پیام روشن‌شدن رادار نفتکش‌های ایرانی چه بود؟
​​​​​​​گروه انرژی- پس از بیش از هفت‌سال خاموشی در دریاها، نفتکش‌های ایرانی هفته گذشته دوباره و برای مدتی بر نقشه جهانی دیده شدند. داده‌های سامانه بین‌المللی‌AIS نشان می‌دهد که بخش عمده‌ای از ناوگان نفتی کشور، موقعیت واقعی خود را بدون پنهان‌سازی مخابره می‌کنند. حرکتی که بسیاری از کارشناسان آن را آغاز مرحله‌ای تازه در رفتار صادراتی ایران می‌دانند؛ مرحله‌ای که میان پنهان‌کاری و شفافیت، تعادلی محتاطانه را جست‌وجو می‌کند.
به گزارش روزنامه اقتصاد سرآمد، سه‌شنبه هفته گذشته بود که رسانه «تانکر تراکرز» به‌عنوان یکی از منابع بین‌المللی رصد حرکت و ردیابی نفتکش‌های جهان در خبری غیرمنتظره اعلام کرد: «اکثر نفتکش‌های با پرچم ایران برای نخستین‌بار پس از 7‌سال‌و‌نیم، داده‌های واقعی موقعیت خود را از طریق سامانه‌AIS و بدون جعل اطلاعات مخابره کرده‌اند». انتشار این خبر از همان ساعت‌های ابتدایی با بهت و حیرت بسیاری از کارشناسان و تحلیلگران بازار جهانی نفت همراه شد. بسیاری این اقدام نفتکش‌های ایرانی را آغاز مرحله جدیدی از شفافیت در حوزه صادرات نفت تولیدشده توسط جمهوری اسلامی ایران می‌دانند. هرچند طی روزهای گذشته مجددا اخباری مبنی بر خاموش‌شدن سامانه موقعیت‌یابی نفتکش‌های ایران در رسانه‌ها منتشر شده است.خاموش‌ بودن سیستم داده‌های دریایی سامانه بین‌المللی در حقیقت یک ابزار اساسی برای انتقال نفت و دور زدن تحریم‌ها در سال‌های گذشته بوده است. در طول این سال‌ها نفتکش‌های حامل نفت جمهوری اسلامی ایران بدون اعلام دقیق موقعیت مکانی مشخص در میانه آب‌های خلیج‌فارس، دریای عمان، آب‌های آسیایی و مسیرهای طولانی به چین یا مالزی در تردد بودند.
این سیاست در عمل با افزایش هزینه‌های متعددی نیز همراه بوده است. برخی کارشناسان حوزه بازار جهانی نفت معتقدند که در طول بیش از 7سال گذشته به‌واسطه مشخص نبودن موقعیت دقیق مکانی نفتکش‌ها و تلاش برای دور زدن تحریم‌ها، این کشتی‌ها از شرایط بیمه‌ای خوبی برخوردار نبودند. این موضوع موجب شده است که در صورت بروز مشکل، هزینه‌های بیشتری توسط کشور مبدأ یعنی ایران پرداخت شود.
شفافیتی برای بقا، نه نمایش
از سال‌۲۰۱۸ و آغاز تحریم‌های نفتی، ایران صادرات خود را در سکوت و با هزینه‌های سنگین انجام می‌داد. مسیر نفتکش‌ها خاموش بود، داده‌ها جعل می‌شد و کشتی‌ها بی‌نام‌ونشان میان خلیج‌فارس و آب‌های شرق آسیا در رفت‌وآمد بودند، اما حالا همان کشتی‌ها دوباره بر نقشه‌ها جان گرفته‌اند؛ نشانه‌ای از تغییر تاکتیک در عرصه‌ای که همیشه میان سیاست و امنیت در نوسان بوده است.
عبدالله باباخانی، کارشناس حوزه انرژی، در این باره گفته است: « اگر این روند پایدار بماند، باید آن را مهم‌ترین علامت تغییر رفتار صادراتی ایران از ۲۰۱۸ تاکنون دانست. چنین حرکتی می‌تواند مقدمه‌ای برای بازگشت محدود ایران به شفافیت دریایی یا نشانه‌ای از مذاکرات پشت‌پرده درباره امنیت مسیر‌های انرژی در خلیج‌فارس باشد.»
در هفت‌سال گذشته، پنهان‌کاری به سپر دفاعی ایران در برابر تحریم‌ها بدل شده بود، اما این سپر، آسیب‌هایی نیز داشت؛ هزینه‌های بیمه بالا رفت، توقیف‌های اشتباه رخ داد و اعتماد خریداران آسیایی آسیب دید. حالا با روشن‌شدن موقعیت نفتکش‌ها، راهی در میانه خطر باز شده؛ حرکتی که می‌تواند هزینه‌های بیمه را کاهش دهد و چهره‌ای قانونمدار از ایران در تجارت انرژی به نمایش بگذارد.
حمید حسینی، سخنگوی اتحادیه صادرکنندگان فرآورده‌های نفتی نیز در گفت‌وگویی تأکید کرده است: « بعد از فعال‌سازی مباحث مربوط به مکانیسم ماشه، ایران می‌خواست نشان دهد تأثیری عملی بر رفتار صادراتی ندارد. به زبان دیپلماتیک، ارسال موقعیت واقعی تانکر‌های نفتی خود یک پیام است: اینکه ایران مسیر فروشش را حفظ کرده و با وجود تهدید‌های سیاسی، خاموش نمی‌ماند.»

از «پنهان‌کاری تاکتیکی» تا «شفافیت بازدارنده»
کارشناسان معتقدند، ایران با این تصمیم در حال ورود به فاز تازه‌ای از سیاست انرژی است؛ مرحله‌ای که در آن، دیده‌شدن به معنای ضعف نیست، بلکه ابزار بازدارندگی است. وقتی مسیر کشتی‌ها مشخص باشد، هرگونه اقدام علیه آن‌ها به‌‌سرعت در سطح جهانی ثبت می‌شود و مسئولیت سیاسی آن بر دوش طرف مقابل می‌افتد. به این ترتیب ایران از «محرمانگی امنیتی» به «شفافیت بازدارنده» گام برداشته است؛ تغییری که هم بُعد فنی دارد، هم پیام سیاسی و هم معنای اقتصادی. این شفافیت می‌تواند تخفیف‌های سنگین نفت ایران را کاهش دهد، بیمه‌های بین‌المللی را دوباره فعال کند و حتی اعتماد بخشی از خریداران آسیایی را بازگرداند.

نور محدود در دریای تاریک
اگرچه هنوز هیچ اظهارنظر رسمی از سوی منابع رسمی صورت نگرفته است و واقعیت این است که هنوز هیچ قطعنامه یا توافق رسمی تازه‌ای نیز صادر نشده، اما واقعیت میدانی در حال تغییر است. نفت ایران دوباره بر نقشه‌ها دیده می‌شود و آن هم نه به نشانه پایان تحریم‌ها، بلکه به‌عنوان گامی حساب‌شده در بازی توازن. در جهانی که انرژی بیش از هر زمان دیگری سیاسی شده است، به نظر می‌رسد ایران با این حرکت می‌خواهد تا میان امنیت و حضور، میان دیده‌شدن و در امان ماندن، مرزی ظریف را حفظ کند. شاید هنوز زود باشد که از بازگشت کامل سخن گفت، اما بی‌شک می‌توان گفت: نفت ایران دوباره دیده می‌شود و این‌بار، نه از سر جسارت که از سر تدبیر.

چرا رادار نفتکش‌ها روشن شد؟
همایون فلکشاهی، تحلیلگر موسسه بین‌المللی داده‌های انرژی کپلر در گفت‌وگو با «ایلنا» اظهار کرد: در حال حاضر حدود ۶۰درصد نفتکش‌هایی که در این تجارت فعالیت دارند تحریم شده‌اند؛ در نتیجه، انتقال محموله‌ها به نفتکش‌های غیرتحریمی برای مرحله دوم مسیر بین ایران و چین زمان بیشتری می‌برد و در نهایت تحویل نفت‌خام به بنادر چین دیرتر انجام می‌شود. افزون بر این، تحریم بنادر چینی توسط آمریکا، بر پیچیدگی لجستیک افزوده است. هرچند در برخی موارد شرکت تحریم‌شده مالک تمامی اسکله‌های بندر نیست، اما این اقدام در مجموع موجب کاهش ورود نفت ایران به این بنادر شده است.
این تحلیلگر حوزه انرژی در بخش دیگری از صحبت‌های خود درباره اخبار ضد و نقیض درباره کاهش صادرات نفت ایران خاطرنشان کرد: اگرچه سطح بارگیری نفت از بنادر ایران همچنان بالاست، اما میزان تخلیه در بنادر چین کاهش یافته است که نشان‌دهنده افت تقاضای کوتاه‌مدت برای نفت ایران در بازار چین است. بین ماه‌های آوریل تا ژوئن، واردات روزانه به‌طور میانگین ۱.۴۵میلیون بشکه در روز بود، در حالی‌که بین جولای تا سپتامبر این رقم به ۱.۳۳میلیون بشکه در روز کاهش یافت. در همین حال، بارگیری نفت از ایران در سپتامبر به رکورد جدیدی در دوره تحریم‌ها رسید و به ۲.۱میلیون بشکه در روز افزایش یافت.
فلکشاهی همچنین درباره برخی گزارش‌ها از جمله  تانکرترکرز مبنی بر روشن‌شدن سامانه راداری نفتکش‌های ایرانی تاکید کرد: ما نیز مشاهده کردیم که بیشتر نفتکش‌ها چندروز پیش سیستم‌AIS خود را روشن کرده‌اند؛ در واقع بیش از ۸۰درصد نفتکش‌های حامل نفت ایران در آن زمان سیگنال خود را فعال کرده بودند. هنوز مشخص نیست علت این اقدام چه بوده است. در ابتدا تصور می‌کردیم ممکن است نوعی اقدام پیشگیرانه در برابر تحریم‌های سازمان ملل باشد، چراکه این تحریم‌ها به کشورهای ثالث اجازه می‌دهد در مواردی نفتکش‌های ایرانی را متوقف و بازرسی کنند. احتمال دیگر، هرچند ضعیف‌تر، این بود که چین پس از تحریم بندر ریژائو در ۹اکتبر تصمیم گرفته باشد نفت ایران را به‌صورت رسمی و علنی خریداری کند، زیرا در حال حاضر نفت ایران معمولاً با نام‌های دیگر وارد چین می‌شود. احتمال سوم این بود که ایران قصد داشته نشان دهد از تحریم‌ها هراسی ندارد و با روشن کردن سیستم موقعیت‌یابی، آمریکا را به نوعی به چالش بکشد تا جرات توقیف نفتکش‌هایش را پیدا کند. البته احتمال بروز اشکال فنی هم وجود دارد. در مجموع، هنوز دلیل قطعی این موضوع مشخص نیست.