زنگ خطر «روز صفر آبی» به صدا درآمد
​​​​​​​گروه انرژی- ایران وارد ششمین سال متوالی خشکسالی خود شده است. تغییرات اقلیمی دیگر از مرز ایجاد بحران عبور کرده‌اند و حالا مدتی است که زنگ خطر «روز صفر آبی» از گوشه‌وکنار کشور شنیده می‌شود. آخرین آمار منتشرشده نیز نشان می‌دهد که 28استان کشور در وضعیت نامطلوب بارندگی قرار گرفته‌اند. بحران کم‌بارشی در سال‌جاری، بخشی از ششمین سال خشک پیاپی در سراسر کشور است و بدون مدیریت، می‌تواند به فاجعه تبدیل شود. بسیاری از کارشناسان پیشنهادهایی مبنی بر تغییر الگوی مصرف آب، سرمایه‌گذاری در بارورسازی ابرها‌ در استان‌ها و سیاست‌های بلندمدت برای مقابله با تغییرات اقلیمی مطرح می‌کنند و از طرف دیگر، مسئولان بر ضرورت برنامه‌ریزی فوری برای جیره‌بندی احتمالی جهت جلوگیری و عبور از بحران آب و خشکسالی در کشور تاکید می‌کنند.
به گزارش اقتصاد سرآمد، براساس داده‌های رسمی منتشرشده از سوی وزارت نیرو، میزان بارش ثبت‌شده در سراسر کشور تا روزهای ابتدایی آبان‌ماه تنها ۲.۲میلی‌متر بوده، در حالی‌که میانگین بلندمدت این بازه زمانی حدود ۹.۸میلی‌متر است. این کاهش ۷۸درصدی، نه‌تنها بی‌سابقه، بلکه هشداردهنده است. در استان‌هایی مانند تهران، آذربایجان‌شرقی و اردبیل، میزان بارش به کمتر از ۱۰درصد میانگین نرمال رسیده و حتی در مناطق پربارش شمالی مانند گیلان نیز افت چشمگیری مشاهده شده است. این آمارها نشان می‌دهد که خشکسالی دیگر یک پدیده مقطعی نیست، بلکه به یک الگوی پایدار اقلیمی تبدیل شده است.
به نظر می‌رسد افزایش دمای میانگین کشور نیز به وخامت اوضاع دامن زده است. دمای بالاتر از حد نرمال موجب افزایش تبخیر سطحی شده و منابع آبی موجود را با سرعت بیشتری تحلیل می‌برد. در ارتفاعات زاگرس که معمولاً نقش مهمی در تأمین آب مناطق غربی دارند، بارش‌ها به‌شدت کاهش یافته و این مسئله بر منابع رودخانه‌ای و سفره‌های زیرزمینی تأثیر مستقیم گذاشته است. در چنین شرایطی، حتی بارش‌های احتمالی آذرماه نیز نمی‌تواند کمبود دوماه ابتدایی پاییز را جبران کند.
حقیقت این است که ایران در آستانه بحران آب قرار دارد. کارشناسان هشدار می‌دهند که مشکل خشکسالی در سال‌‌های اخیر تنها به مدیریت مصرف بخش خانگی و درخواست از مردم محدود نشده است. اصلی‌ترین چالش، هدررفت گسترده آب در شبکه‌های فرسوده، مصرف بیش از حد در بخش کشاورزی و عدم‌بهره‌گیری از فناوری‌های نوین برای بازچرخانی آب و تولید پایدار منابع آبی است. کارشناسان همچنین از رهاشدگی مدیریت آب توسط مسئولان انتقاد می‌کنند و تأکید دارند که بدون تصمیم جمعی و عاقلانه حاکمیت، وضعیت بحرانی فعلی تشدید خواهد شد. آن‌ها بر ضرورت اقدام فوری در اصلاح شبکه‌های آبرسانی، استفاده از روش‌های نوین بازچرخانی آب، بهره‌گیری از آب خاکستری و پساب و مدیریت هوشمند منابع آب تأکید دارند تا ایران بتواند بحران فعلی را پشت‌سر بگذارد و آینده پایدار منابع آبی خود را تضمین کند.

هشدار جدی نسبت به تداوم خشکسالی
طی روزهای گذشته مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی در اطلاعیه‌ای با هشدار جدی نسبت به تداوم خشکسالی در کشور بر ضرورت مدیریت مصرف آب تاکید کرده است. احد وظیفه، رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی در گفت‌وگویی با یادآوری اینکه اوایل مهرماه در وزارت جهادکشاورزی اعلام کردم منتظر بارش‌های خوب در پاییز نباید باشیم، گفت: داده‌های ثبت‌شده نشان می‌دهد بدترین پاییز دوره بلندمدت‌(57 سال) ایران و خاورمیانه را خواهیم داشت؛ در این فصل با دمای گرم‌تر از نرمال روبه‌رو هستیم و این دوعامل شدت خشکسالی را تشدید می‌کند. وی بیان کرد: مشاهدات سدها و جریان رودخانه‌ها نشان می‌دهد که کشور با خشکسالی بسیار شدید مواجه است؛ مسئله‌ای که باعث شده تأمین آب شرب کلانشهرهایی مانند تهران، تبریز و مشهد تحت تاثیر قرار بگیرد و اغلب سدها کم‌آب شوند. رودخانه‌های دائمی نیز بسیار کم‌آب شده‌اند و این وضعیت مسلماً در کشاورزی، امنیت غذایی و دامداری اثرگذار خواهد بود.
«وظیفه» همچنین درباره پیش‌بینی بارش‌ها در زمستان‌1404 اظهار کرد: پیش‌بینی فصلی نشان می‌دهد بارش‌ها در زمستان نسبت به آذرماه بهبود می‌یابد، اما باز هم بعید است سال پربارشی داشته باشیم. رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی اضافه کرد: پیش‌بینی‌ها حاکی از آن است که نیمه‌شرقی کشور در زمستان به کم‌بارشی گرایش دارد و انتظار می‌رود با احتمال 30 تا 40درصد رخداد کم‌بارشی در این مناطق مواجه شویم. البته نیمه‌غربی بارندگی‌ها به سمت نرمال خواهد بود و مناطق شمال‌شرق، تهران، سواحل شمالی و مرکز کشور گرایش به شرایط نرمال دارند.

زنگ خطر کاهش بارش‌ها در کشور
برخی کارشناسان معتقدند؛ در صورتی که بارش‌های زمستانی در نیمه‌غربی کشور خوب یا دست‌کم در حد نرمال باشد، می‌تواند تا حدودی از شدت تنش آبی در این مناطق بکاهد، اما به هیچ عنوان موجب رفع خشکسالی نخواهد شد، زیرا چندین سال خشکسالی پیاپی موجب انباشت کمبود بارش و کاهش منابع آبی شده است. در سال‌های اخیر به دلیل تداوم کم‌بارشی، فشار زیادی بر منابع زیرزمینی وارد شده و برداشت آب برای جبران کمبود آب‌های سطحی افزایش یافته است. این مسئله منجر به افت سطح آب‌های زیرزمینی شده و حتی اگر در زمستان شرایط بارش به حالت نرمال بازگردد، باز هم جبران‌کننده خسارات سال‌های اخیر نخواهد بود.
مسئولان بارها تاکید کرده‌اند؛ مسئله کمبود آب در حال حاضر به یکی از چالش‌های اصلی و بسیار جدی در سراسر ایران تبدیل شده است. افزون بر این، کشورهای منطقه خاورمیانه نیز با بحران مشابهی مواجه‌اند و این وضعیت ممکن است در آینده منجر به شکل‌گیری تنش‌های آبی در حوزه‌های مشترک بین‌المللی شود. آب مسئله‌ای نیست که بتوان آن را به‌ سادگی حل کرد، بلکه پدیده‌ای پیچیده و چندوجهی است که نیازمند مدیریت بلندمدت و تصمیم‌گیری‌های هماهنگ بین کشورهاست. همچنین در حال حاضر به دلیل کاهش قابل‌توجه بارندگی، کشور شرایط دشواری را از نظر تأمین آب سپری می‌کند. با وجود تلاش‌های گسترده مسئولان در سازمان آب و وزارت نیرو برای مدیریت منابع، همچنان نگرانی‌هایی درباره پایداری تأمین آب در برخی شهرهای بزرگ کشور وجود دارد.

تمدید خشکسالی ممتد در ایران
خشکسالی ممتد، تنها یک مسئله اقلیمی نیست، بلکه به بحرانی چندوجهی تبدیل شده که ابعاد اقتصادی، اجتماعی و امنیتی را نیز در بر می‌گیرد. کاهش منابع آبی، تولید کشاورزی را تهدید کرده و امنیت غذایی کشور را با مخاطره مواجه ساخته است. در برخی مناطق، مهاجرت‌های اقلیمی آغاز شده و فشار بر زیرساخت‌های شهری افزایش یافته است. این روند، در صورت تداوم می‌تواند به نابرابری‌های منطقه‌ای و تنش‌های اجتماعی دامن بزند.
در سطح منطقه‌ای، کشورهای خاورمیانه نیز با بحران مشابهی مواجه‌اند و رقابت بر سر منابع مشترک آبی ممکن است به تنش‌های ژئوپلیتیکی منجر شود. در چنین فضایی، همکاری‌های بین‌المللی و مدیریت هماهنگ منابع، بیش از پیش اهمیت پیدا می‌کند. ایران به‌عنوان یکی از کشورهای درگیر با خشکسالی، باید نقش فعالی در دیپلماسی آبی ایفا کند و از ظرفیت‌های منطقه‌ای برای مقابله با بحران بهره گیرد.
تاثیرات تغییر اقلیم بر کشور غیرقابل‌انکار است؛ خشکسالی، کاهش منابع آبی، تغییرات دمایی و بروز سیلاب برخی از این پیامدهاست که در چند سال اخیر کشور را درگیر کرده است. از این رو سازمان حفاظت محیط‌زیست با همکاری دستگاه‌های مرتبط برنامه ملی مقابله با تغییرات اقلیمی را تهیه کرد و به تصویب هیات دولت رسید. با این حساب دیگر کشور دارای برنامه‌ای برای کاهش اثرات این پدیده شده است.
ایران کشوری خشک و نیمه‌خشک است از این رو بیشترین تاثیر را از تغییر اقلیم داشته است، در واقع تغییر اقلیم در ایران با افزایش دما، کاهش بارندگی و تهدید منابع آبی، کشور را با چالش‌های جدی زیست‌محیطی و اجتماعی مواجه کرده به‌طوری که روند مهاجرت اقلیمی، بحران‌های شهری و تهدید سلامت عمومی را در پی داشته است که به اعتقاد کارشناسان؛ ادامه این روند مشکلات جبران ناپذیری را برای کشور ایجاد خواهد
 کرد.