لازمه توسعه اقتصاد دریا ایجاد تعادل میان حفظ اکوسیستم است
​​​​​​​گروه شیلات- سعید قلیچی - بسیاری از کارشناسان معتقدند؛ در دنیای امروز، تغییرات اقلیمی و فشارهای انسانی بر منابع طبیعی در دریاها افزایش پیدا کرده و این وضعیت بهره‌برداری پایدار از دریا به‌عنوان یکی از چالش‌های کلیدی قرن مطرح است. در چنین شرایطی موضوع حفظ اکوسیستم دریایی در برابر بهره‌برداری بیش از حد تمرکز دارد و بر ضرورت بهره‌برداری حداکثری از ظرفیت‌های دریایی بدون آسیب به ذخایر طبیعی تأکید می‌کند. چنین رویکردی نه‌تنها اکوسیستم‌های حساس را حفظ می‌کند، بلکه فرصتی طلایی برای توسعه اقتصاد دریامحور بدون مخاطرات زیست‌محیطی فراهم می‌آورد.
به گزارش اقتصاد سرآمد، بهره‌برداری پایدار از منابع دریایی به معنای استفاده مسئولانه از ذخایر آبزیان است که بر پایه اصول علمی مانند پایش مستمر ذخایر، محدودیت‌های صید و بازسازی اکوسیستم‌ها بنا شده است. سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد در یکی از گزارش‌های خود اعلام کرده که تولید جهانی آبزیان در سال‌های گذشته با افزایش همراه بوده است، اما در عین حال بررسی‌ها نشان می‌دهد که بیش از ۳۵درصد ذخایر دریایی در معرض خطر بهره‌برداری بیش از حد قرار دارند. در این میان، تأکید بر بهره‌برداری حداکثری بدون آسیب به منابع و محیط‌زیست دریایی کلیدی است. به باور کارشناسان، بهره‌برداری حداکثری باید در صورتی در دستور کار قرار گیرد که نه‌تنها نیازهای غذایی و اقتصادی را تأمین کند، بلکه تنوع‌زیستی را نیز حفظ کند.
کارشناسان معتقدند؛ اکوسیستم دریایی باید به‌گونه‌ای مدیریت شود که بتواند خودش را احیا کند و بررسی‌ها نشان می‌دهد که رویکرد جهانی، نیز بر اصول صید محدود و حرکت به سوی تولید آبزی و آبزی‌پروری در حال توسعه است. از طرف دیگر، براساس اسناد بالادستی، برنامه هفتم پیشرفت، سند امنیت غذایی و برنامه‌های کلی اقتصاد دریامحور فعالیت‌های متعددی را شامل می‌شوند. بااین‌حال، حفاظت زیستگاه‌ها یکی از بخش‌های مورد توجه است و حفاظت و احیای گونه‌های در خطر و تخریب‌شده در دستور کار قرار دارد.
حقیقت این است؛ اقتصاد دریامحور یک فرصت استثنایی برای توسعه و پیشرفت کشور بوده که نباید با بهره‌برداری بیش از ظرفیت ذخایر دریایی خود را به خطر انداخت. با چنین نگاهی است که کارشناسان تاکید می‌کنند باید بهره‌برداری حداکثری از ظرفیت دریا با حفظ اکوسیستم زیستی و ذخایر ژنتیکی اجرایی شود. در همین ارتباط خبرنگار روزنامه اقتصاد سرآمد در گفت‌وگو با احمد فتحی، کارشناس حوزه محیط‌زیست دریایی به بررسی الزامات و چالش‌های بهره‌برداری پایدار از دریاها بدون آسیب به محیط‌زیست و حیات موجود دریایی پرداخته است که در ادامه بخش‌هایی از آن را می‌خوانید:

وابستگی حیاتی انسان به دریا
کارشناس حوزه محیط‌زیست دریایی درباره اهمیت حفظ و نگهداری حیات موجودات مختلف در دریاها اظهار کرد: دریا‌ها و اقیانوس‌ها که بیش از ۷۰درصد سطح زمین را پوشانده‌اند، گونه‌های مختلف جانوری، گیاهی و میکروبی را در خود جای داده‌اند. همین جانداران اهمیت ویژه‌ای در حفظ و حمایت از حیات انسان‌ها دارند که کمتر به آن توجه می‌شود. تلاش در حفاظت از دریا‌ها و موجودات ساکن آن بدون در نظر گرفتن تنها منافع انسان‌ها، یک وظیفه انسانی و اخلاقی در قبال نسل‌های آینده بشر است. موجودات زنده در اکوسیستم‌های دریایی تولیدکننده بیش از ۵۰درصد اکسیژن کره‌زمین هستند و در حقیقت می‌توان گفت که حیات روی زمین وابسته به حیات درون دریاهاست.
«فتحی» در ادامه درباره شروط بهره‌برداری پایدار از دریاها بدون آسیب به محیط‌زیست دریایی تصریح کرد: بهره‌برداری پایدار از دریا نه‌تنها یک ضرورت زیست‌محیطی، بلکه کلیدی برای اقتصاد مقاومتی ایران است. براساس گزارش‌ها؛ تولید و صادرات آبزیان در کشور افزایش قابل‌توجهی در سال‌های گذشته داشته است. به نظر می‌رسد با اجرای برنامه‌های دقیق، ایران می‌تواند سهم خود را از بازار جهانی افزایش دهد، اما این قضیه مشروط به حفظ اکوسیستم‌هاست. در چنین شرایطی دولت باید در حوزه سرمایه‌گذاری در فناوری‌های سبز، افزایش آموزش صیادان و گسترش همکاری‌های بین‌المللی تمرکز داشته باشد. حقیقت این است که اقتصاد دریامحور بدون خطر زیست‌محیطی، آینده‌ای روشن برای نسل‌های آتی ترسیم می‌کند و این همان فرصتی است که نباید از دست برود.
وی درباره چالش‌های محیط‌زیستی در دریاهای کشورمان نیز بیان کرد: دریاهای ایران با چالش‌های زیست‌محیطی جدی مواجه‌اند. در شمال کشور، دریای خزر با کاهش سطح آب و پسروی گسترده روبه‌روست؛ پدیده‌ای که به نابودی زیستگاه‌های ساحلی، کاهش ذخایر ماهیان و تهدید معیشت جوامع محلی منجر شده است. در جنوب، خلیج‌فارس و دریای عمان با مشکل شوری بیش از حد آب مواجه‌اند؛ این وضعیت ناشی از برداشت بی‌رویه آب‌های سطحی، تخلیه فاضلاب‌های صنعتی و نفتی و تغییرات اقلیمی است و فشار مضاعفی بر زیست‌بوم‌های حساس مرجانی، ذخایر شیلاتی و تنوع‌زیستی وارد می‌کند.
به گفته این کارشناس محیط‌زیست دریایی؛ در حال حاضر آلودگی‌های دریایی، تخریب زیستگاه‌ها و بهره‌برداری غیرمسئولانه از منابع نیز تهدیدات دیگری هستند که پایداری این پهنه‌های آبی را به خطر انداخته‌اند. این تهدیدها، علاوه‌بر اثرگذاری بر محیط‌زیست، ظرفیت توسعه پایدار اقتصادی ایران را محدود می‌کنند و می‌توانند جایگاه استراتژیک کشور در معادلات منطقه‌ای و جهانی را تضعیف کنند.

پیچیدگی‌های زیستی در دریاها
این کارشناس محیط‌زیست دریایی در ادامه افزود: دریاها شبکه‌ای پیچیده از تنوع‌زیستی بی‌بدیل را در خود جای داده‌اند که استمرار آن به معنای استمرار حیات بشری و سلامت زیست‌کره است. امنیت غذایی، تجارت و اقتصاد دریامحور باید مورد توجه قرار گیرد. ایران با برخورداری از بیش از 5800کیلومتر خط ساحلی در دریای خزر، خلیج‌فارس و دریای عمان، موقعیتی ژئوپلیتیک دارد که کشور را در نقطه اتصال کریدورهای اصلی تجارت جهانی قرار داده است. البته دریاهای ایران همانند سایر پهنه‌های آبی جهان با تهدیداتی همچون تغییرات اقلیمی، افزایش دمای آب، اسیدی‌شدن اقیانوس‌ها و کاهش اکسیژن محلول روبه‌رو هستند.
«فتحی» با بیان اینکه آلودگی‌های ناشی از فعالیت‌های انسانی یکی از اصلی‌ترین مشکلات دریاهای ایران است، تاکید کرد:  خلیج‌فارس به دلیل بسته بودن نسبی و تبادل محدود آب، بسیار آسیب‌پذیر بوده و ورود آلاینده‌های نفتی، فاضلاب‌های شهری و صنعتی، پساب‌های کشاورزی و پسماندهای پلاستیکی تهدیدی جدی برای کیفیت آب و حیات موجودات دریایی محسوب می‌شود. او یادآور شد که در دریای خزر نیز ورود فاضلاب‌های خانگی و صنعتی بدون تصفیه و سموم کشاورزی، فشار زیادی بر تنوع‌زیستی وارد کرده و کاهش ذخایر ارزشمند تاس‌ماهیان نمونه‌ای از پیامدهای مستقیم این روند است.
وی درباره حوزه امنیت غذایی و حفظ محیط‌زیست دریایی نیز تصریح کرد: برای تامین غذا از دریا می‌توان روش‌های مختلفی را برای پرورش آبزیان به‌کار برد. در این مواقع ما اغلب به سود مالی توجه می‌کنیم و این، نتیجه‌ای جز سودی مختصر در ابتدا، ولی زیان بسیار بزرگ و غیرقابل جبران در آینده‌ای نزدیک نخواهد داشت. یا در مورد صنایعی که در مجاورت دریا قرار گرفته‌اند مانند صنایع نفت و گاز حاشیه خلیج‌فارس، هیچ چیز به جز بهره‌برداری حداکثری در حال حاضر گویا اهمیتی ندارد. با این بی‌توجهی‌ها در حال نابودی سرمایه‌هایی هستیم که تنها پس از نابودی‌شان پی به ارزش آن‌ها خواهیم برد.
این کارشناس حوزه محیط‌زیست دریایی در پایان خاطرنشان کرد: دریا پر از موهبت‌هایی است که پاسخی برای بسیاری از نیاز‌های انسان است، اما در کنار بهره‌برداری از این مواهب باید دِین خود به دریا را نیز ادا کنیم. وظیفه ما حفظ تعادل و سلامت اکوسیستم‌های دریایی است. دولتمردان تنها در صورتی حفاظت از محیط‌زیست و به‌طور مشخص محیط‌زیست دریایی را اولویت خود قرار خواهند داد که بیشتر جامعه این خواسته را داشته باشند و تا این نقطه راه طولانی در پیش داریم. برای حفاظت از دریاها، عادت ناپسند مشترک اغلب ما که «از فردا شروع خواهم کرد» را همین لحظه کنار بگذاریم؛ از همین لحظه شروع کنیم قبل از آنکه بیش از این دیر شود، چراکه حفظ دریاها، حفظ حیات انسان است.