خطر انقراض ماهیان خاویاری دریای خزر را همچنان تهدید می‌کند
​​​​​​​گروه شیلات-  از سال‌۲۰۱۱ کشورهای حاشیه دریای خزر ممنوعیت صید تجاری ماهیان خاویاری را در دریای خزر اعمال کرده‌اند و نمونه‌برداری فقط در چارچوب پژوهشی و بازسازی ذخایر انجام می‌شود. بررسی‌ها نیز به خوبی نشان می‌دهد که جمهوری اسلامی ایران در طول این سال‌ها به‌طور کامل به ممنوعیت صید تجاری ماهیان خاویاری پایبند بوده است. بررسی سیاست‌های اعمال‌شده از سوی جمهوری اسلامی ایران طی سال‌های گذشته نیز نشان می‌دهد که این کشور به شدت بر توسعه پرورش ماهیان خاویاری در داخل کشور تمرکز دارد تا از فشار بر ذخایر طبیعی بکاهد و نیاز بازار را تامین کند و در این راستا تولید خاویار پرورشی و گوشت ماهی خاویاری در کشور رو به افزایش است.
به گزارش روزنامه اقتصاد سرآمد، دریای خزر، بزرگ‌ترین دریاچه جهان و یکی از آخرین زیستگاه‌های طبیعی ماهیان خاویاری در میان کشورهاست. این دریا از سال‌های سال قبل همواره جزو ارزشمندترین منابع آبی و اقتصادی در منطقه بوده است. بااین‌حال گونه‌های مختلف آبزیان که در آب‌های بزرگ‌ترین دریاچه جهان زندگی می‌کنند، در سال‌های اخیر با تهدیدهای جدی مواجه هستند. کاهش شدید جمعیت ماهیان خاویاری، صید غیرمجاز، تغییرات اقلیمی و آلاینده‌های صنعتی، زنگ خطر را برای این گونه‌های ارزشمند به‌صدا درآورده است.
در چنین شرایطی است که طی سال‌های گذشته کنوانسیون‌های مختلف محیط‌زیست دریایی ممنوعیت‌هایی را با هدف ایجاد بستر مناسب برای بازسازی ذخایر طبیعی آبزیان دریای خزر در دستور کار دولت‌ها قرار داده است. در همین ارتباط دی‌ماه سال گذشته بود که ممنوعیت صید تجاری ماهیان خاویاری دریای خزر در هشتمین اجلاس کمیسیون حفاظت و بهره‌برداری بهینه از منابع زنده دریای خزر در سال‌۲۰۲۵ میلادی تمدید شد. حالا نیز زمزمه‌هایی مبنی بر احتمال تمدید ممنوعیت صید تجاری ماهیان خاویاری برای سال آینده میلادی‌(2026) شنیده می‌شود.

نقش ماهیان خاویاری در زنجیره غذایی خزر
طی دهه‌های اخیر، صید بی‌رویه و غیرمجاز باعث کاهش چشمگیر جمعیت ماهیان خاویاری شده است. گونه‌های شاخصی مانند فیل‌ماهی، چالباش و بستنی در برخی مناطق خزر به شدت کاهش یافته و اگر این روند ادامه یابد، نسل آن‌ها به‌طور کامل از این دریاچه ناپدید خواهد شد. این وضعیت نه‌تنها تهدیدی برای محیط‌زیست، بلکه خطر بزرگی برای اقتصاد و اشتغال مرتبط با صید قانونی و تولید خاویار ایجاد می‌کند. ماهیان خاویاری نقش مهمی در زنجیره غذایی دریای خزر دارند. کاهش آن‌ها می‌تواند باعث فروپاشی زنجیره غذایی و تهدید سایر گونه‌های آبزی شود. به گفته کارشناسان، هر ماهی خاویاری که از خزر صید می‌شود، نه‌تنها یک موجود زنده، بلکه بخشی از تعادل اکوسیستم را از بین می‌برد. صید غیرقانونی و بی‌رویه، ارزش اقتصادی خاویار را در بلندمدت نابود می‌کند. حفاظت از جمعیت ماهیان خاویاری، امکان تولید و تجارت پایدار خاویار را برای نسل‌های آینده فراهم کرده و منافع اقتصادی همه کشورهای حاشیه خزر را حفظ می‌کند.
دریای خزر تنها متعلق به یک کشور نیست؛ ایران، روسیه، قزاقستان، ترکمنستان و آذربایجان همگی سهمی از این دریا دارند و جمعیت ماهیان خاویاری به آب‌های همه این کشورها وابسته است. پایبندی همه کشورها به ممنوعیت صید تجاری اهمیت دارد، زیرا حفاظت جمعی از گونه‌ها: صید غیرمجاز در هر نقطه از خزر، جمعیت کل ماهیان را تهدید می‌کند و تلاش‌های یک کشور را بی‌اثر می‌سازد. رعایت قوانین، از قاچاق خاویار جلوگیری کرده و تجارت قانونی و پایدار را تضمین می‌کند و پایبندی به توافقات محیط‌زیستی جایگاه کشورهای حاشیه خزر را در مجامع بین‌المللی تقویت م و از فشارهای قانونی یا اقتصادی جلوگیری می‌کند.

ادامه تهدید ماهیان خاویاری در خزر
امروزه وضعیت ماهیان خاویاری در خزر شکننده و هشداردهنده است. برخی گونه‌ها مانند فیل‌ماهی و چالباش در آستانه انقراض قرار دارند و جمعیت‌شان به شدت کاهش یافته است. در چنین شرایطی ایران در راستای حفاظت از این گونه‌ها، اقدامات متعددی از جمله ایجاد ذخایر طبیعی و پرورشگاه‌های خاویاری برای بازسازی ذخایر و بازگرداندن ماهیان به خزر، کنترل صید غیرمجاز و مقابله با قاچاق با همکاری یگان‌های دریایی و مرزبانی، صید غیرمجاز در آب‌های خود انجام داده ‌و با همکاری بین‌المللی تلاش دارد با سایر کشورهای حاشیه خزر هماهنگ کرده تا حفاظت جمعی از گونه‌های خاویاری تضمین شود.
افزایش دما و تغییرات اقلیمی، آلودگی‌های صنعتی، سدسازی در رودخانه‌های ورودی و صید غیرقانونی در آب‌های سایر کشورها نیز جمعیت ماهیان خاویاری را به شدت تحت فشار قرار می‌دهد. کارشناسان هشدار می‌دهند که هرگونه کوتاهی در اجرای ممنوعیت صید و حفاظت جمعی، می‌تواند نسل ماهیان خاویاری را برای همیشه تهدید کند. ممنوعیت صید تجاری ماهیان خاویاری، تنها یک قانون داخلی نیست، بلکه تعهدی ملی و بین‌المللی برای حفظ گونه‌های ارزشمند دریای خزر است. پایبندی تمام کشورهای حاشیه خزر و اجرای دقیق قوانین حفاظتی، تنها راه نجات ماهیان خاویاری و تضمین تولید پایدار خاویار برای آینده است. دریای خزر، نگین فیروزه‌ای و زیباست، اما حفاظت جمعی و اقدامات پایدار، تنها راه ادامه حیات گونه‌های در معرض خطر آن است.

احتمال تمدید ممنوعیت صید تجاری خاویار
براساس روندهای اخیر، بسیاری از کارشناسان این باور را دارند که احتمال تمدید ممنوعیت تا ۲۰۲۶ بیش از ۸۰درصد ارزیابی می‌شود. در این میان پیشنهاد مطرح‌شده از سوی روسیه مبنای علمی محکمی دارد. براساس یافته‌های این پژوهش تمدید ممنوعیت صید تجاری، نه‌تنها ذخایر را حفظ می‌کند، بلکه فرصت‌هایی برای اقتصادهای جایگزین‌(مانند اکوتوریسم و خاویار پرورشی) فراهم می‌آورد. بااین‌حال، عوامل بازدارنده شامل فشار اقتصادی‌(از دست رفتن درآمد صیادان) و صید غیرمجاز در برخی کشورهاست. اگر اجلاس ۲۰۲۵ بر داده‌های بازسازی تمرکز کند، تمدید اجتناب‌ناپذیر خواهد بود؛ در غیر این صورت، خطر بازنگری سهمیه‌های محدود‌(مانند ۲۰۲۰) وجود دارد.
تمدید ممنوعیت صید تجاری خاویاری تا ۲۰۲۶ نه‌تنها یک ضرورت زیست‌محیطی، بلکه گامی استراتژیک برای حفظ میراث مشترک خزر است. با وجود پیشرفت‌هایی مانند رهاسازی گسترده، چالش‌های‌IUU و زیست‌محیطی نیازمند همکاری عمیق‌تر کشورهاست. ایران به‌عنوان رهبر منطقه‌ای در پرورش خاویار، می‌تواند نقش محوری در پیشبرد این تمدید ایفا کند. آینده خزر به تصمیم‌گیری‌های قریب‌الوقوع در اجلاس بعدی بستگی دارد؛ فرصتی برای نجات گونه‌ای که نماد ثروت طبیعی منطقه است. برای اطلاعات بیشتر، پیگیری گزارش‌های کمیسیون خزر توصیه می‌شود.
در چنین شرایطی در اواسط تیرماه سال‌جاری بود که ناصر کرمی‌راد، مدیرکل دفتر بازسازی و حفاظت از ذخایر ژنتیکی آبزیان سازمان شیلات ایران اعلام کرد که با وجود آنکه ممنوعیت صید تجاری ماهیان خاویار از دریای خزر اعلام شده است، اما متأسفانه همچنان صید غیرمجاز آن وجود داشته است. علاوه‌بر آن، توسعه شهرنشینی، ورود انواع سموم و آلاینده‌های شهری، صنعتی و کشاورزی و عواملی همچون تغییرات اقلیمی بر کاهش سطح آب رودخانه‌های منتهی به دریا تأثیر داشته و مهاجرت ماهیان خاویاری و در پی آن زادآوری طبیعی آن‌ها را دچار مشکل کرده است که همه این‌ها عوامل اصلی کاهش شدید ذخایر ماهیان خاویاری دریای خزر هستند.

برخی ماهیان دریای خزر در مرز انقراض
صید بی‌رویه و غیرمجاز، کاهش شدید جمعیت ماهیان خاویاری را به همراه داشته است؛ گونه‌هایی مانند فیل‌ماهی، چالباش و بستنی در بسیاری مناطق خزر به مرز انقراض رسیده‌اند. علاوه‌بر این، ماهیان خاویاری نقش کلیدی در زنجیره غذایی دریای خزر دارند و کاهش آن‌ها می‌تواند تعادل اکوسیستم را برهم زند. از سوی دیگر، حفاظت از جمعیت ماهیان به معنای تضمین منافع اقتصادی پایدار و جلوگیری از نابودی ارزش خاویار در بلندمدت است. ایران و سایر کشورهای حاشیه خزر برای مقابله با این بحران، ممنوعیت صید تجاری ماهیان خاویاری را اعمال کرده‌اند؛ اقدامی که نه‌تنها به حفاظت از گونه‌ها کمک می‌کند، بلکه تضمین‌کننده تولید پایدار خاویار در آینده نیز هست.