شود.
«غریب‌آبادی» بیان کرد: ایده ایجاد مناطق آزاد مشترک میان کشورهای ساحلی خزر نیز ظرفیتی راهبردی است که می‌تواند تجارت، سرمایه‌گذاری و همکاری صنعتی را چندین برابر افزایش دهد. چنین مناطقی می‌توانند حلقه پیوند اقتصادهای محلی و ملی باشند و بستری فراهم کنند تا شرکت‌ها و سرمایه‌گذاران از همه کشورهای ساحلی در فضایی امن، شفاف و سودمند فعالیت کنند. معاون وزیر امور خارجه اضافه کرد: در خزر، امنیت، توسعه و محیط‌زیست سه موضوع جدا از هم نیستند؛ سه‌رکن یک واقعیت واحدند که پایداری محیط‌زیست شرط داوم شیلات، گردشگری، انرژی و ترانزیت است؛ امنیت نیز شرط توسعه اقتصادی است و توسعه پایدار شرط امنیت بلندمدت است.
«غریب‌آبادی» تاکید کرد: آینده‌ای که برای خزر ترسیم می‌کنیم باید آینده صلح، همکاری و رفاه مشترک باشد؛ آینده‌ای که در آن رقابت‌های منفی جای خود را به مشارکت برد-برد بدهد و مردم همه استان‌های ساحلی از ثمرات آن برخوردار شوند. معاون حقوقی وزارت امور خارجه افزود: امروز بیش از هر زمان دیگر روشن است که استانداران می‌توانند مهم‌ترین بازیگران در تحقق این چشم‌انداز باشند و شما مستقیم‌ترین ارتباط را با مردم، اقتصاد محلی، محیط‌زیست ساحلی و زیرساخت‌های حیاتی دارید و تصمیمات این نشست می‌تواند مسیر جدیدی برای همکاری میان استان‌های ساحلی پنج‌کشور ایجاد کرده و دریای خزر را به الگویی از صلح، همکاری سازنده و توسعه متوازن تبدیل کند.

الزامات امنیتی گسترش همکاری‌های کشورها
مهدی دوستی، معاون هماهنگی امور اقتصادی و توسعه منطقه‌ای وزارت کشور نیز در دومین روز از برگزاری این اجلاس و در پنل تخصصی اقتصادی آن، اعلام کرد: رویکردهای توسعه‌ای در گذشته امری اختیاری بود، اما امروز برای کشورها به یک الزام امنیتی تبدیل شده است و بنابراین باید بتوانیم با هم تنیدن مسائل امنیتی و اقتصادی چارچوب‌های قدرتمندی برای اداره این منطقه ایجاد کنیم. وی تصریح کرد: تجربه‌ای هم در دنیا وجود دارد به شکلی که ما تک‌کشور توسعه‌یافته در جهان نداریم و هرجا صحبت از توسعه می‌شو،د شاهد یک منطقه توسعه‌یافته هستیم.
معاون وزیر کشور افزود: اتفاقات بعد از جنگ جهانی دوم در جنوب‌شرق آسیا و رشد سریع اقتصاد ژاپن و مدل‌های برنامه‌ریزی متمرکز یا مدل‌های دیگر که در سنگاپور و هنگ‌کنگ تجربه شده است، این واقعیت را نشان می‌دهد که توسعه می‌تواند شامل حال همه کشورهای حاضر در یک منطقه شود. «دوستی» بیان کرد: امروز در جنوب‌شرق آسیا کشورهای ژاپن، چین، ‌تایوان و کره‌جنوبی همگی در عرصه جهانی جزو پیشگامان هستند و متاسفانه تجربه‌ای هم ما کشورهای حاشیه خزر داریم که به ما می‌گوید با اقتصاد دولتی به هیچ جایی نخواهیم رسید؛ بنابراین نیاز است بخش خصوصی را فعال کنیم و با ایجاد اتصالاتی بین بخش خصوصی کشورهای حاشیه خزر، اتفاقات خوبی را برای مردم خود رقم بزنیم.
این مقام عالی وزارت کشور گفت: دولت به عنوان تسریع‌کننده و تسهیل‌گر در این مسیر باید عمل کند. وی که مدیر پنل تخصصی اقتصاد، سرمایه‌گذاری و توسعه منطقه‌ای در نخستین روز اجلاس بود، در ادامه به این موضوع اشاره کرد و گفت: در این پنل علاوه بر مهمانان داخلی، مهمانان خارجی از کالمیکیا، جمهوری داغستان و آستراخان روسیه حضور داشتند و پیشنهادهایی از جمله برای «قاعده‌گذاری مشترک برای استانداردها و برخی مسائل و مشخصات کیفی کالاها»، «حذف محدودیت‌های فصلی»، «ایجاد آزمایشگاه‌های معتمد مشترک یا پذیرش آزمایشگاه‌های یکدیگر» و «ایجاد هم‌پیوندی اقتصادی» ارائه شد.

افت یک‌متری تراز آبی خزر از ۵سال پیش
احمدرضا لاهیجان‌زاده، معاون محیط‌زیست دریایی و تالاب‌های سازمان حفاظت محیط‌زیست نیز در پنل تخصصی شیلات و احیای زیست‌بوم دریای خزر، با بیان اینکه حضور نمایندگان پنج‌کشور نشان‌دهنده اهمیت مشترک این دریا در امنیت، اقتصاد و فرهنگ منطقه است، اظهار کرد: دریای خزر بزرگ‌ترین دریاچه جهان و میراث مشترک پنج‌کشور ساحلی است؛ منبع حیات میلیون‌ها نفر و یکی از غنی‌ترین اکوسیستم‌های آبی با بیش از ۲هزار و ۸۰۰گونه گیاهی و جانوری است. وی با هشدار نسبت به کاهش مستمر سطح آب خزر طی دهه گذشته، افزود: تنها در پنج‌سال گذشته، حدود یک‌متر از تراز آب خزر کاهش یافته که تبعات آن شامل خشک‌شدن تالاب‌ها، نابودی زیستگاه‌ها، کاهش ذخایر آبزی، ایجاد گردوغبار ساحلی، محدودشدن فعالیت بنادر و آسیب به گردشگری است.
معاون محیط‌زیست دریایی و تالاب‌های سازمان حفاظت محیط‌زیست همچنین اضافه کرد: این تغییرات ناشی از عوامل اقلیمی و کاهش ورودی رودخانه‌هاست و ادامه این روند در آینده می‌تواند پیامدهای بازگشت‌ناپذیری به همراه داشته باشد. وی با اشاره به کاهش ذخایر ماهیان خاویاری، صید بی‌رویه، تخریب زیستگاه‌های رودخانه‌ای و گسترش گونه‌های مهاجم، بیان کرد: در برابر چنین چالش‌های گسترده‌ای، تنها راه‌حل، همکاری واقعی و برنامه‌ریزی مشترک میان کشورهای ساحلی است.
«لاهیجان‌زاده» با اعلام بسته پیشنهادی جمهوری اسلامی ایران برای مدیریت بحران زیست‌محیطی خزر، اجرای چندمحور کلیدی را ضروری دانست و افزود: ایجاد کارگروه علمی مشترک برای پایش آب دریا و پیش‌بینی‌های ۲۵ساله، اجرای برنامه اقدام منطقه‌ای نجات خزر، مدیریت یکپارچه و عادلانه منابع آب ورودی به دریا، حفاظت از ذخایر آبزی، اجرای پروتکل مسکو برای کنترل آلودگی‌ها و تشکیل صندوق مشترک کشورهای ساحلی برای مدیریت مالی پروژه‌های زیست‌محیطی شامل موارد پیشنهادی ایران است.
معاون محیط‌زیست دریایی و تالاب‌های سازمان حفاظت محیط‌زیست بر اهمیت توسعه گردشگری پایدار و تنوع‌بخشی درآمدهای جوامع ساحلی تأکید کرد و گفت: دریای خزر بخشی از هویت فرهنگی و طبیعی منطقه است و تصمیمات امروز ما مسیر آینده نسل‌ها را رقم می‌زند. وی همچنین اضافه کرد: این اجلاسیه آغاز فصل جدیدی از همکاری‌های سازنده میان کشورهای حاشیه دریای خزر برای حفظ منابع زیست‌محیطی و توسعه پایدار منطقه است و تاریخ در برابر تقصیر یا تدبیر ما قضاوت خواهد کرد.

دریای خزر، میراث مشترک پنج‌کشور است
هادی حق‌شناس، استاندار گیلان دیگر سخنران مراسم افتتاحیه این اجلاس بود و در صحبت‌های خود اظهار کرد: دریای کاسپین میراث مشترک کشورهای ایران، روسیه، جمهوری آذربایجان، قزاقستان و ترکمنستان است و این پنج‌کشور با داشتن ۱۴درصد مساحت جهان، سه‌ونیم‌درصد جمعیت دنیا را در خود جای داده است و می‌توانیم با اشتراک‌گذاری منابع، از ظرفیت‌های موجود به بهترین شکل استفاده کنیم. نماینده عالی دولت در گیلان افزود: ایران نیز با بیشتر کشورهای حوزه کاسپین، فرهنگ، تمدن و حتی زبان مشترک دارد که این امر می‌تواند در توسعه این کشورها نقش موثری داشته باشد.
استاندار گیلان با بیان اینکه برای همکاری‌های بیشتر با این کشورها آماده مذاکره و اقدام هستیم، ادامه داد: ما امکان تبادل دانشجو و استاد با کشورهای همسایه را داریم، ضمن اینکه برای افزایش رفاه شهروندان آماده همکاری استراتژیک بین استان‌های ساحلی هستیم و امیدوارم این نشست گامی مهم برای تحقق اهداف مورد نظر باشد. وی با تاکید بر لزوم توجه به تقویت همکاری‌ها در حوزه خزر گفت: با تقویت همکاری‌ها، می‌توان از فرصت‌های اقتصاد دریامحور بهره برد؛ راه‌اندازی کشتی‌های مسافری برای تقویت گردشگری دریایی، افزایش تبادل کالا و ترانزیت میان کشورهای ساحلی و استفاده از ظرفیت اتاق‌های بازرگانی و مناطق آزاد صنعتی نمونه‌هایی از این ظرفیت‌هاست.
استاندار گیلان همچنین به ضرورت حفاظت از محیط‌زیست دریای خزر اشاره کرد و گفت: با همکاری مشترک می‌توان سطح آب خزر را کنترل و آسیب‌های ناشی از استخراج نفت را کاهش داد و از تخریب ذخایر غذایی دریای خزر جلوگیری کرد. «حق‌شناس» نقش این اجلاسیه در توسعه همکاری کشورهای خزر را بسیار مهم برشمرد و بیان کرد: امیدوارم این اجلاس زمینه تقویت روابط اقتصادی، فرهنگی و محیط‌زیستی میان کشورهای حاشیه دریای خزر را فراهم کرده و به افزایش رفاه ساکنان منطقه کمک کند.

جزئیات برنامه‌های اجلاس استان‌های حاشیه دریای خزر
استان‌های (گیلان، مازندران، گلستان، هرمزگان و سیستان و بلوچستان) از کشور ایران، استان‌های (آستراخان، جمهوری داغستان و کالمیکیا) از فدراسیون روسیه، استان‌های (لنکران و نفت‌چاله) از جمهوری آذربایجان، استان‌ مانگیستایو از جمهوری قزاقستان، استان بالکان از جمهوری ترکمنستان در مجموع، ۵‌استان از جمهوری اسلامی ایران و ۷‌استان از کشورهای خارجی حاشیه خزر در این نشست حضور داشتند. همچنین سفرای کشورهای روسیه، جمهوری آذربایجان، ترکمنستان و قزاقستان در تهران و سفرای ایران در کشورهای حاشیه خزر مهمانان ویژه این اجلاس بودند؛ از هر استان یک هیات به سرپرستی استانداران، مقامات ملی، روسا و نمایندگان اتاق‌های بازرگانی حضور داشتند.
طبق برنامه اعلام‌شده؛ نخستین اجلاس استانداران استان‌های ساحلی کشورهای حاشیه دریای خزر با یک‌ پنل عمومی و سه‌ پنل تخصصی برگزار شد که پنل عمومی به مدیریت هادی حق‌شناس، استاندار گیلان و پنل تخصصی اول با عنوان «اقتصاد، سرمایه‌گذاری و توسعه منطقه‌ای» به مدیریت مهدی دوستی، معاون هماهنگی امور اقتصادی و توسعه منطقه‌ای وزارت کشور و پنل تخصصی دوم با عنوان «ترانزیت، لجستیک و توسعه کریدور شمال-جنوب» به مدیریت سعید رسولی، رئیس سازمان بنادر و دریانوردی و پنل تخصصی سوم با عنوان «محیط‌زیست، شیلات و احیای زیست‌بوم دریای خزر» به مدیریت احمدرضا لاهیجان‌زاده، معاون سازمان حفاظت محیط‌زیست برنامه‌ریزی شده بود.
در حاشیه اجلاس نمایشگاه بین‌المللی تجارت با کشورهای حاشیه دریای کاسپین ۲۰۲۵ -(کاسپین اکسپو ۲۰۲۵) با هدف معرفی ظرفیت‌های تولیدی و صادراتی ایران در بازار کشورهای روسیه، آذربایجان، ترکمنستان و قزاقستان از ۲۷ الی ۳۰آبان مصادف با ۱۸ تا ۲۱نوامبر در منطقه آزاد انزلی برپا می‌شود. در این نمایشگاه ۲۵شرکت و صادرکننده داخلی و خارجی فعال در حوزه‌های صنایع غذایی، پتروشیمی، خدمات فنی و مهندسی، حمل‌ونقل، گردشگری و صنایع‌دستی، دارویی از کشورهای روسیه و قزاقستان، اتاق‌های بازرگانی گیلان، قزوین و سمنان و همچنین Mir Business Bank و VTB Bank روسیه حضور دارند.