گروه حمل‌ونقل- امید اسماعیلی - «زمان حمل کالا از طریق دریا بین چین و ایران بین ۳۰ تا ۴۵روز است که مسیر ریلی چین به سرخس خراسان رضوی از آسیای مرکزی، این زمان را به ۱۷روز کاهش داده است». این بخشی از صحبت‌های محمدرضا رجبی‌مقدم، مدیرعامل منطقه ویژه اقتصادی سرخس در یازدهمین کنفرانس بین‌المللی صنایع و سیستم‌ها در دانشگاه فردوسی مشهد است؛ صحبت‌هایی که بر مبنای آن فاز تازه‌ای از روابط اقتصادی ریل‌پایه با کشور چین -به عنوان بزرگ‌ترین شریک تجاری ایران- شروع شده است.
به گزارش اقتصاد سرآمد، براساس صحبت‌های مطرح‌شده از سوی مسئولان مرتبط با حوزه حمل‌ونقل ریلی کشور، در حال حاضر یک مسیر ریلی جدید از «کاشغر» در غرب چین تا منطقه «اوش» در شرق قرقیزستان توسط چینی‌ها در حال ساخت است که پس از تکمیل زمان حمل کالا در مسیر ریلی بین چین و ایران‌(سرخس) به 7روز کاهش خواهد یافت. همچنین اگر مسیر ریلی سرخس به چشمه ثریا در آذربایجان‌غربی و سپس ترکیه متصل شود، می‌توان گفت راهگذر ریلی شرق به غرب از چین تا اروپا تکمیل خواهد شد. این در حالی است که بسیاری از کارشناسان باور دارند شاهرگ اصل اقتصاد، حمل‌ونقل و لجستیک بوده که در منطقه سرخس به شکل کاملی در ابعاد ریلی، جاده‌ای، هوایی و به شکل ترکیبی زیرساخت‌های آن فراهم شده است.
برخی گزارش‌ها حاکی از این است که راهگذرهای‌(کریدور) شرق به غرب و شمال به جنوب در دولت چهاردهم به صورت ویژه در دستور کار قرار گرفته و عملیات‌های اجرایی این پروژه‌های زیرساختی کشور با سرعتی بیشتر نسبت به سال‌های گذشته در حال تکمیل است. در حال حاضر این امیدواری ایجاد شده است که تا سال آینده مسیر ریلی چابهار از طریق راه‌آهن زاهدان به کرمان متصل شود تا کریدور ریلی شمال–جنوب از سرخس به چابهار به بهره‌برداری برسد؛ اقدامی که می‌تواند زمینه‌ساز رونق بیشتر حمل‌ونقل ریلی کشور و بهبود روابط تجاری با کشورهای منطقه شود.

نصف‌شدن مسیرهای تجاری ایران و چین
یکی از دستاوردهای برجسته اتصال ریلی، کاهش چشمگیر زمان حمل بار از چین به ایران است. پیش از این، حمل دریایی کالا بین دوکشور حدود ۳۰روز طول می‌کشید، اما مسیر ریلی جدید زمان را به ۱۵روز‌(نصف مقدار قبلی) رسانده است. این کاهش نه‌تنها به دلیل مسیر مستقیم از طریق قزاقستان و ترکمنستان ، بلکه با راه‌اندازی قطارهای کانتینری دوسربار‌(که بار را در هر دوجهت حمل می‌کنند) محقق شده است. برای مثال، قطار کانتینری از شی‌آن چین به زاهدان ایران، با سرعت متوسط ۸۰کیلومتر در ساعت، محموله‌های صنعتی و مصرفی را در کمتر از دوهفته جابه‌جا می‌کند. بااین‌حال، چالش‌هایی مانند کمبود بار خروجی از ایران به چین‌(که گاهی قطارها را «دست خالی» بازمی‌گرداند) وجود دارد، اما توافق‌های اخیر برای افزایش فرکانس هفتگی قطارها، این مسئله را حل خواهد کرد. در مجموع، این تحول، هزینه‌های لجستیکی را تا ۵۰درصد کاهش داده و رقابت‌پذیری کالاهای ایرانی و چینی را در بازارهای منطقه‌ای افزایش می‌دهد.

نقش کلیدی بندر خشک آپرین
بندر خشک آپرین واقع در شهرستان اسلامشهر -جنوب‌غربی تهران- به عنوان یکی از مهم‌ترین زیرساخت‌های لجستیکی ایران، نقش محوری در اتصال ریلی چین به ایران ایفا می‌کند. این بندر با ظرفیت پذیرش روزانه ۳۰قطار، نه‌تنها ترافیک جاده‌ای را کاهش می‌دهد و مصرف سوخت و آلاینده‌ها را به حداقل می‌رساند، بلکه به عنوان نقطه اتصال کریدورهای بین‌المللی مانند شمال-جنوب، چابهار-سرخس و حتی محور چین-اروپا عمل می‌کند. سرمایه‌گذاری ۵هزار میلیارد تومانی در آپرین، آن را به «قلب لجستیک ریلی ایران» تبدیل کرده و زنجیره تأمین کالا را در نزدیکی بزرگ‌ترین بازار مصرفی کشور‌(تهران) پشتیبانی می‌کند. علاوه‌بر این، آپرین با اتصال به چهار بندر اصلی تجاری ایران‌(مانند شهیدرجایی)، ازدحام بنادر ساحلی را کم کرده و فرایندهای تجاری را تسریع می‌بخشد. توسعه اخیر این بندر با سرمایه‌گذاری ۴۰میلیون دلاری، آن را به شاهراه ترانزیتی منطقه تبدیل کرده و امکان انتقال درون‌سرزمینی کالا، ذخیره‌سازی و ایجاد ارزش‌افزوده را فراهم می‌آورد.

ایران در حال تبدیل‌شدن به هاب ترانزیت
اتصال ریلی چین-ایران فراتر از دوکشور، ایران را به عنوان «مسیر طلایی» برای ترانزیت کالا از شرق‌آسیا به اروپا و آسیای مرکزی تثبیت می‌کند. با احداث خطوط جدید مانند قزاقستان-ترکمنستان-ایران-ترکیه، ایران به چهارراه ترانزیت جهان تبدیل شده و پنج مسیر ریلی مستقیم برای اتصال چین به اروپا پیشنهاد داده است. این کریدورها، با عبور از سرخس تا مرز رازی، نه‌تنها تجارت با کشورهای حاشیه دریای خزر را افزایش می‌دهند، بلکه ایران را به پلی برای دسترسی چین به بازارهای ۵۰۰میلیون نفری آسیای مرکزی‌(مانند قزاقستان و ازبکستان) و اروپا تبدیل می‌کنند. در رقابت کریدورها، مسیر ایران-اروپا با امنیت بالا و زمان کمتر نسبت به مسیرهای شمالی‌(مانند روسیه)، برتری دارد و می‌تواند سالانه هزاران قطار را جابه‌جا کند. تقویت موقعیت ترانزیتی ایران از طریق این اتصال، درآمدهای ارزی را چندبرابر کرده و وابستگی به مسیرهای دریایی پرریسک را کاهش می‌دهد، در حالی‌که کشورهای همسایه مانند ترکمنستان و قزاقستان را به شبکه ریلی اوراسیا متصل می‌سازد.
تصویر توسعه همکاری‌های ریلی
آینده همکاری‌های ریلی ایران و چین، با امضای توافق‌های بلندمدت، نویدبخش است. قرارداد ۲۵ساله اخیر برای برقی‌سازی هزارکیلومتر از خطوط ریلی ایران، ظرفیت حمل کانتینری را دوبرابر و سرعت را تا ۵۰درصد افزایش می‌دهد. ورود سرمایه‌گذاران چینی به پروژه قطار پرسرعت تهران-مشهد‌(با سرعت ۳۵۰کیلومتر در ساعت) نیز در حال اجراست و می‌تواند الگویی برای سایر خطوط باشد. علاوه‌بر این، افزایش فرکانس قطارهای کانتینری به سطح هفتگی و راه‌اندازی مسیرهای جاده‌ای مکمل، تجارت دوجانبه را به ۱۰۰میلیارد دلار در سال می‌رساند.
در شرایط فعلی برخی کارشناسان معتقدند که با تمرکز بر امنیت کریدورهای جنوبی شرق-غرب، این همکاری‌ها نه‌تنها تجارت را تسهیل می‌کنند، بلکه به کاهش تنش‌های ژئوپلیتیکی کمک کرده و ایران را به قطب لجستیک اوراسیا تبدیل می‌سازند. چالش‌هایی مانند هماهنگی گمرکی و سرمایه‌گذاری زیرساختی وجود دارد، اما با تعهد دوجانبه، آینده‌ای روشن در افق است. اتصال ریلی ایران و چین نه تنها یک پروژه زیرساختی، بلکه یک استراتژی ژئوپلیتیکی است که می‌تواند تعادل قدرت در اوراسیا را تغییر دهد. با بهره‌برداری کامل از ظرفیت‌هایی مانند آپرین و کریدورهای ترانزیتی، ایران می‌تواند از فرصت‌های بی‌بدیل‌BRI بهره ببرد و به عنوان پلی حیاتی، اقتصاد منطقه را متحول سازد.
به باور بسیاری از کارشناسان اتصال ریلی ایران و چین از اهمیت استراتژیک، اقتصادی و ژئوپلیتیکی برخوردار است. ایران با موقعیت جغرافیایی منحصربه‌فرد، به پلی برای اتصال چین به آسیای مرکزی‌(مانند قزاقستان و ازبکستان) و اروپا تبدیل شده است. کریدورهایی مانند قزاقستان-ترکمنستان-ایران-ترکیه، ایران را به چهارراه ترانزیت اوراسیا بدل می‌کنند. مسیر ریلی در مقایسه با مسیرهای دریایی پرریسک‌(مانند تنگه مالاگا)، امنیت و پایداری بیشتری دارد و وابستگی به مسیرهای تحت تنش ژئوپلیتیکی را کم می‌کند.این اتصال نیز حجم تجارت دوجانبه را به سمت هدف ۱۰۰ میلیارد دلاری سوق می‌دهد و با افزایش فرکانس قطارهای کانتینری، صادرات ایران به چین و بالعکس را تسهیل می‌کند. در چنین شرایطی است که کارشناسان معتقدند برقراری اتصال ریلی با کشور چین، می‌تواند ایران را به بازیگری کلیدی در تجارت جهانی تبدیل کرده و با تقویت زیرساخت‌هایی مانند آپرین، درآمدهای ترانزیتی و جایگاه ژئوپلیتیکی‌اش را ارتقا دهد.