گروه انرژی- سهیل مرتضوی-  یک‌هفته قبل بود که محسن پاک‌نژاد، وزیر نفت دولت چهاردهم فرمان استقرار دکل حفاری برای آغاز دوباره حفاری اکتشافی نفت در بخش کم‌عمق دریای خزر را صادر کرد. حدود ۲۸سال است که فعالیت اکتشاف نفت در حوزه آب‌های کم‌عمق دریای خزر، به‌ویژه بخش جنوبی آن، شده بود و حالا با فرمان وزیر نفت این عملیات از سرگرفته شده است. حالا و به فاصله کمتر از یک‌هفته از دستور وزیر نفت، این مرتبه هادی حق‌شناس، استاندار گیلان در صحبت‌های خود از استقرار سکوهای حفاری در ساحل رودسر خبر داده و می‌گوید: عملیات اکتشاف نفت در شرق گیلان آغاز شده و امیدواریم ظرف ماه های آینده به استخراج برسیم.
به گزارش روزنامه دریایی اقتصاد سرآمد، پیش از این مدیرعامل شرکت نفت خزر سرمایه موردنیاز برای فعالیت‌های اکتشافی هر بلوک در دریای خزر را ۱۰۰میلیون دلار اعلام کرده بود. همچنین فریدون برکشلی، مدیر گروه دفتر مطالعات انرژی وین بهره‌برداری از منابع هیدروکربوری دریای خزر را بسیار پرچالش دانسته و گفته بود: استخراج گاز از خزر می‌تواند نقش مهمی در انتقال گاز به اروپا داشته باشد. یک تحلیلگر ارشد موسسه بین‌المللی داده‌های انرژی کپلر نیز در گفت‌وگویی، با اشاره به موضوع پرهزینه بودن عملیات نفتی در خزر، گفته بود: با توجه به اینکه ایران تاکنون هیچ میدان دریایی در آب‌های عمیق توسعه نداده، نیاز به ساخت یا واردات تجهیزات خاص حفاری و تاسیسات تولیدی دارد.
آخرین چاه بخش کم‌عمق دریای خزر در سال۱۳۷۶ حفر شد. حفاری در بخش عمیق دریای خزر نیز از سال۱۳۹۳ متوقف بود که آغاز دوباره فعالیت در این بخش نیز پس از تعمیرات سکوی نیمه‌شناور ایران- امیرکبیر در برنامه وزارت نفت قرار دارد. دریای خزر به‌عنوان بزرگ‌ترین دریاچه جهان با دارا بودن نزدیک به ۴۰درصد مجموع مساحت دریاچه‌های دنیا از حیث ذخایر نفت و گاز جزو مناطق به نسبت بکر جهان به‌شمار می‌آید.
دریای خزر پس از منطقه خلیج‌فارس و سیبری، سومین منبع انرژی جهان است که براساس اعلام سازمان انرژی جهانی مجموع ذخایر تاییدشده نفت‌خام و گاز طبیعی دریای خزر بالغ بر ۱۰۰میلیارد بشکه نفت و ۱۲تریلیون مترمکعب گاز تخمین زده شده؛ ارقامی که به وضوح نشان می‌دهد دریای خزر افزون بر موقعیت ژئوپلیتیک، به لحاظ ذخایر نفت و گاز اهمیت زیادی برای کشورهای حاشیه دریای خزر دارد.
حفاری در دریا یا در اعماق دریا فرآیندی است که طی آن نفت از زیر بستر دریا با استفاده از روش حفاری مکانیکی از طریق چاه استخراج می‌شود. سکوهای نفتی، حفاری را به‌عنوان بخشی از یک فرآیند اکتشافی اولیه انجام می‌دهند. هنگامی که نفت کشف شد، با استفاده از سکوهای نفتی مناسب برای حفاری در دریا استخراج می‌شود.
انواع مختلفی از فناوری و زیرساخت‌های حفاری نفت در دریا وجود دارد. پلتفرم‌ها از چارچوب فولادی متصل به کف اقیانوس استفاده می‌کنند. علاوه‌بر این، دکل‌های حفاری اغلب از یک سازه متحرک برای حفر چاه‌های متعدد استفاده می‌کنند. بحث‌های زیادی در مورد مزایا و معایب نفت حفاری دریایی وجود دارد. در حالی که بسیاری از حامیان صنعت بر مزایای حفاری نفت در دریا تأکید می‌کنند، برخی مخالفان این ادعا را مطرح می‌کنند که حفاری دریایی بیش از آنکه حل کند، مشکلاتی ایجاد می‌کند.

دکل‌های خزر به دنبال نفت شمال
هدایت‌الله خادمی، کارشناس اقتصاد انرژی که سابقه نمایندگی مجلس شورای اسلامی را نیز داراست، در گفت‌وگو با «ایلنا»، درباره آغاز پروژه حفاری در میادین نفت و گاز خزر اظهار داشت: ما در خزر دو بحث آب‌های کم‌عمق و عمیق را داریم، دو- سه دهه قبل با دکل حفاری ایران‌خزر در آب‌های کم‌عمق حفاری کردیم و به نتیجه نرسیدیم و این باعث شد به سمت آب‌های عمیق و ساخت سکوی نیمه‌شناور برویم. در دهه۹۰ در عمق ۸۰۰متری آب خزر شروع به حفاری چندین حلقه چاه موفق و ناموفق کرده و نفت و گاز کشف کردیم، ولی بعد از مدتی بنابه دلایلی پروژه متوقف شد و نیمه‌شناور به ساحل برگشت.
وی افزود: اکنون با ایران‌خزر که سه‌دهه قبل در آب‌های کم‌عمق کار کرده بود و به نتیجه نرسیده بودیم، بنا داریم در میدان دیگری شروع به اقدامات اکتشافی کنیم؛ اولین حلقه در عمقی که تصور می‌کنیم طبق اطلاعات زمین‌شناسی شاید نفت و گاز وجود داشته باشد، حفاری می‌شود، اگر به موفقیت برسیم با حفاری چندین حلقه چاه توصیفی دیگر میدان را بررسی می‌کنیم که آیا نفت و گاز وجود دارد یا اینکه به لحاظ اقتصادی قابل برداشت خواهد بود یا خیر. رئیس هیات‌مدیره انجمن شرکت‌های حفاری و خدمات فنی نفت و گاز کشور گفت: در هر حال خزر جزو آب‌های سرزمینی ایران است و اکنون ما در زمینه برداشت از ذخایر این دریاچه از همه کشورهای دیگر حاشیه خزر مثل ترکمنستان، آذربایجان، قزاقستان و روسیه عقب هستیم. این کشورها حفاری و برداشت دارند چون در آب‌های کم‌عمق به هیدروکربور رسیده بودند.
این کارشناس انرژی همچنین ابراز امیدواری کرد که تلاش شود ما هم به ذخایر نفت و گاز دریای خزر دسترسی پیدا کنیم. خادمی بیان داشت: ما برای حفاری و تولید در آب‌های کم‌عمق مشکلی نداریم، اما در آب‌های عمیق باید ۲۵۰کیلومتر از بهشهر به سمت آذربایجان برویم که هم فاصله و هم عمق آن زیاد بود که به همین دلیل هم برداشت سخت شده و پروژه رها شد. وی با بیان اینکه در منطقه رودسر با توجه به کم‌عمق بودن راحت‌تر امکان برداشت داریم، خاطرنشان کرد: این حق ماست که بعد از چندین سال که از ذخایر خزر محروم بوده‌ایم، از آن بهره‌برداری کنیم.رئیس هیات‌مدیره انجمن شرکت‌های حفاری و خدمات فنی نفت و گاز کشور یادآور شد: در حال حاضر دکل ایران‌خزر (الیما) در لوکیشن در حال حفاری است. وی درباره احتمال چالش با همسایگان تصریح کرد: در این عمق و فاصله مشکلی با همسایگان نداریم چون برنامه حفاری در واقع در ساحل ایران انجام می‌شود، اما در حفاری دوره قبل که در عمق ۲۵۰متری و به سمت آذربایجان بود؛ مشکل داشتیم. اگرچه آن منطقه هم جزو آب‌های سرزمینی ایران محسوب می‌شد، اما مشکل داشتیم و کشورهای همسایه مزاحمت‌هایی ایجاد کردند. البته با اصرار ما به تداوم عملیات کوتاه آمدند، اما در هر صورت بعد از مدتی فعالیت دکل متوقف و در ساحل مستقر شد.

دشواری‌های اکتشاف و حفاری نفت در دریا
با افت شدید تولید میادین نفت خشکی جهان، در طول سال‌های اخیر، شاهد افزایش روند اکتشاف و تولید نفت از دریاها هستیم. بسیاری از کارشناسان معتقدند که میادین دریایی در آینده نزدیک به خط مقدم صنعت نفت در سراسر دنیا تبدیل می‌شوند. هرچند در حال حاضر فقط یک‌سوم از نفت موردنیاز دنیا از میادین دریایی تولید می‌شود، اما موضوعی که توجه به آن فوق‌العاده حائزاهمیت است، این موضوع است که نزدیک به 70درصد از میادین نفت و گازی که فقط طی 10سال گذشته در سراسر جهان کشف شده‌اند، در میادین فراساحلی بوده‌اند. این در حالی است که در طول 25سال گذشته به‌طور متوسط سالانه 80میدان نفت و گاز دریایی در جهان کشف شده، در حالی‌که رقم اکتشاف میادین خشکی در مقایسه با این میزان کمتر از نیم بوده است.
تولید از میادین دریایی هرچند در ابتدا با سختی‌ها و چالش‌های بسیاری مواجه بود، ولی با پیشرفت تکنولوژی طی دهه‌های آینده و اکتشاف میادین عظیم دریایی در اقصی نقاط جهان، این میادین روز به روز از اهمیتی استراتژیک برخوردار می‌شوند تا جایی که توسعه میادین نفت و گاز واقع‌شده در آب‌های عمیق، امروزه به محلی برای اثبات توانمندی‌های فنی و مهندسی شرکت‌های بزرگ بین‌المللی در رقابت‌های جهانی تبدیل شده است. در واقع نگاهی به فعالیت شرکت‌های بزرگ بین‌المللی در اقصی نقاط جهان نشان می‌دهد که امروزه این شرکت‌ها، بیشتر از آنکه در پروژه‌های خشکی مشغول به فعالیت باشند، در پروژه‌های دریایی فعالیت می‌کنند.