گروه زیست دریایی-سهیل مرتضوی- درحالی‌که در بسیاری از کشورهای دنیا همچون سوئد، واردات زباله- طلای کثیف- به یک شغل پردرآمد و علمی تبدیل شده است، اما متأسفانه در مازندران که یک استان سرسبز و گردشگرپذیر نیز محسوب می‌شود، نه‌تنها بخشی از این مشکلات رفع نشده است که همواره از آن به‌عنوان یک معضل بزرگ یاد می‌شود.
به گزارش روزنامه دریایی اقتصاد سرآمد، داستان پرغصه زباله و پسماند در استان‌های شمالی کشور باز هم از سوی یکی از مسئولان دولتی به‌عنوان یک ابرچالش در استان بیان شد؛ موضوعی که بیش از دودهه در مازندران وجود دارد و همچنان این استان در مدیریت و حل این مشکل با ضعف‌های فراوانی روبه‌روست.
آنطور که تسنیم گزارش داده، چندی پیش شینا انصاری، رئیس سازمان محیط‌زیست در بازدید از نیروگاه زباله‌سوز نوشهر به این نکته اشاره کرد: «مشکلات محیط‌زیستی در استان مازندران فراوان و پررنگ است، زیرا محیط‌زیست در اولویت نیست و عدم‌اولویت‌بندی محیط‌زیست موجب تخریب و تعرض و دست‌درازی شده است.» وی همچنین ضمن بازدید میدانی از مکان دپو و دفن سنتی زباله و کارخانه زباله‌سوز نوشهر این موضوع را مدنظر قرار داد و گفت: «عملکرد مدیران دست‌اندرکار متولی کارخانه زباله‌سوز ضعیف است و جای انتقاد دارد.» این در حالی است که نیروگاه زباله‌سوز نوشهر حدود 5سال پیش در زمان رئیس‌جمهور اسبق حسن روحانی در 27آذرماه1399 به‌صورت ویدئوکنفرانسی افتتاح شد و قرار بود با هدف «فرآوری 200تن زباله تولیدی شهرستان‌های نوشهر، چالوس و کلاردشت و تولید حدود سه‌مگاوات برق در ساعت» به رفع معضل زباله مردم در غرب این استان کمک کند. البته انصاری در ادامه به این موضوع نیز تأکید کرد: «موضوع مدیریت اصولی پسماند و دفع شیرآبه‌ها پیگیری خواهد شد تا منابع آب‌وخاک این استان بیش از این آلوده نشود، همچنین در اولین جلسه کارگروه ملی پسماند در دولت چهاردهم موضوع مدیریت پسماند استان مازندران در اولویت قرار می‌گیرد.»
معضل زباله فقط به غرب مازندران محدود نمی‌شود؛ به‌عنوان نمونه، در 22اسفندماه سال1401، مهدی حاجی‌پور، نماینده مردم آمل در مجلس شورای اسلامی نیز به این ابرچالش با نگاه انتقادی واکنش عجیبی نشان داد. وی در جمع فعالان فضای مجازی و خبرنگاران تصریح کرد: وضعیت محل دفن زباله این شهرستان در منطقه «عمارت» در 30کیلومتری جاده هراز (آمل به تهران) از مرز هشدار و بحرانی هم گذشته است. وی از پسماند با هشدار «بمب ساعتی» یاد کرد و افزود: دپوی 2.5تن زباله در یک فضای 7هکتاری در محل دفن و دپوی زباله آمل، شرایط زیست‌محیطی این شهرستان را به مرز انفجار رسانده است.

زباله؛ ابرچالش استان مازندران
به‌طور قطع می‌توان گفت که تقریباً تمامی مسئولان مربوط به این حوزه نسبت‌به این مشکل بزرگ، اظهارنظری تند و واکنش‌هایی چالش‌برانگیز داشته‌اند، اما در عمل هیچ اتفاقی برای رفع این معضل شکل نگرفته است. استاندار فعلی مازندران نیز به این موضوع در سخنرانی خود در مراسم سالروز حماسه اسلامی ششم‌بهمن آمل در مصلای این شهرستان واکنش نشان داد و گفت: «مازندران از پتانسیل‌ها و ظرفیت‌های بالایی برخوردار است و امروزه یک ابرچالش در استان وجود دارد که آن مشکل زیست‌محیطی خصوصاً پسماند است». یونسی این را هم گفت که مجموعه مدیریتی این استان به‌دنبال حل مسئله از طریق معیارها و متدهای علمی و با استفاده از نظرات کارشناسان صاحب‌نظر در نقاط مختلف مازندران باشند.

چشم‌انداز تاریک مدیریت زباله در مازندران
عزیر عابسی، عضو هیات علمی دانشگاه نوشیروانی بابل با اشاره به آخرین وضعیت پسماند و زباله در مازندران ابراز کرد: چندین شهر کلان در مازندران مجبور به انتقال زباله به سایت‌های خارج از استان هستند و شنیده شده است که به‌تازگی از پذیرش زباله این استان نیز امتناع می‌کنند. وی با بیان این‌که «سال‌هاست امیدی به بهبود وضعیت پسماند و زباله در مازندران وجود ندارد»، تصریح کرد: چشم‌انداز روشنی در این زمینه وجود ندارد و مسائل تبدیل به بحران شده است.
عابسی با تأکید بر این‌که تصمیم تعطیلی برخی سایت‌های زباله در مازندران کاملاً درست بوده است و نباید به یک موضوع موقتی تبدیل شود، متذکر شد: تعطیلی سایت‌های زباله در مازندران کار سختی نیست، اما این‌که چگونه صدها تن زباله‌ای را که در شبانه‌روز در این استان تولید می‌شود، مدیریت کرد، داستانی اساسی است.
عضو هیات علمی دانشگاه نوشیروانی بابل با اشاره به این‌که بیش از یک‌دهه، تمام انرژی و بودجه مدیریت پسماند در این حوزه در مازندران و کشور به‌سوی ساخت دودستگاه زباله‌سوز در چالوس و ساری رفته است، گفت: براساس نظر مسئولان، تکنولوژی دستگاه زباله‌سوز در چالوس نامناسب بوده است و حتی اگر این دودستگاه درست عمل کنند، تنها 600تن از زباله‌های این استان تعیین‌تکلیف می‌شوند. این در حالی است که روزانه حدود 3هزار تن زباله در مازندران تولید می‌شود.
عضو هیات علمی مهمان تحقیقاتی سابق دانشگاه جرجیاتک آمریکا با ابراز تأسف از این‌که برای راه‌اندازی دستگاه‌های زباله‌سوز که هنوز با افق ترسیم‌شده‌شان فاصله زیادی دارند، میلیاردها تومان هزینه شده است تا تنها 20درصد از مشکل زباله این استان برطرف شود و این امر به هیچ عنوان قابل‌پذیرش نیست، خاطرنشان کرد: این امر نشان می‌دهد که هیچ برنامه‌ای برای رفع معضل زباله وجود ندارد و بیشتر جنبه منفعت‌طلبانه یک‌سری افراد و گروه‌ها در راه‌اندازی زباله‌سوزهای غرب و شرق مازندران مطرح بوده است.
عابسی با تأکید به این‌که «برای رفع این معضل نیازمند حضور نخبگان در جایگاه تصمیم‌گیری‌ هستیم»، گفت: وقتی افرادی با سطح علمی بالا و تحصیلکرده در تمامی حوزه‌ها به‌ویژه مدیریت پسماند مشغول به کار و مسئول و پاسخگو شوند، بخش زیادی از مشکلات برطرف می‌شود.

راه‌حل ویژه برای رفع معضل پسماند
عضو هیات علمی دانشگاه نوشیروانی بابل با بیان این‌که برای رفع مشکل زباله در مازندران باید یک سیستم ریلی ویژه از غرب به شرق این استان کشیده شده و وارد کویر و سایتی در کویر مشخص شود، اظهار کرد: این سایت باید دور از شهر و آبادی و کاملاً ایمن باشد و زباله‌ها هرروزه به‌وسیله قطار از استان خارج و به‌صورت ایمن در آن سایت دفن شود.
استاد مهمان در دانشگاه فدرال پارانای برزیل این موضوع را نیز یادآور شد؛ «این‌که هر شهر محل دپوی زباله یا نیروگاه زباله‌سوز داشته باشد در مازندرانی که خود مانند یک کلان‌شهر است، ممکن نیست»، افزود: یکی از راهکارهای اساسی که در بسیاری از کشورهای مدرن دنیا انجام می‌شود، تفکیک زباله است.
این استاد دانشگاه با تصریح بر این‌که«باید حجم زباله کم‌خطر یا بی‌خطر را در مازندران کاهش دهیم و همچنین پس از بازیافت و تفکیک زباله‌ها، می‌توانیم به حوزه کمپوست در همین استان ورود کنیم که نیازمند مدیریت یکپارچه است»، گفت: یکی دیگر از روش‌های مدیریت زباله در این استان این است که چند سایت مرکزی برای دفن زباله مشخص و همچنین تعداد کمی زباله‌سوز دیگر راه‌اندازی شود. البته باید به این موضوع نیز توجه شود که این پیشنهادات تنها در مرحله حرف باقی ماند و به آن عمل نشد، چراکه وزارت کشور متعهد به مدیریت زباله نشده است.
عابسی به این نکته اشاره کرد که براساس قانون مدیریت اصلی حوزه زباله و پسماند با وزارت کشور است، اما هیچ مدیریت مشخصی در این زمینه دیده نمی‌شود و متأسفانه مدیریت محلی حاکم بر این حوزه موجب شده است مافیای زباله به فکر منفعت‌طلبی خود باشد.

راهکار غلبه بر غول زباله چیست؟
رفع معضل غول زباله در مازندران نیاز به یک عزم ملی و یک برنامه‌ریزی صحیح و اصولی دارد، چراکه می‌توان گفت خطرناک‌ترین و اصلی‌ترین عامل اساسی از بین بردن محیط‌زیست و به‌ تبع آن سلامت اجتماعی محسوب می‌شود. پرواضح است که دولت نیز با اعتبارات محدودی که در اختیار دارد نمی‌تواند به‌تنهایی از پس این مشکل برآید، چراکه اگر اینچنین می‌بود تا امروز و پس از گذشت سال‌ها، نه‌تنها این معضل کمرنگ نشده، بلکه به‌گفته مسئولان به مرحله انفجار رسیده است و این امر لازم است که بخش خصوصی و سرمایه‌گذار داخلی و خارجی را نیز به این حوزه وارد کنند. ورود شیرآبه‌های حاصل از این زباله‌ها به رودخانه و اراضی کشاورزی، علاوه‌بر آسیب جدی به حوزه منابع آبی، نوک پیکان را به‌سوی سلامت مردم این استان نشان گرفته به‌طوری که این استان در ابتلا به بسیاری از بیماری‌های خطرناک در صدر استان‌های کشور قرار گرفته است.

چالش‌های دفن پسماند در شمال کشور
در حال حاضر بسیاری از پسماندها در شمال ایران به‌ویژه در استان‌های گیلان و مازندران به‌صورت سنتی دفن می‌شوند. این روش نه‌تنها برای محیط‌زیست خطرناک است، بلکه موجب آلودگی آب‌های زیرزمینی و رودخانه‌ها نیز می‌شود. دفن غیراصولی پسماند در نزدیکی منابع آبی و زمین‌های کشاورزی، به‌ویژه در نواحی ساحلی و کوهستانی، از مشکلات جدی به‌شمار می‌آید.
کمبود فضای مناسب: مناطق شمالی ایران به‌ویژه در شهرهای ساحلی با مشکل کمبود فضای مناسب برای دفن پسماند مواجه هستند. زمین‌های قابل‌استفاده برای دفن معمولاً در نزدیکی منابع آب قرار دارند که این امر می‌تواند باعث آلودگی منابع آبی شود.رشد سریع جمعیت و افزایش تولید پسماند: با افزایش جمعیت و توسعه گردشگری، میزان تولید پسماند در این مناطق افزایش یافته است. این موضوع فشار زیادی به زیرساخت‌های مدیریت پسماند وارد کرده است.
تأثیرات زیست‌محیطی: دفن غیراصولی پسماند در مناطق نزدیک به دریا و رودخانه‌ها می‌تواند منجربه آلودگی آب‌ها و خاک و تهدید به سلامت عمومی شود. در نتیجه، برای حل این مشکل، توجه به روش‌های جایگزین و اصولی مدیریت پسماند ضروری است.
عدم‌رعایت استانداردهای زیست‌محیطی: در برخی مناطق، مدیریت پسماند به‌طور کامل تحت نظارت نهادهای دولتی قرار ندارد و این مسئله به انباشت زباله‌ها و دفن غیرمجاز در زمین‌های کشاورزی و جنگلی منجر شده است.

آمار و وضعیت دپوی پسماند در شمال ایران
دپو پسماند به‌ویژه در مناطقی مانند رشت و سَراوان به شدت بحرانی است و گزارش‌ها نشان می‌دهند که هرساله حدود 1.5هکتار از جنگل‌های هیرکانی به دلیل دفع پسماندهای مختلف آلوده می‌شوند که شامل زباله‌های خانگی و صنعتی و همچنین مواد خطرناک مانند زباله‌های بیمارستانی است. در حال حاضر، تنها در سَرَوان حدود 16هکتار از این جنگل‌ها تحت تأثیر آلودگی قرار دارند که پسماند آن به بیش از یک‌میلیون تن در سال می‌رسد؛ معادل حدود 2هزار تن در روز.استان‌های شمالی ایران (گیلان، مازندران، گلستان) به دلیل ویژگی‌های خاص جغرافیایی و گردشگری، تولید پسماند زیادی دارند. طبق گزارش‌های سازمان محیط‌زیست از وضعیت پسماند در سال‌های 2020 و 2021 ، در این مناطق به‌ویژه در شهرهای ساحلی و گردشگری، میزان تولید پسماند به‌ویژه در فصول گردشگری و تعطیلات در سال‌های اخیر روند صعودی داشته است.
براساس گزارش‌های سازمان مدیریت پسماند شهرداری‌ها و استانداری‌های گیلان و مازندران در استان گیلان، به‌ویژه در شهرهایی مانند رشت، میزان تولید روزانه پسماند به‌طور تقریبی 1500 تا 2000تن در روز است. در استان مازندران، شهرهایی مانند ساری و بابل نیز مشابه همین وضعیت را دارند و میزان تولید پسماند به حدود 1200 تا 1500تن در روز می‌رسد.