گروه نفت و انرژی - بحث بر سر حق آبه رود هیرمند که رودی مشترک میان ایران و افغانستان است بیش از چند دهه ادامه داشته و حال در شرایطی که شاید بتوان گفت بحران آب در ایران از هر زمان دیگری جدی تر شده، باید دید مذاکرات صورت گرفته میان دو کشور و وعده های داده شده تا چه اندازه  عملیاتی و قابل اعتماد است. آیا کشور افغانستان با وجود حاکمیت طالبان اراده‌ای در همراهی آبی با ایران خواهد داشت؟ از زمان جدایی هرات از ایران در سال ۱۸۵۷ (میلادی)بحث استفاده از آب رود هیرمند با فراز و نشیب هایی همراه شد و طی این سالها با وجود اینکه افغانستان در اغلب زمان ها از دولتی قدرتمند بهره نمی برده اما همچنان در استفاده از آب این رود مشترک به گونه ای عمل کرده که شاید هیچ دولتی در قوی ترین مذاکرات هم نتواند تا این اندازه سهم بگیرد.
به گزارش اقتصادسرآمد، در واقع رود  هیرمند در گذشته در هر دو کشور افغانستان و ایران جاری بود اما جدایی هرات از خاک ایران به موجب معاهده پاریس و خودداری گسترده حاکمیت افغانستان از جاری ساختن رود هیرمند در خاک ایران، مسئله حقابه رود هیرمند را به یکی از مسائل مهم سیاسی، اجتماعی و زیست‌محیطی دو کشور مبدل ساخت، به گونه ای که طی تمام این سالها میان دو کشور بحث بر سر این سهم ادامه داشته و حتی تلاش هایی با کشورهای مختلف صورت گرفته تا این موضوع بدون شکایت ایران به مجامع بین المللی ختم به خیر شود. در شرایطی که طی سال های گذشته مردم سیستان و جنوب ایران به لحاظ کم آبی با مشکلات بسیاری مواجه شدند بار دیگر صحبت از پیگیری های مقامات ایران و افغان برای رسیدن به توافقی در این زمینه است.
در این سال‌ها افغانستان که در اغلب سالها فاقد دولتی قدرتمند بوده به گونه ای عمل کرده که انشعابات متعددی از رود هیرمند گرفته و در نهایت باعث کاهش قابل توجه حجم آب ورودی به ایران شده است این اتفاق در حالی رخ داده که بر اساس اطلاعات ماهواره‌ای حوضه آبریز هیرمند، میزان بارندگی در بالادست این رودخانه در طول 33 سال گذشته کاهش پیدا نکرده اما با وجود اینکه رودخانه هیرمند اصلی‌ترین منبع تالاب هامون به حساب می‌آید، خشک شدن تدریجی این تالاب از اوایل دهه 70 شمسی آغاز شده و در سال‌های اخیر با شدت بیشتری پیش رفته تا جاییکه نام این تالاب در «لیست تالاب‌های در معرض خطر» (مونترو) ذکر شده است.
ااختلاف 50 ساله ایران وافغانستان بر سر آب
امیر اخوان کارشناس محیط‌زیست و آب کشورمان در اینباره به روزنامه اقتصادسرآمد؛ گفت: سال‌ها است که اختلاف ایران و افغانستان بر سر منابع آبی مشترک ادامه دارد؛ وضعیت فعلی هیرمند و هریرود تأثیر به‌سزایی بر اکوسیستم منطقه سیستان و بلوچستان و شرق ایران می‌گذارد. علاوه بر این، افزایش جمعیت و رشد برنامه‌های توسعه محور در این منطقه مصرف آب را افزایش داده و به تبع آن مسئله حق‌آبه ایران از هیرمند بیش از پیش اهمیت یافته است.
مشکلات آبی منجر به وقوع فاجعه شده است
او می‌گوید: مشکلات آبی منجر به وقوع فاجعه شده است ، بسیاری از مردم دار و ندار خود را از دست داده‌ و ناچار به مهاجرت شده‌اند. وابستگی دائمی سیستان به هیرمند نادرست بوده و نباید آب نیمی از جمعیت استان سیستان و بلوچستان از رودخانه‌ای تأمین شود که سرچشمه آن در کشور دیگری است.
نباید منتظر تصمیم افغانستان برای تأمین آب بود
وی معتقد است که با انجام طرح انتقال آب از دریای عمان به سیستان وبلوچستان، آب شرب مردم زاهدان تأمین می‌شود و نباید منتظر تصمیم افغانستان برای تأمین آب بود و حتی اگر میلیاردها متر مکعب آب از رودخانه هیرمند منتقل شود، نباید از این طرح صرف‌نظر کرد.
تأکید افغانستان بر «آب در مقابل برق»
اخوان یادآور شد: یکی از موضوعاتی که افغانستان تأکید بسیاری بر آن دارد، «آب در مقابل برق» است. در حال حاضر چیزی در حدود ۷۰ درصد برق افغانستان، وارداتی است و تنها ۳۰ درصد برق در داخل این کشور تولید می‌شود. به گفته برخی از منابع آگاه، مقامات افغانستان می‌خواهند به ازای آب مازاد بر حقابه، از ایران درخواست کنند که یک نیروگاه برق در افغانستان راه‌اندازی کند. این در حالی است که ایران به صراحت گفته‌ است که بیش از آن میزان آبی که در معاهده ۱۹۷۵ بین دو کشور توافق شده، به آب مازاد احتیاج ندارد.
به گفته برخی از کارشناسان ژئوپلتیک، در نگاه کلی چند رویکرد در برخورد ایران و افغانستان با بحران امنیتی در آب‌های مرزی دو کشور قابل ارزیابی است. در یک رویکرد واقع گرایانه ایران می‌تواند با استفاده از اهرم‌های فشار خود، دولت افغانستان را مجبور به اجرای تعهدات خویش کند. در مسیر دیگر، دو کشور می‌توانند با رویکرد حقوقی و سیاسی سال‌ها به گفت‌وگوهای خود ادامه داده و بدون حاصل شدن نتایج ملموس و کاربردی، فرصت‌ توسعه اقتصادی برای دو کشور را از دست بدهند. 
اما در یک رویکرد مناسب می‌توان با همکاری و مدیریت برد-برد منابع آبی، در راستای اهداف توسعه‌ پایدار افغانستان و منطقه سیستان و بلوچستان عمل کرده، و دو کشور بر اساس تعهدات دوجانبه خود برای پیشگیری از وقوع بحران‌های زیست‌محیطی و امنیتی به تفاهم برسند. چرا که در غیر این صورت، دود ناشی از ادامه یافتن وضعیت فعلی و تداوم مشکلات مربوط به خشکسالی به چشم مردم افغانستان و ایرانیان ساکن منطقه می‌‎رود.