جنگل های مانگرو زیستگاه های موجودات در نواحی ساحلی

گروه دانش دریا – پژوهشگاه اقیانوس شناسی - اصطلاح مانگرو Mangroveبه گیاهان منفرد رویشگاه مانگرویی اطلاق می شـود در حالیکـه جنگـل مـانگرو، مـرداب مانگرو یا جنگل جزر و مدي یا مانگال معرف تمام اجتماعاتی است کـه به ­وسـیله ایـن گیاهـان شـکل گرفتـه انـد. مانگروها گیاهان گلدار خشکی زي هستند که به علت عدم توانایی در رقابت با سایر گونه­ هاي گیاهان در خـشکی به ساحل دریا روي آورده ­اند؛ و با تحمل شرایط زیستی دشوار حد فاصل دریـا و خـشکی، بلامنـازع در ایـن منطقـه چیرگی یافته اند، به طوری که در گستره تحت اشغال مانگرو هـا کمتـر گیـاهی قـادر بـه رقابـت بـا آن ها اسـت (دانـه کار، 1374).
گیاهان موجود در این بوم سازگان ها مجموعه اي از گیاهان هالوفیت و مقاوم به نمک دریا می باشـند کـه از درختان و درختچه هاي مختلف، نخل ها، اپی فیت ها، بوته  ها، علف ها، و سرخس های زمینـی تـشکیل شـده اند (مجنونیان و میراب زاده، 1381).
جنگل های مانگرو زیستگاه های موجود در نواحی ساحلی در کمربند مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری محسوب می شوند (شکل 1-1). این جنگل ها نه به خشکی تعلق دارند و نه به دریا، بلکه بوم سازگان هایی هستند با شرایط اکوتونی؛ که در گذرگاه آب و خشکی سازگاری پیدا کرده اند.  این گیاهان هالوفیت های اختیاری هستند و معمولا در آب و خاک شور بهتر رشد می کنند.

شکل 1-1 نقشه جهانی از مساحت جنگل های مانگرو در کشورهای مختلف دنیا
اجتماعات گیاهی مانگرو در محیط هایی به رشد و ادامه زندگی می پردازند که شوري آن بـالا اسـت، جزر و مدهاي مکرر محیط را فرا می گیرد، گاه طوفان هاي شدید رخ می دهد، متوسط دمـاي سـالانه بـالا اسـت و شرایط بی هوازي در بستر رویشگاه وجود دارد در چنین شرایطی اغلب گونه گیـاهی خـاص رویـشگاه های خشک توانایی سازگاري ندارند.
مانگروها مشتمل بر انواع گونـه های درختـی و درختچـه اي اصـلی و شـمار زیادي از گیاهان چوبی و غیر چوبی همراه، بوم، سازگان هاي پایدار در سـواحل به وجود آورده اند. فرایندهای فیزیولوژیکی که به مانگروها اجازه می دهد در محیطـی دائمـاً در حـال تغییر به حیات خود ادامه دهند، در میان گیاهان منحصر به فرد است. مانگروهـا بایـد بـا اثـرات خـشک کننـدگی خورشید و باد، عدم تعادل اسمزي ناشی از شوري بالاي آب دریـا، کمبـود اکـسیژن و خـاك اشـباع از آب مقابلـه می کنند همچنن باید قادر به تحمل اثر جزر و مد، امواج شدید و نوسانات روزانه و فـصلی درجـه حـرارت باشـند. در پاســخ بــه چنــین محیطــی، مانگروهــا ســازگار هــاي ویــژه اي را بــراي اســتقرار، رشــد و تولیــد مثــل کــسب کرده اند. زنده زایی و شبه زنده زایی، تولید ریشه هاي تنفسی و سازوکارهاي شوري زدایی آب دریا به این اجتماعات گیاهی قدرت سازگاري در رویشگاه هاي غرقاب با آب شـور داده است (دانه کار، 1380). همچنین با دارا بودن برگ هـای گوشتی، کوتین ضخیم، کوچک بودن سـطح بـرگ هــا، و فــرورفتن روزنــه هــا در اپیــدرم، در مقابــل عوامــل دمــا و تبخیــر ســازگاري یافته اند (صفیاری، 1381).
مانگروها دارای ویژگی های تخصصی مانند ریشه های تنفسی بیرون از خاک، ساختارهای ساقه ای  پشتیبان، برگ های ترشح کننده نمک، پتانسیل آبی پایین و غلظت بالای نمک درون یاخته ای به منظور حفظ روابط آبی مناسب و پروپاگول های زنده زایی هستند که به وسیله آب پراکنده می شوند.

منشا، پراکنش و تکامل مانگروها
مانگروها، از حدود 50 میلیون سال پیش و شاید پیش از آن در زمین حضور داشته اند (Duke, 1995). برای نمونه، منشا سرده Avicennia به زمان بازشدن اقیانوس اطلس یعنی تقریبا 100 میلیون سال پیش برمی گردد. گونه های سرده هایی مانند ریزوفورا و اویسنیا از 50 تا 55 میلیون سال پیش به طور گسترده پراکنده شده اند (در آن زمان دریای تتیس، که یک دریای استوایی کم عمق و پر از مرجان ها و جزایر بوده. به سرعت در حال بسته شدن بود.). در آن دوران قطعات بزرگ قاره ای در دنیا در حال حرکت بوده اند. به نظر می رسد فرایند جابجایی قاره­ ها نقش اساسی در تعیین تنوع و نوع مانگروهای امروزین و پراکنش جهانی آنها داشته است. مانگروها از یک منشا یکسان تکامل نیافته اند. اما این گیاهان سازگاری های مشابهی را نشان می دهند.
پراکنش آن ها، بوسیله بدنه های بزرگ آبی و خشکی محدود شده است. چهار مانع اصلی در اطراف جهان که پراکنش زیستمندان نواحی ساحلی را محدود می کنند شامل: قاره های آفریقا و اوراسیا، قاره های آمریکای شمالی و جنوبی، اقیانوس های اطلس شمالی و جنوبی و اقیانوس آرام شرقی می باشد. تاثیر نسبی هر کدام از این موانع، بسته به تاریخ زمین شناسی، توانایی پراکنش استقرار، و زمانبندی نمو تکاملی گونه های مرتبط متفاوت است. دو مانع که به نظر می رسد طی دوره زمانی زمین شناختی اخیر موثر بوده است قاره های آفریقا و اوراسیا و نیز اقیانوس آرام بوده است.  براین اساس گونه های مانگرویی، همراه با دیگر ساکنان ساحلی نواحی گرمسیری به دو نیمکره جهانی به نام اطلسی- آرام شرقی [AEP] و هندو- آرام غربی [IWP] تقسیم شده اند. مساحت این دو ناحیه کم و بیش مساوی به نظر می رسند و هر یک سطح یکسانی از مانگروها را پوشش می دهند. علاوه بر این هر یک مراکز پراکنش دارند و دارای سرده های مانگرویی مشترک هستند.    گونه ها و سرده های کمتری دارد. متنوع ترین فلور مانگرویی در  IWP قرار دارد و این فلور بین دو مانع قرار دارد. بر اساس وجود گونه ها، هر کدام از این نواحی، به سه زیر منطقه تقسیم می شوند که در شکل 1-3 مشخص شده است.

شکل 2-1: نقشه پراکنش مانگروهای جهان که در آن تنوع گونه ای در نقاط مختلف جهان و نیز تقسیم بندی منطقه ای نشان داده شده است.
جنگل های مانگرو زیستگاه های موجودات در نواحی ساحلی
ارسال دیدگاه
اخبار روز
ضمیمه