یونس غربالی مقدم- کارشناس مطالعات راهبردی و اقتصاد بندری در مقاله ای به روزنامه دریایی اقتصاد سرآمد نوشت: ایرج گلشنی سردبیر پرتوان روزنامه وزین اقتصاد سرآمد، در تاریخ 10 تیرماه 1402، تیتر اغواکننده‌ای را به نقل از حسن بیک محمدلو معاون برنامه‌‍ریزی و توسعه مدیریت سازمان بنادر و دریانوردی با عنوان »با روند کنونی بهره مندی از اقتصاددرياپايه يك دهه ديگر به تاخير می افتد« در این روزنامه دریایی درج می‌کند. تیتری که در نگاه نخست، ذهن هر خواننده‌ای را به خود جلب می‌کند و دل هر شیفته دریایی را به لرزه می‌اندازد. سخنان تکمیلی گلشنی مسیر پرتلاطم دریایی را تا حدودی هموار ساخته ولی ایشان نیل به مقصود را در ادبیات راهبردهای کلان دریایی جستجو می‌کند تا ببیند آیا نوری از فانوس نجات بخش دریایی بر دیدگان ناخدای کشتی خواهد تابید یا نه؟ غربالی به عنوان یک کارشناس اقتصاد بندری، که تمامی درس آموخته های دریایی خود را مدیون سازمان بنادر و دریانوردی می‌داند، نمی‌تواند سکوت اختیار کند. قلم به دست گرفته و با استناد به دستاورهای سازمانی و تجربیات جهانی تلاش می‌کند تا در ادامه مطالب معاون برنامه‌ریزی سازمان بنادر و دریانوردی، به مفهوم شناسی موضوع توسعه دریایی پرداخته و به این طریق شاید بتواند با نشان دادن مسیر صواب، در حد وسع خود از تصمیمات و اقدامات ناصواب جلوگیری نماید. چرا که معتقد است دیگر فرصتی برای فرصت سوزی وجود ندارد، مدل بازی تغییر کرده، مزیت های جدید جایگزین مزیت‌های سنتی شده و رقبای قوی منطقه‌ای در حال بلعیدن ضعیفان هستند.

روند شکل گیری مفهوم اقتصاد دریا و اقتصاد سواحل
در سرتاسر جهان از اصطلاحات متفاوتی نظیر صنعت اقیانوسی، صنعت دریایی، اقتصاد دریا، فعالیت‌های دریایی و بخش دریایی استفاده می‌شود. حداقل سه کلمه اقیانوس (ocean)، دریایی (marine) و دریانوردی (Maritime) هر سه در معنای اقیانوس به کار می‌روند. کلمه اقیانوس به طور معمول در آمریکا و ایرلند استعمال می‌شود. اما کلمه دریایی به طور گسترده‌ای در انگلستان، فرانسه، استرالیا، کانادا و نیوزلند کاربرد دارد. در انتها کلمه دریانوردی بیشترین کاربرد را در ادبیات دریایی اسپانیا دارد. در چین، ژاپن و کره‌جنوبی با ترجمه به انگلیسی از هر سه کلمه استفاده می‌شود. در خصوص مفاهیم مرتبط با اقتصاد نیز کلمات صنعت (industry)، فعالیت (activity) و بخش (sector) بیشترین کاربرد را دارند. بیشترین کاربرد در ادبیات جهان با واژگان اقتصاد و صنعت هست. جدول (1) کاربرد این مفاهیم را در کشورهای مختلف نشان می دهد:

جدول (1). ترمینولوژی مورد استفاده برای اقتصاد دریا (آبی) در کشورهای مختلف
      ترمینولوژی مرتبط با دریا    ترمینولوژی مرتبط با اقتصاد
     Ocean    Marine    Maritime    Economy    Industry    Activity    Sector
ایالات متحده    *              *               
انگلستان         *                   *     
فرانسه         *         *               
استرالیا         *              *          
ایرلند    *              *               
کانادا    *                   *          
اسپانیا              *                   *
نیوزلند         *              *          
چین                   *    *          
ژاپن                        *          
کره جنوبی                        *          

در ادامه لازم به ذکر است، در طی حداقل دهه گذشته مفاهیم «پایداری» و «توسعه پایدار» به طور جدی وارد جریان علمی و ادبیات جهان شده است و مباحث اقتصادی و اجتماعی در اندرکنش بحث‌های محیط‌زیستی را در مفهوم توسعه پایدار به جامعه جهانی ارایه می‌دهد. تصویر (6) علاوه بر بیان توصیفی عبارات ME، OE، BE و BG ، ترتیب زمانی مقالات را به هنگامی که این مفاهیم برای اولین بار ظاهر شدند، نمایان می سازد. 

تصویر (6) روند زمانی مفاهیم شکل گرفته در ارتباط با اقتصاد دریا 


 

Source: Environmental Sciences Europe volume 33, 2021.
 
یافته‌ها و نتایج :
توسعه دریایی اگر چه از همان ابتدا به اقتصاد دریا تمرکز دارد، اما در طول زمان معانی و دامنه کاربرد متفاوتی داشته است. در حال حاضر نیز پس از گذشت قریب به چهار دهه از اولین مفاهیم آن، به نظر می رسد تعریف واحد و مشترکی میان جوامع دانشگاهی، سیاستگذاران و برنامه ریزان کشورها وجود ندارد. با این حال، اقتصاد دریا بخشی از اقتصاد کشور محسوب می شود و تابعی از صنعت و جغرافیا است. واژه »اقتصاد دریا«، حجم و سهم آن از تولید ناخالص کشور، سالیان سال مورد توجه سیاستگذاران بوده اما دامنه کاربرد و برنامه‌ریزی گسترده ای در اختیار آنان قرار نداده است. به همین دلیل فعالیت‍های اقتصادی که در مناطق ساحلی انجام شوند موسوم به »اقتصاد سواحل« هستند و قلمرو ساحلی در کشورهای مختلف با توجه به ظرفیت های اقلیمی و جغرافیایی متفاوت می‌باشد. برآوردهای انجام شده در کشور ما نشان می دهد حجم اقتصاد دریا از تولید ناخالص داخلی در سال 1395، 3.9 درصد بوده و مطابق با آمار سال 1400، هفت استان ساحلی، 24 درصد از مساحت،  8.22 درصد از جمعیت و 8.30 درصد از تولید ناخالص داخلی را به طور کلی و با نام اقتصاد سواحل تشکیل می‌دهند. بررسی روند زمانی مفاهیم مرتبط با اقتصاد دریا نیز موید این موضوع است که توجه به مفهوم دریا از حوزه اقتصاد به عنوان جوهره اصلی شروع و در طول زمان با پیدایش ظرفیتهای جدید از حمل و نقل دریایی، بستر دریاها و رودخانه ها، معادن و انرژی‌های نهفته در اقیانوس‌ها و همینطور گسترش حداکثر استفاده از ظرفیت های ساحلی و گردشگری دریایی، رویکرد به سمت مراقبت و حراست از مباحث زیست محیطی آنها با نام اقتصاد آبی گردیده است و تمامی مباحث اقتصادی و اجتماعی از بهره برداری از دریا را در سایه چتر محیط زیست به نام »اقتصاد آبی« قرار داده است. لذا در ادبیات جهانی از توسعه دریایی و اقیانوسی، مفهوم اقتصاد دریا همچنان با پیشرفت در معانی آن پایدار است و بیشترین کاربرد را در گزارش های سازمان‌های بین‌المللی فعال در حوزه دریایی دارد.