بازی چین با کارت پالایشگاه‌های کوچک برای خرید نفت ایران
​​​​​​​گروه دریاپایه-امید عباسی-  برخی گزارش‌های رسمی نشان می‌دهد، شرکت‌های بزرگ دولتی نفتی چین از سال۲۰۱۸ و پس از تشدید تحریم‌های نفتی توسط دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، از خرید نفت ایران خودداری کرده‌اند. با وجود روابط راهبردی ایران و چین، شرکت‌های بزرگ دولتی چینی نظیر سینوپک به ‌صورت رسمی و آشکار از ایران نفت وارد نمی‌کنند. بررسی‌ها اما حاکی از آن است که چین همچنان بزرگ‌ترین خریدار نفت ایران است و در 6ماهه نخست سال۲۰۲۵ حدود ۱۳.۶درصد از واردات نفت‌خام این کشور از ایران تامین شده است. بنا ر تخمین‌های موجود، بیش از 100پالایشگاه و پتروشیمی مستقل چینی موسوم به تی‌پات‌ها، نفت ایران را خریداری می‌کنند. برخی داده‌های آماری بین‌المللی نیز نشان می‌دهند که حدود ۹۰درصد از نفت صادراتی ایران را خریداری می‌کند.
به گزارش روزنامه اقتصاد سرآمد، گزارش‌های منتشر شده از سوی مؤسسهPlatts  وابسته بهS&P Global Commodity Insights و نیز گزارش‌های خبرگزاری بلومبرگ، از وضعیت نگران‌کننده‌ای در بازار فروش نفت‌خام ایران به چین پرده برداشته‌اند؛ وضعیتی که طبق ادعای این گزارش، عامل اصلی بروز آن افزایش قابل‌توجه ذخایر نفت انباشته -چه در خشکی و چه در دریا- بوده و این وضعیت نگران‌کننده منجربه کاهش قیمت‌ها و تخفیف‌های سنگین نفت ایران شده است. این وضعیت ترسیم‌شده در صورت صحت، زمانی نگران‌کننده‌تر می‌شود که طبق گزارش‌های رسمی بین‌المللی بیش از ۴۰میلیون بشکه نفت ایران روی آب تلنبار شده است؛ حجمی بی‌سابقه از ذخایر شناور به فروش نرفته در سال‌های اخیر است.
داده‌های Kpler نیز نشان می‌دهد که ذخیره شناور نفت ایران به حدود ۴۰میلیون بشکه رسیده که این عدد بالاترین سطح از انبار نفت در سال‌های اخیر است و مشکلات در فروش سریع را نشان می‌دهد. بنابر این گزارش‌ها، هم‌اکنون قیمت نفت سبک ایران با تخفیفی معادل ۴دلار کمتر از شاخص ICE Brent در مقصد تحویل شاندونگ معامله می‌شود؛ رقمی که نسبت به تخفیف ۲دلاری ماه می، افتی چشمگیر و هشداردهنده محسوب می‌شود. این در حالی است که حدود ۶ماه قبل نفت ایران تقریبا بدون تخفیف به فروش می‌رفت.

انباشت نفت روی آب و چانه‌زنی مشتریان
آنچه این‌بار قیمت‌ها را بیش از هر چیز تحت فشار قرار داده، انباشت بی‌سابقه موجودی‌های نفتی روی آب و در شاندونگ چین است و در این شرایط ، توان چانه‌زنی خریداران نفت ایران افزایش یافته است. به‌طوری‌که یکی از منابع بازار در گفت‌و‌گو با «پلتس» تصریح کرده که به ‌دلیل کاهش معاملات، خریداران موفق شده‌اند تخفیف‌ها را حتی به زیر سطح ۴دلار برسانند. بلومبرگ در گزارش خود تأکید کرده است که «ذخایر فراوان نفت‌خام ایران» به خریداران قدرت چانه‌زنی بیشتری داده و موجب تعمیق تخفیف‌ها شده است. این رسانه همچنین یادآور می‌شود که اختلاف قیمت نفت ایران با برنت که در ماه می تنها ۲دلار بود، حالا به ۴دلار رسیده است؛ شکافی که در صورت تداوم، به‌ راحتی می‌تواند به چالش‌های بودجه‌ای و ارزی در اقتصاد ایران در شرایط تحریمی دامن بزند.
در این روند فروش، زمانی تهدید علیه منافع ملی عیان می‌شود که یک حساب سرانگشتی با احتساب فروش ۱.۸میلیون بشکه در روز نشان می‌دهد که از همین حراج، ماهانه ۲۱۶میلیون دلار درآمد نفتی را از دست می‌دهیم که این عدد در سال به ۲.۵میلیارد دلار می‌رسد! اگر بنا را بر صحت این آمارها و گزارش‌های منتشرشده بدانیم؛ باید گفت برخلاف ادعای مسئولان نفتی که عامل این حراج و تلنبارشدن میلیون‌ها بشکه نفت ایران روی آب را وضعیت سیاسی کشور، تحریم‌ها و جنگ ۱۲روزه می‌دانند، علت اصلی این خسارت ماهانه ۲۱۶میلیون دلاری، ضعف مدیریتی در بخش بازرگانی و فروش نفت است که فرصت چانه‌زنی را به مشتریان داده و به عبارت دیگر، این سوء‌مدیریت در ایران، سود سالانه ۲.۵میلیارد دلاری برای چینی‌ها خواهد داشت. 

ضرر و زیان تخفیف‌های تحمیلی
نکته مغفول در این میان، نقش مدیریت در وزارت نفت و همچنین مدیریت میانی در این وزارتخانه راهبردی است که با تغییراتی عمدتاً ناکارآمد و غیرفنی، نظم صادرات نفت را به‌طور جدی مختل کرده به‌طوری‌که به گفته کارشناسان، ضعف در برنامه‌ریزی فروش، عدم‌هماهنگی با پالایشگاه‌های خریدار، ناتوانی در تنظیم قراردادهای منعطف و کندی واکنش به تغییرات بازار به‌طور چشمگیری افزایش یافته است.
واقعیت آن است که بخش مهمی از ضررهای هنگفت ناشی از تخفیف‌های تحمیلی کنونی، ناشی از همین ضعف‌های مدیریتی است که امکان سیاست‌گذاری بلندمدت و راهبری هوشمندانه بازار را از بین برده‌اند. علاوه‌بر این، به دلیل سوء‌مدیریت در فرایند بازاریابی و فروش نفت، اکنون دامپینگ قیمت نفت ایران از سوی بازیگران غیرحرفه‌ای به عاملی تاثیرگذار در افت قیمت نفت ایران تبدیل شده است.
ایران امروز نیازمند بازنگری فوری در رویکردهای مدیریتی فروش نفت است؛ نه‌تنها برای بازیابی موقعیت در بازار منطقه‌ای، بلکه برای حفاظت از منافع ملی در برابر فشارهای بازار جهانی. این بازنگری باید با تغییرات سریع و شجاعانه در سطح مدیران کلیدی در حوزه‌های سیاست‌گذاری و اجرایی به‌ویژه در سطح شرکت‌های بازرگانی نفتی آغاز شود.

سرنوشت نفت‌فروشی ایران به چین
اصلی‌ترین خریداران نفت ایران در چین، پالایشگاه‌های مستقل این کشور موسوم به «تی‌پات‌ها» هستند که به‌طور عمده در استان شاندونگ مستقرند. این پالایشگاه‌ها به‌ دلیل قیمت پایین‌تر نفت ایران نسبت به نفت‌های غیرتحریمی به خرید آن تمایل دارند. تی‌پات‌ها حدود یک‌چهارم ظرفیت پالایشی چین را تشکیل می‌دهند و با حاشیه سود بسیار پایین یا حتی منفی فعالیت می‌کنند؛ به‌ویژه در دوره‌هایی که تقاضای داخلی برای فرآورده‌های نفتی ضعیف است.
براساس گزارش رویترز در ۲۰ژوئن، نفت سبک ایران برای تحویل در ماه ژوئیه با قیمتی بین ۳.۳۰ تا ۳.۵۰دلار کمتر از شاخص برنت معامله شده است. این در حالی است که تخفیف در ماه ژوئن حدود ۲.۵۰دلار بوده است. خرید نفت ایران توسط این پالایشگاه‌ها بدون توجه به تحریم‌های بین‌المللی انجام می‌شود تا زمانی که خود این پالایشگاه‌ها تحریم شوند. ترامپ در دوره دوم ریاست جمهوری خود سه مورد از پالایشگاه‌های مذکور را به‌طور مستقیم تحریم کرد. این موضوع باعث کاهش خرید نفت ایران از سوی برخی پالایشگاه‌های متوسط چین به ‌دلیل ترس از قرار گرفتن در فهرست تحریم‌ها شده است.
شرکت‌های بزرگ دولتی چین به‌ دلیل ترس از تحریم‌های آمریکا، پیچیدگی‌های پرداخت، تجربه‌های منفی پیشین و تمایل به حفظ منافع گسترده جهانی، از خرید مستقیم نفت ایران پرهیز می‌کنند. در عوض، این نقش به پالایشگاه‌های خصوصی کوچک‌تر واگذار شده که در حاشیه نظام رسمی انرژی چین فعالیت می‌کنند و از نفت ایران به ‌عنوان یک منبع ارزان استفاده می‌کند. این ساختار، نشان‌دهنده رویکرد چندلایه و محتاطانه چین در مواجهه با فشارهای بین‌المللی و تامین انرژی است. کارشناسان معتقدند که دولت چین در قبال ایران سیاستی دوگانه اتخاذ کرده است. از یک سو، تمایلی ندارد روابط خود با ایران را تضعیف کند و از سوی دیگر، نمی‌خواهد در مواجهه مستقیم با ایالات متحده قرار گیرد.