گروه شعار سال - معصومه بخشی پور- بخش دوم- یکی از دغدغه‌های مطرح شده میان اقتصاددانان همواره این بوده که با جایگزینی تکنیک‌های دانش‌بنیان در بازار کار، شرایط اشتغال برای نیروی کار انسانی محدودتر می‌شود اما مقام معظم رهبری درباره این تعارض و شبهات ایجاد شده به روشنگری پرداختند و فرمودند که دانش بنیانی و اشتغال آفرینی ناسازگار نیستند.
اقتصاد پلتفرمی و افزایش نابرابری اجتماعی
شریفی با اشاره به نتایجی که از مطالعات عاصم اوغلو اقتصاددان ترک به دست آمده است، توضیح داد: در این مطالعات، این موضوع مورد بررسی قرار گرفته که اقتصاد پلتفرمی، اقتصاد فضای مجازی و اقتصاد اشتراکی چه تأثیری بر کاهش نابرابری اجتماعی و بازار کار داشته است.
وی گفت: بررسی‌های این اقتصاددان نشان می‌دهد که توسعه پلتفرم‌ها نه تنها نابرابری اجتماعی را کاهش نداده بلکه در مواردی نیز آن را افزایش داده است. به این معنی که هوشمندسازی، بازار تقاضای نیروی کار غیر ماهر را کاهش می‌دهد و دیگر نیروی کار غیر ماهر جایگاهی در این اقتصاد ندارد. از سوی دیگر نیز پیش بینی شده که کاهش حضور نیروی غیر ماهر در بازار کار، کاهش تقاضای مصرف و پایین آمدن دستمزدها را به همراه دارد. به این ترتیب نیروی کار درآمد کمتری داشته و کمتر نسبت به خرید اقدام می‌کند و در نتیجه کالای کمتری تولید می‌شود. این به معنای آن است که GDP کاهش یافته و توسعه کشورهای دارای نیروی کار غیرمتخصص، با سرعت کمتری اتفاق خواهد افتاد.
این پژوهشگر گفت: مطالعاتی که نشریه فوربس منتشر شده اما تاکید دارد که پلتفرم‌ها روی اشتغال تأثیر مثبت داشته‌اند و اتوماسیون باعث افزودن نیروی کار به اقتصاد کشور شده است.
این آینده پژوه با تاکید بر اینکه ما باید به این موضوعات توجه ویژه‌ای داشته باشیم، گفت: بررسی‌ها نشان می‌دهد که کشورهایی که نیروی کار غیرمتخصص دارند، مشغول تولید محصولاتی با بهره وری پایین هستند و در مقابل کشورهایی که دارای نیروهای متخصص بوده و خط تولید و اتوماسیون هوشمند دارند به سمت محصولات با ارزش افزوده بالاتر رفته و دانش بنیان تر شده‌اند و این شکاف و نابرابری بین کشورها هم مشاهده می‌شود.
وی با اشاره به بنگاه‌های اقتصادی از جمله گوگل و فیس بوک که ارزش افزوده فوق‌العاده بالایی دارند و کارمند محور و کارگر محور نیستند و کارمند ساده در آنها هیچ نقشی نمی‌تواند داشته باشد، گفت: کشورهای صنعتی دیگر به سمت صنایع کارگر محور نمی‌روند و این صنایع را به کشورهایی می‌سپارند که نیروی کار ارزان غیرماهر دارند.
شریفی با اشاره به مطالعه دیگری از عاصم اوغلو که در بازه‌های زمانی ۱۹۹۰ تا ۲۰۰۷ و ۲۰۰۷ تا ۲۰۲۰ به بررسی نقش ربات‌ها و سایر ابزارهای کامپیوتری در بازار کار آمریکا پرداخته، گفت: در این بررسی‌ها مشخص شده که مأموریت نیروی کار با حضور ربات‌ها تغییر یافته و فناوری اطلاعات حدود نیم درصد روی بازار کار اثر داشته است. در این مطالعه به این موضوع پرداخته شده که ربات‌ها در بازه‌های زمانی مختلف، چه تعداد نیروی کار آمریکا را بیکار کرده‌اند و آن را با موضوع نقش واردات از مکزیک و چین به آمریکا و تأثیر آن در بیکاری افراد مقایسه کرده است.
این پژوهشگر ادامه داد: این مطالعه به بررسی رقابت بین انسان و ماشین و آثار رباتیک شدن صنایع بر اشتغال پرداخته که نشان می‌دهد فناوری‌های جدید، نیازی به نیروی کار در چارچوب‌های قبلی نخواهند داشت و در این فرآیند به صورت خودکار، نیروی کار ساده حذف خواهد شد. البته با وجودی که سطح بالایی از اضطراب در مورد هوشمندسازی و آینده نیروی کار وجود دارد، بسیاری از اقتصاددانان بر این موضوع پافشاری می‌کنند که هر زمان که تحول تکنولوژی و رشد و توسعه فناوری در تاریخ اتفاق افتاده، وضعیت بازار کار بهتر شده است.
هوش مصنوعی و کاهش هزینه‌های تولید
این آینده پژوه با تاکید بر اینکه در کشور ما نیز باید بررسی شود که روند انقلاب صنعتی چهارم و اتوماسیون شدن، چه اتفاقاتی را رقم می‌زند و چه برنامه‌ای باید برای آن داشت، تصریح کرد: پیش بینی‌های محققان حاکی از آن است که پیشرفت‌های آینده هوش مصنوعی، پایانی برای بازار کار و اشتغال است. به این معنی که با هوش مصنوعی در آینده نزدیک، کار به شکل امروزی از بین می‌رود. این روند در فاز بعدی هوش مصنوعی اتفاق می‌افتد؛ جایی که شاهد عقلانیت هوش مصنوعی خواهیم بود و شکاف عمیقی بین نیروی انسانی و ربات اتفاق می‌افتد و دیگر نیازی به نیروی انسانی نیست و سطح رفاه انسان نیز افزایش می‌یابد.
شریفی خاطرنشان کرد: با توسعه اتوماسیون و هوشمند سازی، هزینه‌های تولید و فراهم آوردن امکانات رفاهی کاهش پیدا می‌کند. همانطور که در سده گذشته شاهد این بودیم که هزینه سفرهایی بسیار طولانی که قبلاً چند برابر درآمد یک خانواده بود و اصلاً امکانپذیر هم نبود، الان به درصدی از درآمد سالانه یک خانواده تقلیل پیدا کرده و کیفیتی غیر قابل مقایسه دارد. پس در مجموع با صرف میزان کار مشابه یا حتی بسیار کمتر از قبل، به رفاهی چندین برابری دسترسی پیدا کرده‌ایم و این اتفاق در ادامه هم رخ خواهد داد.
وی با اشاره به مساله دوگانه‌ای که از سوی اقتصاددانان برای «نقش ربات‌ها و پایان کار بشر» و نیز «هوشمندسازی و افزایش نیروی کار متخصص» مطرح است، گفت: به هر ترتیب در هر دو نگاه آنچه که مسلم است این است که در آینده نزدیک دیگر نیروی غیر مختصص و غیر ماهر در این بازار جایی نخواهد داشت و این مساله به افزایش شکاف و نابرابری می‌انجامد.
شریفی با اشاره به آینده‌ای که برای هوش مصنوعی متصور است، تاکید کرد: ما از همین حالا باید برای اشتغال آینده فرزندانمان آماده شویم. دولت باید دانش آموزانی را برای کسب مهارت‌های حرفه‌ای پرورش داده و آنها را برای اشتغال آینده آماده کند. این مساله تأثیر بسیار مهمی در کیفیت جمعیت آینده کشور خواهد داشت.
راه‌حل‌ها چیست؟
این پژوهشگر با تاکید بر اینکه این هشدارها باید جدی گرفته شود، در خصوص راه حل بسیاری از کشورها برای کنار آمدن با مساله هوشمندسازی و جایگاه نیروی کار، گفت: هر یک از کشورها در حال بررسی راه حلی برای این چالش هستند و موضوع UBI (درآمد ثابت سرانه برای همه) یکی از راه‌های مطرح شده است.
وی گفت: پیش بینی‌ها نشان می‌دهد که در بازه احتمالی کمتر از ۱۰ سال آینده و تا رسیدن به هوش مصنوعی نسل جدید، ما فقط شاهد انتقال نیروی کار از بخشی به بخش دیگری خواهیم بود که بسیار پرهزینه است و نیاز به آموزش و یک برنامه برای دوران گذار احساس می‌شود. در این میان چالش دیگر نیز این است که وقتی نیروی کار، درآمد نداشته باشد، تولید هم صورت نمی‌گیرد.