ورود اولین قطار باری روسیه به بندر خشک آپرین در بوق و کرنا!
​​​​​​​گروه حمل‌ونقل- اولین روز هفته جاری بود که نخستین قطار باری برنامه‌ریزی‌شده از مبدا روسیه به مقصد بندر خشک آپرین وارد شد. بسیاری از کارشناسان و تحلیلگران معتقدند که ورود این قطار باری گامی مهم جهت تقویت روابط تجاری میان ایران و روسیه بوده و آغازی بر حرکت‌های منظم قطار میان ایران، روسیه و کشورهای همسایه آسیای‌مرکزی خواهد بود. تشکیل چنین قطاری در این مقیاس، نیازمند هماهنگی گسترده میان نهادهای متعدد از جمله راه‌آهن کشورهای مسیر، گمرکات، فورواردرهای ریلی، صاحبان کالا و گیرندگان محموله بوده است. این موفقیت، دستاوردی بزرگ برای کریدور شمال-جنوب به‌شمار می‌آید.

بی‌توجهی به رقابت‌های منطقه‌ای
براساس گزارش‌های منتشرشده؛ ایران درصدد تکمیل شاخه‌های مختلف کریدورهای بین‌المللی، به‌ویژه محور شمال-جنوب و شاخه‌های عبوری از قفقاز و آسیای‌میانه است و در همین حال رقبای منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای با پروژه‌های دیپلماتیک و سرمایه‌گذاری عظیم در مسیرهای جایگزین تلاش می‌کنند ایران را از مسیرهای کلیدی ترانزیتی حذف یا نقش آن را کاهش دهند. در این میان عقب‌ماندگی ایران در تکمیل خطوط راه‌آهن، کندی در جذب سرمایه‌گذاری خصوصی و عدم‌دیپلماسی هماهنگ میان وزارتخانه‌ها و نهادهای مرزی، ایران را در معرض از دست رفتن درآمد ترانزیتی و تضعیف اهرم‌های ژئوپلیتیک قرار داده است.
برخی تحلیلگران معتقدند که نبود یک «راهبرد ملی هماهنگ ترانزیتی» میان وزارتخانه‌ها و نیز دیپلماسی فعال با کشورهای همسایه، باعث شده ایران فرصت شکل‌دهی به مسیرها و قراردادهای کلیدی را از دست بدهد. همچنین حضور فعال بازیگران بزرگ‌(از جمله ترکیه، آذربایجان و در برخی سناریوها آمریکا و روسیه) در طراحی مسیرهای منطقه‌ای موجب تسریع پروژه‌های موازی شده است؛ این بازیگران می‌توانند با تضمین‌های سیاسی یا حمایت‌های مالی مسیرهای جایگزین را توسعه دهند.
تحولات اخیر منطقه‌ای نشان می‌دهد که فرصت‌های ایران برای بازیگری موثر در شبکه‌های ترانزیتی بین‌المللی همزمان با ظهور و تقویت «کریدورهای موازی» در معرض خطر است. تا زمانی که نهادهای متولی داخلی‌(از جمله شرکت راه‌آهن و وزارت راه) با یک برنامه ملی هماهنگ، جذب سرمایه و دیپلماسی فعال همراه نشوند، ایران خطر از دست دادن سهم مهمی از بازار ترانزیتی را خواهد داشت. تغییر مسیرهای تجاری را می‌شود به فرصت تبدیل کرد؛ اما این کار مستلزم اراده سیاسی، منابع مالی و هماهنگی نهادی است.

روی دیگر سکه
 چه می‌گوید؟
ورود نخستین قطار روسی به بندر خشک آپرین را می‌توان آغاز عملیاتی‌سازی کریدور شمال-جنوب دانست؛ طرحی که سال‌ها در سطح اسناد و تفاهم‌نامه‌ها باقی مانده بود. این رویداد نشان می‌دهد که همکاری ریلی میان ایران و روسیه از مرحله مذاکره فراتر رفته و وارد فاز اجرایی و پایدار اقتصادی شده است. به باور کارشناسان؛ در صورتی که ایران بتواند خدمات لجستیکی و زیرساختی خود را در مسیر آپرین-بنادر جنوبی تقویت کند، این مسیر نه‌تنها به سود اقتصاد دوکشور، بلکه به نفع تجارت منطقه‌ای و امنیت انرژی جهان نیز خواهد بود.
ایران با موقعیت جغرافیایی منحصربه‌فرد خود در اتصال شمال به جنوب و شرق به غرب، از نظر ژئو‌اقتصادی یکی از سه‌کشور کلیدی در آینده ترانزیت جهانی به‌شمار می‌رود. برآوردهای وزارت راه و شهرسازی نشان می‌دهد در صورت تکمیل کامل شبکه ریلی شمال-جنوب، ایران می‌تواند سالانه بیش از ۳۰میلیون تُن کالا را از مسیر روسیه و آسیای‌مرکزی به خلیج‌فارس منتقل کند. در حال حاضر، هزینه و زمان ترانزیت کالا از روسیه به هند از طریق ایران حدود ۳۰ تا ۴۰درصد کمتر از مسیر سنتی دریایی از کانال سوئز است. این مزیت می‌تواند سهم ایران را در بازار ترانزیت بین‌المللی به‌طور چشمگیری افزایش دهد.
گزارش‌ها حاکی از آن است که نخستین قطار باری برنامه‌ریزی‌شده میان روسیه و ایران سفر خود را از ۹۰۰کیلومتری شمال مسکو آغاز کرده و با عبور از کشورهای روسیه، قزاقستان و ترکمنستان، از مرز «اینچه‌برون» وارد ایران شده و در مدت ۱۲روز به بندر خشک آپرین رسیده است. همچنین اطلاعات منتشرشده درباره محموله این قطار باری حاکی از آن است که این قطار شامل ۶۲کانتینر ۴۰فوتی حامل کاغذ، خمیر کاغذ و سایر مشتقات کاغذ است که مقصد آن‌ها کشورهای ایران و عراق است. 

اهمیت راهبردی بندر خشک آپرین
بندر خشک آپرین به‌عنوان بزرگ‌ترین مرکز لجستیک ریلی کشور در جنوب تهران، نقشی کلیدی در اتصال شبکه ریلی شمال-جنوب ایران ایفا می‌کند. این بندر با زیرساخت‌های بارگیری و تخلیه کانتینری، انبارهای گسترده و اتصال مستقیم به خطوط اصلی راه‌آهن، قادر است به هاب توزیع کالاهای ترانزیتی روسیه و آسیای‌مرکزی به سمت بنادر جنوبی کشور مانند بندرعباس و چابهار تبدیل شود. این بندر خشک در فاصله ۲۰کیلومتری جنوب تهران قرار دارد و به‌عنوان مهم‌ترین پایانه لجستیکی ریلی کشور شناخته می‌شود. این بندر با برخورداری از ۴۰۰هکتار وسعت، خطوط مانوری متعدد، پایانه کانتینری و انبارهای سرپوشیده، قادر است سالانه بیش از ۵میلیون تُن بار ترانزیتی را مدیریت کند.
به گفته کارشناسان حمل‌ونقل، فعال شدن مسیر روسیه تا آپرین آغاز شکل‌گیری زنجیره کامل ترانزیت ریلی روسیه-ایران –خلیج‌فارس است؛ مسیری که علاوه‌بر صرفه‌جویی زمانی نسبت به مسیر سنتی از طریق کانال سوئز، از نظر هزینه و امنیت نیز مزیت‌های چشمگیری دارد. اهمیت بندر خشک آپرین در این است که نقش «دروازه توزیع داخلی» را برای بارهای بین‌المللی ایفا می‌کند. کالاهای ورودی از روسیه، آسیای‌مرکزی و قفقاز می‌توانند از این نقطه به دو مسیر اصلی ایران -یعنی بندرعباس و بندر چابهار- منتقل شوند. در این میان کارشناسان باور دارند که با توسعه زیرساخت‌های بارگیری کانتینری در آپرین، این بندر می‌تواند به مرکز تجمیع کالاهای ترانزیتی روسیه و صادرکنندگان شمالی تبدیل شود.

موفقیت دیپلماسی ریلی یا نمایش رسانه‌ای؟
در حالی‌که بسیاری از گزارش‌های منتشرشده ورود نخستین قطار باری روسیه به ایران را نشانه‌ای از دیپلماسی ریلی موفق معرفی‌ می‌کنند؛ برخی کارشناسان معتقدند که روابط راهبردی دوکشور در حوزه حمل‌ونقل بیش از آنکه معطوف به ورود یک قطار باری باشد، در حوزه‌های دیگر قابل‌مشاهده است که متاسفانه در آن با چالش‌ها و مشکلات مختلفی مواجه هستیم. یکی از این مشکلات شاید تاخیر در اجرای پروژه ریلی استراتژیک و مهم راه‌آهن رشت-آستارا است. در حالی‌که از سال‌ها قبل وعده‌های متفاوتی درباره تزریق تسهیلات و نقش‌آفرینی روسیه در این پروژه بین‌المللی مطرح شده است، اما آخرین خبرها حاکی از آن است که این اتفاق قرار است در سال آینده میلادی اجرایی شود. هرچند برخی صاحب‌نظران معتقدند که ممکن است شاهد تاثیرگذاری فعال‌شدن مکانیسم ماشه و بازگشت تحریم‌های شورای امنیت علیه اقتصاد ایران در این حوزه باشیم و این فرایند کندتر از گذشته پیش برود.
فعال‌شدن مسیرها و ورود اولین قطار نشان می‌دهد که هماهنگی فنی و دیپلماسی عملیاتی می‌تواند انجام شود و ایران می‌تواند نقش عملیاتی در کریدورهای اوراسیا ایفا کند. در این میان همکاری‌ها می‌تواند به ارتقای درآمدهای ترانزیتی و کاهش زمان حمل برای بخشی از بارها کمک کند، به‌ویژه برای کالاهایی که حمل دریایی برای آن‌ها طولانی یا پرریسک است. بااین‌حال، به نظر می‌رسد گزارش ورود «اولین قطار» غالباً جنبه تبلیغاتی و نمادین دارد. در چنین شرایطی سنجش واقعی موفقیت نیازمند بررسی تداوم سرویس است. در این میان برخی قراردادها و نقشه‌راه‌ها ممکن است تعهداتی را برای سرمایه‌گذاری یا اولویت‌دهی ایجاد کنند که ایران را از همکاری با بازیگران دیگر‌(مثلاً چین، هند، ترکیه) مرعوب کند یا دست ایران را در مذاکره تجاری ببندد.
به نظر می‌رسد روابط ریلی ایران و روسیه اکنون وارد مرحله اجرایی‌تر شده است؛ ورود اولین قطار به آپرین البته اقدامی نمادین و مهم است، اما تبدیل این موفقیت نمادین به مسیر تجاری پایدار نیازمند حل مشکلات فنی‌(پهنای خط، تجهیزات)، لجستیکی‌(ترمینال‌ها، گمرک) و سیاسی (ریسک وابستگی، تطبیق با بازیگران منطقه‌ای) است. اگر تهران و مسکو می‌خواهند از مزایای ژئو‌اقتصادی این همکاری بهره‌برداری کنند، باید به‌ سرعت از نمایش به عملیات مقیاس‌پذیر منتقل شوند؛ با اولویت‌بندی سرمایه‌گذاری در گره‌های مرزی، دیجیتال‌سازی فرایندها و طراحی قراردادهای منعطف که ایران را از گزند ریسک‌های سیاسی و اقتصادی محافظت
 کند.