دانش دریا- سهیل مرتضوی - واقعه ذوب یخچال‌ها درصورتی‌که ادامه پیدا کند، منجر به افزایش سطح دریاها خواهد شد؛ این مسئله نیز موجب غرق‌شدنِ بسیاری از مناطق ساحلی دنیا و زمین‌های کشاورزی حاصلخیز می‌شود؛ در واقع یکی از پیامدهای بسیار وحشتناک ذوب یخچال‌ها، غرق‌شدن مناطق مختلف است.
به گزارش روزنامه اقتصادسرآمد، ذوب‌شدن یخچال‌ها برای محیط‌زیست و زندگی انسان‌ها می‌تواند بسیار مشکل‌ساز باشد، زیرا یخچال‌ها به‌صورت طبیعی آب آشامیدنی انسان را تأمین می‌کنند و ذوب بی‌موقع آن‌ها منجر به تبخیر و از بین رفتن ذخایر آب شیرین می‌شود؛ از طرفی با افزایش سرعت ذوب یخچال‌ها، عمق دریاها نیز افزایش می‌یابد و بسیاری از مناطق ساحلی غرق می‌شوند.
یخچال طبیعی توده‌ای از یخ است که بر اثر نیروی گرانش از نواحی بلند کوهستانی یا در نواحی قطبی شمالی و جنوبی زمین به آرامی جریان پیدا می‌کند. در واقع هنگامی که در دره‌های مرتفع کوهستانی برف می‌بارد، فشرده و تبدیل به یخ می‌شود. یخچال‌ها از این نظر که منبع اصلی و بزرگ‌ترین ذخیره آب شیرین هستند، بسیار اهمیت دارد، اما مسئله‌ای که اکنون دانشمندان را نگران کرده، ذوب این ذخایر ارزشمند است.
یکی از مباحث قابل‌توجه در مسائل زیست‌محیطی، ذوب‌شدن یخچال‌هاست که بسیاری از مردم با این پدیده آشنا هستند. تقریباً بیش از ۷۰درصد آب شیرینی که ارزش بسیاری برای حیات انسان‌ها دارد، معمولاً به‌صورت یخ و یخچال در کلاهک‌های یخی در دوقطب شمال و جنوب یا به شکل «یخسار» در کوه‌های بلند ذخیره‌سازی می‌شود. اگر بخواهیم مجموع این‌ها را بررسی کنیم، بخش بسیاری از آب‌های شیرین در قطب جنوب قرار گرفته و به همین دلیل بسیاری از کشورهای خاورمیانه به‌دنبال استفاده از کوه‌های یخی برای تأمین آب مناطق خشک بوده‌اند، اما این هدف هنوز به نتیجه‌ای نرسیده است.
کارشناسان معتقدند که واقعه ذوب یخچال‌ها اگر ادامه پیدا کند به مرور منجر به بالا آمدن سطح دریاها خواهد شد که این مسئله باعث می‌شود بسیاری از مناطق ساحلی دنیا و زمین‌های کشاورزی بسیار حاصلخیز غرق شود و ما شاهد پیشروی بیش از حد دریاها به سمت سواحل و شهرها باشیم که نمونه این واقعه در ونیز مشاهده می‌شود. ملموس‌ترین پیامدهایی که ذوب یخچال‌ها در زندگی انسان‌ها و محیط‌زیست دارد، غرق‌شدن مقادیر بسیاری از زمین‌های حاصلخیز و مجموعه شهرهای ساحلی بوده که این مسئله بسیار حائزاهمیت است و طبق بررسی‌هایی که امروزه در زمینه عمق‌سنجی انجام شده، با ادامه داشتن این روند در آینده شاهد غرق‌شدن زمین‌های بسیاری خواهیم بود.

نتایج نگران‌کننده‌ محققان
در یک مطالعه‌ پیشگامانه که توسط محققان دانشگاه بریستول انگلستان و دانشگاه اینسبروک اتریش انجام شده، آینده یخچال‌های طبیعی تا سال۲۵۰۰ میلادی در سناریوهایی تحت عنوان «جهش بیش از حد» بررسی شده است. در این مدل‌سازی، دمای کره زمین ابتدا از آستانه ۱.۵درجه سانتی‌گراد عبور کرده و تا حدود ۳درجه سانتی‌گراد افزایش می‌یابد، سپس دوباره تا سال۲۳۰۰ به سطح ۱.۵درجه سانتی‌گراد کاهش می‌یابد، اما نتایج این سناریو بسیار هشداردهنده است: حتی با بازگشت دما به سطح امن‌تر، یخچال‌های طبیعی برای قرن‌ها - و شاید حتی هزاران سال- قادر به بازیابی کامل نخواهند بود.
تحقیق منتشرشده در مجله Nature Climate Change نشان می‌دهد که یخچال‌ها حتی اگر دما تنها به ۱.۵درجه سانتی‌گراد برسد، حدود ۳۵درصد از حجم خود را از دست خواهند داد، اما اگر دما ابتدا به ۳درجه سانتی‌گراد افزایش یابد و سپس به ۱.۵درجه بازگردد، میزان ذوب یخچال‌ها تا سال۲۲۰۰ به حدود ۵۱درصد افزایش می‌یابد؛ یعنی ۱۶درصد بیشتر از حالت ثابت در ۱.۵درجه. حتی تا سال۲۵۰۰، این میزان کاهش به ۴۶درصد می‌رسد؛ یعنی ۱۱درصد بیشتر از حالت کنترل‌شده. این آمار به وضوح نشان می‌دهد که عبور موقت از آستانه‌های اقلیمی نیز می‌تواند اثراتی ماندگار و غیرقابل جبران بر منابع طبیعی زمین، از جمله یخچال‌ها داشته باشد.
طبق این تحقیق، یخچال‌های طبیعی کوچک‌تر مانند یخچال‌های کوهستانی در آلپ، هیمالیا و آند، تا نسل‌های آینده به حالت اولیه بازنخواهند گشت. در خوش‌بینانه‌ترین حالت، برخی از این یخچال‌ها ممکن است تا سال۲۵۰۰ میلادی مقداری بهبود یابند، اما در طول عمر نسل فعلی یا حتی فرزندان آن‌ها، این اتفاق رخ نخواهد داد. این وضعیت تأثیرات مستقیم و جدی بر تأمین آب جوامع پایین‌دست دارد. نوسانات رواناب یخچال‌ها که دانشمندان آن را «آب فرورفته» می‌نامند، می‌تواند منجر به کمبود منابع آبی در بخش‌هایی از آسیا، آمریکای‌جنوبی و اروپای مرکزی شود.

یخچال‌ها و سرنوشت افزایش سطح دریا
از سال۲۰۰۰ تاکنون، ذوب یخچال‌های طبیعی سطح دریاها را حدود ۲سانتی‌متر بالا برده است. پس از انبساط حرارتی اقیانوس‌ها، یخچال‌های طبیعی دومین عامل مهم در افزایش سطح دریا هستند. ادامه‌ این روند، شهرهای ساحلی، دلتای رودها و سکونتگاه‌های انسانی را به‌طور فزاینده‌ای در معرض تهدید قرار می‌دهد. دکتر فابین ماسیون، دانشیار دانشگاه بریستول و نویسنده‌ ارشد این مطالعه می‌گوید:«هرچه بیشتر در کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای تعلل کنیم، تغییرات اقلیمی غیرقابل برگشت بیشتری برای نسل‌های آینده رقم خواهیم زد. این باور اشتباه که می‌توانیم بعداً دما را کاهش داده و همه چیز به حالت اول بازمی‌گردد، خطری جدی برای آینده زمین است.» وی در ادامه بیان کرد: حتی بازگشت به سطح ۱.۵درجه‌ سانتی‌گراد، نمی‌تواند تمام خسارات واردشده به یخچال‌ها را جبران کند. بسیاری از این از دست‌رفتگی‌ها دائمی خواهند بود.
مطالعه جدید دانشمندان به وضوح نشان می‌دهد که باید برای حفظ یخچال‌های طبیعی - و بسیاری از اجزای حیاتی دیگر اکوسیستم زمین - اقدامات فوری، مؤثر و بلندمدت برای کاهش گازهای گلخانه‌ای انجام دهیم. عبور حتی موقت از مرزهای گرمایش اقلیمی می‌تواند پیامدهایی ماندگار، عمیق و غیرقابل جبران داشته باشد. در حالی‌که جهان همچنان گرم‌ترین سال‌های تاریخ خود را تجربه می‌کند، وقت آن رسیده که تصمیمات اقلیمی به سطح جدی‌تری ارتقا پیدا کند و آینده‌ یخچال‌های طبیعی، به‌عنوان منابع حیاتی آب و تنظیم‌کننده‌ دمای زمین، در مرکز توجه قرار گیرد.

شعار روز جهانی آب در 2025
هرساله در ۲۲مارس، روز جهانی آب به‌عنوان یک رویداد بین‌المللی توسط سازمان ملل متحد برگزار می‌شود تا اهمیت آب شیرین و مدیریت پایدار منابع آبی را به جهانیان یادآوری کند. این روز یک رویداد جهانی برای افزایش آگاهی درباره اهمیت آب و مدیریت پایدار منابع آبی بوده و فرصتی است تا مردم، سازمان‌ها و دولت‌ها درباره چالش‌های مرتبط با آب، مانند کمبود آب، آلودگی و دسترسی نابرابر به آب آشامیدنی سالم گفت‌وگو کنند و اقدامات لازم را برای حل این مشکلات انجام دهند. شعار روز جهانی آب هر سال براساس چالش‌های مرتبط با آب انتخاب می‌شود. برای مثال، شعار سال۲۰۲۳ «شتاب در تغییر برای حل بحران آب» بود که بر لزوم اقدام فوری برای حل بحران آب در جهان تأکید داشت. «حفاظت از یخچال‌های طبیعی» شعار روز جهانی آب سال۲۰۲۵ نام‌گذاری شده و حاوی پیام بسیار مهمی در خصوص اثرات گرمایش زمین بر منابع آب است.
گرمایش زمین باعث بالارفتن تراز ارتفاعی مرز برف دائمی و به تبع آن ذوب و عقب‌نشینی یخچال‌های طبیعی واقع در نقاط مختلف جهان از جمله یخچال‌های واقع در شمالگان، جنوبگان و یخچال‌های کوهستانی شده است. در نتیجه آب‌شدن تدریجی یخچال‌ها، حجم زیادی از آب شیرین که در فرم یخ ذخیره شده است، ذوب شده و ذخایر آب آشامیدنی بسیاری از نقاط زمین را با مخاطره مواجه می‌سازد. روز جهانی آب فرصتی است برای افزایش آگاهی درباره نقش یخچال‌ها در چرخه آب جهانی، هشدار درباره خطرات ناشی از تغییرات اقلیمی و تشویق به اقدامات عملی برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و حفاظت از منابع آبی.
در بخشی از پیام مرتبط با شعار روز جهانی آب آمده است: یخچال‌های طبیعی سریع‌تر از همیشه در حال ذوب‌شدن هستند. همانطور که سیاره زمین به دلیل تغییرات آب‌وهوایی گرم‌تر می‌شود، یخ کره در حال کوچک‌شدن است و شرایط حدی در چرخه آب را غیرقابل پیش‌بینی‌تر و شدیدتر می‌کند. برای میلیاردها نفر، رژیم جریان آب حاصل از ذوب یخ در حال تغییر است و پیامدهایی مانند سیل، خشکسالی، رانش زمین و افزایش تراز سطح دریاها را به‌دنبال داشته است. حفظ یخچال‌های طبیعی یک استراتژی برای بقاست و ما باید برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و مدیریت پایدارتر آب حاصل از ذوب یخ برای مردم و کره زمین با یکدیگر همکاری کنیم.

ایران در چه وضعیتی است؟
در ایران اگرچه شناخت اغلب مردم از واژه یخچال، محدود به پهنه‌های برف و یخ انباشته‌شده در نواحی کوهستانی می‌شود، اما به‌واقع یخچال‌های واقعی در ایران پراکنشی اندک در برخی نواحی کوهستانی مانند تخت سلیمان، اشتران‌کوه، زردکوه، دنا و … دارند. براساس تعاریف آکادمیک، یک یخچال یک توده طبیعی از یخ است که بر اثر تجمع برف و یخ متراکم و تبلور مجدد آن طی صدها سال شکل گرفته است. یک یخچال، یک سیستم پویاست که در آن تراکم و حرکت یخ مشاهده می‌شود. براساس این تعریف، پهنه‌های برفی دائمی فاقد حرکت را نمی‌توان به‌عنوان یخچال در نظر گرفت. بااین‌حال، گرمایش زمین و به تبع آن بالا رفتن تراز ارتفاعی مرز برف دائمی باعث ذوب این پهنه‌ها نیز می‌شود. با کاهش این سطوح برفی، میزان بازتابش نور خورشید (آلبدو) کاهش یافته و فرایند گرمایش زمین در این مناطق تشدید شده و در نتیجه ذخایر آب مناطق کوهستان در فصول سرد به واسطه ذوب و همین‌طور افزایش نرخ تبخیر، کاهش می‌یابد.

تبعات گرم‌شدن زمین در دریاها
یخچال‌های طبیعی نقش حیاتی در تأمین آب شیرین جهان دارند. حدود ۷۰درصد از آب شیرین زمین به‌صورت برف یا یخ وجود دارد و نزدیک به ۲میلیارد نفر برای نوشیدن، کشاورزی و تولید انرژی به آب ناشی از یخچال‌ها، ذوب برف و رواناب‌های کوهستانی متکی هستند. کاهش ذخایر یخچالی می‌تواند به کمبود آب در مناطقی مانند آسیای مرکزی و خاورمیانه بینجامد و تنش‌های اجتماعی و سیاسی را تشدید کند و علاوه‌بر آن، پایداری اکوسیستم‌ها و حیات گونه‌های گیاهی و جانوری در مناطق خشک و کوهستانی را به مخاطره اندازد. همچنین یخچال‌ها با بازتابش نور خورشید (آلبدو) به خنک‌شدن زمین و به تبع آن کاهش نرخ گرمایش زمین کمک می‌کنند.
با گرمایش زمین، یخچال‌های طبیعی با سرعت بی‌سابقه‌‌ای در حال ناپدیدشدن هستند. در سال۲۰۲۳، یخچال‌های طبیعی بیش از ۶۰۰گیگاتن آب از دست دادند که بزرگ‌ترین کاهش جرمی است که در ۵۰سال گذشته ثبت شده است. افزایش ذوب یخچال‌های طبیعی به‌طور قابل‌توجهی به افزایش جهانی تراز سطح دریاها و تهدید نواحی ساحلی کمک می‌کند، به طوری که سطح دریاهای امروزی حدود ۲۰سانتی متر بالاتر از سال۱۹۰۰ است و نرخ بالا آمدن سطح آب دریاها در دوره ۲۰۰۶-۲۰۱۵ حدود ۲.۵برابر نرخ بالا آمدن سطح آب در دوره ۱۹۹۰-۱۹۹۱ است. ذوب‌شدن صفحات یخ قطب جنوب می‌تواند باعث بالا آمدن سطح دریاهای آزاد تا ۵۸متر نسبت به تراز فعلی باشد. محدودکردن گرمایش زمین به ۱.۵درجه سانتی‌گراد می‌تواند یخچال‌های طبیعی را در دوسوم سایت‌های میراث جهانی نجات دهد.