توسعه اقتصاد دریامحور با چه مشکلاتی مواجه است؟
​​​​​​​گروه راهبردی- سپیده رشیدپورایی- باوجود تاکیدات بسیار بر مقوله توسعه دریامحور و اثرات موثر آن بر بهبود معیشت، اشتغال، گردشگری، تجارت، حمل‌ونقل و... سال‌هاست این موضوع به دلایل مختلف مغفول مانده و شکوفایی در این بخش نیازمند یک نقشه راه مشخص و هماهنگی همه دستگاه‌های مربوطه است.
به گزارش روزنامه دریایی اقتصاد سرآمد، اخیرا وزرای راه و اقتصاد به این موضوع ورود و اعلام کرده‌اند که این موضوع را پیگیری خواهند کرد و تمامی تلاش خود را برای توسعه آن به‌کار می‌گیرند. با توجه به دسترسی ایران از دوطرف شمال و جنوب به دریا و آب‌های آزاد، توسعه دریامحور و اقتصاد دریا برای ایران از اهمیت بسیاری برخوردار است. این موضوع به معنای استفاده پایدار از منابع و ظرفیت‌های آبی برای رشد اقتصادی، بهبود معیشت و ایجاد اشتغال است.
توسعه دریامحور که همواره مورد تاکیدات رهبری و همچنین دغدغه دولت‌های مختلف بوده، اهدافی چون افزایش تولید ناخالص داخلی، توسعه گردشگری دریایی، توسعه صنایع جدید مانند حمل‌ونقل دریایی، آبزی‌پروری و همچنین بهبود کیفیت زندگی مردم را به همراه دارد. باوجود اهمیت این اقتصاد و تاکیدات بسیار بر آن، این حوزه با چالش‌های بسیاری از جمله قرار گرفتن حمل‌ونقل دریایی و صنایع وابسته در حاشیه، وابستگی اقتصاد ایران به صنایع نفت و گاز، تحریم‌ها، کمبود نیروی ماهر حوزه دریانوردی، فرسودگی ناوگان،توسعه نامتوازن صنایع دریامحور و عقب‌ماندگی در بهره‌برداری از هوش‌مصنوعی و اینترنت اشیا، کمبود زیرساخت‌ها و... مواجه است که باعث شده سهم اقتصاد آبی در تولید ناخالص داخلی اندک شود.

اهمیت توجه به وضعیت ناوگان فرسوده
آنطور که ایسنا در گزارش خود نوشته؛ بنابر گفته کارشناسان حمل‌ونقل دریایی، ناوگان دریایی ایران فرسوده هستند و نیاز به نوسازی دارند. ناوگان فرسوده هزینه‌های نگهداری بالاتر و کارایی کمتری دارند و نمی‌توانند با استانداردهای جهانی حمل‌ونقل دریایی رقابت کنند. همچنین ناوگان قدیمی به دلیل مصرف بالای سوخت و کاهش بهره‌وری انرژی، هزینه‌های بیشتری را به شرکت‌ها تحمیل می‌کنند. این در حالی است که به دلیل تحریم‌های بین‌المللی، دسترسی به کشتی‌های مدرن و فناورانه برای ایران محدود شده است. این کمبود ناوگان به‌خصوص در بخش کشتی‌های کانتینری و تانکرهای نفتی، باعث شده ایران نتواند نقش برجسته‌ای در حمل‌ونقل جهانی داشته باشد.

عبور از سد وابستگی اقتصاد به نفت و گاز
یکی دیگر از چالش‌های مهمی که کارشناسان در خصوص عقب‌ماندگی در توسعه مقوله دریامحور عنوان می‌کنند، وابستگی اقتصاد به صنعت نفت و گاز است؛ هرچند که در سال‌های بعد از انقلاب چندبار تصمیم جدی گرفته شد که از وابستگی اقتصاد ایران به درآمدهای نفتی و مشتقات نفتی کاسته شود، اما در عمل چنین نشد و واقعیت این است که اقتصاد ایران به‌شدت وابسته به صنایع نفت و گاز است و این تمرکز باعث شده بخش‌های دیگر اقتصادی مانند هر آنچه در دریا می‌توان دید، کمتر توسعه یابند و در نتیجه این امر موجب کم‌‌توجهی به ظرفیت‌های بالقوه دریایی شده است.

تحریم‌ها؛ مانع در مسیر رشد اقتصاد دریا
تحریم‌ها نیز یکی دیگر از چالش‌های اقتصاد دریامحور است. به اعتقاد کارشناسان لجستیک و اقتصاد حمل‌ونقل، تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران تأثیر قابل‌توجهی بر بخش‌های متنوع فعالیت‌های اقتصادی دریامحور گذاشته است. این تحریم‌ها موجب کاهش دسترسی ایران به بازارهای بین‌المللی و فناوری‌های نوین شده و جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی را محدود کرده است.

نگرانی از وضعیت تولید کشتی در ایران
از طرف دیگر آنطور که گفته شده، کمبود توجه به صنایع دریایی و کشتی‌سازی در سال‌های گذشته باعث شده ایران نتواند از ظرفیت‌های خود در تولید و تعمیر کشتی‌ها برای گسترش تجارت دریایی به‌خوبی بهره‌برداری کند. در حقیقت کشور در بخش کشتی‌سازی با دو چالش مدیریت هزینه و زمان مواجه است. کشتی‌سازی در کشور ما گران و زمان‌بر بوده است؛ یعنی گاهی اوقات ساخت کشتی به بیش از چند سال هم به طول می‌انجامد و وقتی ساخت کشتی به‌موقع نباشد از نظر اقتصادی به‌صرفه نیست و وقتی کشتی‌ها آماده نباشند عملا تجارتی اتفاق نخواهد افتاد.

چالش کمبود نیروی ماهر در حوزه دریایی
در بخش‌های متنوع فعالیت‌های دریایی، نیروی کار متخصص و آموزش‌دیده، نقش مهمی دارد. کمبود نیروی کار ماهر و عدم سرمایه‌گذاری کافی در آموزش‌های تخصصی مرتبط با دریانوردی، بندری و لجستیک دریایی، باعث کاهش بهره‌وری و کارایی این بخش شده و نمی‌توان برنامه‌های جامع را عملی ساخت.

دردسرهای توسعه نامتوازن صنایع دریامحور
توسعه نامتوازن صنایع دریامحور نیز از دیگر چالش‌های توسعه دریامحور است. آنگونه که کارشناسان این بخش می‌گویند، ایران از نظر دارا بودن سواحل طولانی در دریای خزر، خلیج‌فارس و دریای عمان، دارای موقعیت استراتژیک دریایی است. با این حال، صنایع دریامحور نظیر شیلات، پرورش آبزیان، کشتی‌سازی و گردشگری دریایی به اندازه کافی توسعه نیافته‌اند. به‌طور مثال، صنعت شیلات، اگرچه پتانسیل بالایی دارد، اما به دلیل کمبود سرمایه‌گذاری و تکنولوژی‌های نوین، سهم ناچیزی در اقتصاد دارد.

عقب‌ماندگی در بهره‌برداری از تکنولوژی هوشمند
بنابرگفته کارشناسان حوزه دریا، در بهره‌برداری از فناوری‌های نوین مانند هوش‌مصنوعی و اینترنت‌اشیا عقب‌ماندگی داریم. در سطح جهانی، فناوری‌های نوین مانند هوش‌مصنوعی، اینترنت اشیا و بلاک‌چین در مدیریت و توسعه کلیه فعالیت‌های اقتصادی دریامحور بسیار مؤثر واقع شده‌اند، اما در ایران به دلیل تحریم‌ها و عدم دسترسی به فناوری‌های پیشرفته، این فناوری‌ها به‌خوبی پیاده‌سازی نشده‌اند. این امر باعث کاهش کارایی و بهره‌وری در بخش دریایی و سهم اندک اقتصاد آبی کشور در تولید ناخالص داخلی شده است.
به‌طور کلی کارشناسان معتقدند، ایران به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص خود می‌تواند به‌عنوان مرکز ترانزیت بین‌المللی بین آسیا و اروپا عمل کند، اما برای افزایش سهم دریا در تولید ناخالص داخلی، نیاز به برنامه‌ریزی جامع و منسجم در سطح ملی و بین‌المللی است که شامل توسعه زیرساخت‌های دریایی، افزایش سرمایه‌گذاری در صنایع دریایی، بهره‌گیری از فناوری‌های نوین و تعاملات بیشتر با شبکه‌های بین‌المللی و فراهم ساختن شرایط حضور شرکت‌ها و فورواردهای خارجی است.

رونق اقتصاد دریامحور با حضور دولتی‌ها
با توجه به اهمیت توسعه دریامحور در دولت چهاردم، این موضوع در دستور کار مسئولان و وزرای کابینه دولت پزشکیان قرار گرفته است؛ به‌طوری که چندی پیش نماینده رئیس‌جمهور در هماهنگی اجرای سیاست‌های کلی توسعه دریامحور اظهار کرد که ساحل و دریا جزو نعمت های خدادادی برای تسریع در روند توسعه کشور هستند؛ لذا دولت در حوزه اقتصاد دریامحور باید سیاست‌گذار و مردم توسعه آفرین باشند.
در این میان عبدالناصر همتی، وزیر امور اقتصادی و دارایی دولت چهاردهم نیز چند روز پیش از این با تاکید بر ضرورت توسعه اقتصاد دریامحور تصریح کرده بود که چاره‌ای جز توسعه در این حوزه نداریم و تمامی تلاش خود را به‌کار خواهیم گرفت. همچنین فرزانه صادق، وزیر راه‌وشهرسازی هم اخیرا اعلام کرده است که عمل و اجرایی کردن هر آنچه رهبر معظم انقلاب اسلامی سال‌ها بر اقتصاد دریامحور و پیشرفت و توسعه جزایر تاکید داشتند را به عنوان مهم‌ترین مطلب پیگیری خواهد کرد.