گروه شعار سال - میترا سعیدی کیا: فعالان دانش بنیان در حوزه معدن با انتقاد از وجود موانع در راستای بهره گیری از تکنولوژی در صنعت معدن تأکید کردند: برخی مدیران میانی با تصمیمات مشکل سازشان به منافع ملی خیانت می کنند.مقام معظم رهبری از ابتدای سال ۱۴۰۱ و همزمان با اعلام شعار سال تحت عنوان «تولید، دانش بنیان، اشتغال آفرینی»، حرکت به سمت دانش اقتصاد دانش بنیان را به نفع کشور خواندند و تاکید کردند: «به طور قاطع باید به سمت اقتصاد دانش‌بنیان حرکت بکنیم؛ یعنی اینکه دانش و فناوری پیشرفته نقش‌آفرینیِ فراوان و کاملی داشته باشد در همه عرصه‌های تولید. اگر ما این سیاست را دنبال کردیم و دانش را پایه و زمینه اقتصاد کشور قرار دادیم و بنگاه‌های اقتصاد دانش‌بنیان را افزایش دادیم، منافع زیادی برای کشور و برای اقتصاد کشور خواهد داشت.»
حضرت آیت الله خامنه ای شرکتهای دانش بنیان را پایه اساسی برای رسیدن به قدرت واقعی اقتصادی، هویت ملی و در نهایت قدرت سیاسی مطرح کرده‌اند. به عبارتی دیگر، در منظومه فکری ایشان، ظهور و بروز شرکتهای دانش بنیان در حوزه‌های مختلف می‌تواند بستر رشد اقتصادی را فراهم آورد که یکی از این بخش‌ها، حوزه «معدن» است.ایشان طی سخنرانی هایشان خطاب به مسئولان کشور به انجام اقدامات جدی در زمینه جلوگیری از «خام‌فروشی» سنگ‌های معدنی قیمتی، فرآوری آنها در خارج و بازگرداندن به کشور با چند برابر قیمت تاکید داشته‌اند.از سوی دیگر معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری هم حوزه معدن را یکی از بخش‌هایی دانسته که در عرصه علم و فناوری مغفول مانده و نیاز دارد که دانش بنیان‌ها با ورود به این حوزه، روند پیشرفت بومی سازی و درآمدزایی در صنایع معدنی را سرعت ببخشند.
از آنجایی که بارها مشکلات و چالشهای حوزه معدن از سوی کارگزاران، شرکتها و سرمایه گذاران مطرح شده و مقام معظم رهبری به رفع این موانع تاکید کرده‌اند لازم است مسئولان کشور به دنبال راهکارهای حل مسائل در این حوزه باشند.با توجه به اهمیت موضوع «معدن»، بهره وری از آن برای رشد اقتصادی کشور و استفاده از پتانسیل شرکتهای فناورانه، دو مدیرعامل شرکت دانش بنیان فعال در صنعت معدن به خبرگزاری مهر دعوت شدند تا به بیان چالشهای سر راهشان بپردازند. یکی از آنها شاهد شیرین، مدیرعامل شرکت دانش بنیان سازنده تجهیزات معدنکاری زیرزمینی (سازنده ماشین آلات و تجهیزات مکانیزاسیون معادن زیرزمینی و پروژه‌های تونل سازی شامل ماشین الات حفاری، بارگیری، باربری) است و دیگری علی دلیر، مدیر عامل شرکت دانش بنیان فعال در عرصه آنالیز مواد معدنی مستقر در پارک فناوری پردیس فعال است.عدم اعتماد صنعت معدن به شرکتهای دانش بنیان، بروکراسی‌های اداری و عدم آگاهی مدیران میانی رده پایین از دستاوردهای حوزه علمی، تحریم داخلی، واردات بی رویه تجهیزات و ماشین آلات، عدم پذیرفتن تکنولوژی در بدنه قدیمی صنعت معدن و... از جمله مواردی بود که در نشست فعالان دانش بنیان با مهر به عنوان چالشهای شرکتهای دانش بنیان حوزه معدن مطرح شد.
با توجه به اینکه سالهاست در حوزه معدن فعالیت می‌کنید در ابتدای گفتگو درباره جایگاه ایران در حوزه معدن توضیحاتی ارائه دهید و بفرمائید تاکنون چقدر از پتانسیل شرکتهای دانش بنیان در حوزه معدن استفاده شده است؟
دلیر: حدود ۱۰ سال گذشته مقام معظم رهبری در سفری که به استان خراسان جنوبی داشتند به خروج از اقتصاد نفتی و جایگزینی آن با معدن تاکید کردند. صحبت ایشان ارتباطی به مشکل خرید نفت نداشت بلکه بیشتر به کاهش مصرف نفت نسبت به فضای بین المللی و استفاده از تکنولوژی مرتبط بود. از آنجا که از آن زمان در زمینه‌های علمی فعالیت می‌کردیم متوجه فرمایشات رهبری در این خصوص شدیم.در حال حاضر بهترین جایگزین نفت، همان مواد معدنی است زیرا ما در کشورمان ذخایر خوبی داریم و جز ۱۰ کشور برتر دنیا هستیم. روند اکتشافات در کشور ما به صورت سنتی انجام می شده اما طی یک دهه اخیر با ظهور شرکتهای دانش بنیان اکتشافات به روز تر شده است اما با این حال در زمینه‌هایی نظیر اکتشافات نسبت به جایگاه اصلی در جامعه بین الملل فاصله داریم. اکتشافات معدنی کشور ما کمتر از ده درصد است. در واقع می‌توان گفت با توجه به اینکه در حوزه معدن فرصتهای زیادی داریم عملاً در سطح بین المللی کاری انجام نداده‌ایم. معدن در کشور ما حوزه کوچکی نیست. اگر جایگاه معدن در کشور رونق پیدا کند طبیعتاً صنایع تبدیلی و تکمیلی در این صنعت رشد خوبی خواهند داشت. برای این اقدام نیاز به تکنولوژی است که خوشبختانه شرکتهای دانش بنیان از مدتها پیش در این زمینه ورود کرده‌اند.
شیرین: ایران جز ۱۰ کشور برتر جهان از نظر ذخایر معدنی است؛ ما در کشور ۶۸ نوع تنوع ماده معدنی و ۳۷ میلیارد تن ذخایر اکتشافی شناسایی شده قطعی داریم و براساس اعلام جوامع بین المللی معدنی، ذخایر احتمالی اکتشاف شده کشور ایران برابر با ۵۷ میلیارد تن است.اما می‌توان گفت که تا به امروز کمتر از ۱۰ درصد کار اکتشافی در کشور انجام دادیم و متأسفانه کمتر از ۵ درصد تولید ناخالص داخلی ما از معدن تغذیه می‌کند. همچنین از دیدگاه استخراج و اکتشافات تکمیلی معدنی، شاید جز دهه‌های پایینی کشورهای معدن خیز جهان باشیم و دلیل آن هم عدم توجه به بکارگیری تکنولوژی مربوطه در این حوزه است.
خیلی از معادن بزرگ و ارزشمند ما دولتی و برخی معادن کوچک متعلق به بخش‌های خصوصی هستند؛ معادن بزرگ امکان تأمین تجهیزاتی همچون ماشین آلات سنگین را با پشتیبانی‌های دولتی دارند و این موضوع در معادن خصوصی کوچک و متوسط کمتر امکانپذیر است. به عنوان مثال در ماه‌های گذشته مدیران خانه معدن ایران، در حال رفت و آمد با وزارت صمت جهت پیگیری و بررسی‌های مربوطه هستند.
 چقدر شرکتهای دانش بنیان به واسطه تکنولوژی می‌توانند نقش مؤثری در ارتقا جایگاه معدن در کشور داشته باشند و در اقتصاد، درامدزایی و اشتغال زایی تأثیر بگذارند؟ آیا توانمندی محققان داخلی برای حل این مشکلات در حوزه در استخراج، اکتشاف و فراوری کافی است؟
شیرین: قطعاً استفاده از تکنولوژی در بخش‌های اکتشافی، استخراجی و فرآوری، کمک شایانی به افزایش میزان تولید در معادن ایران می‌کند تا این صنعت به جایگاه اصلی خودش برسد. بر اساس مدارک و اسناد بالادستی موجود، قطعاً معدن می‌تواند جایگزین نفت باشد حتی با وجود اینکه خلط مبحث‌هایی در این حوزه وجود دارد.در حال حاضر موضوعی که به زعم من بعنوان یک کارشناس در حوزه معدن اهمیت دارد، توجه به عدم اطلاق خام فروشی نسبت به تمام انواع مواد معدنی استخراجی کشور است؛ ما نمی‌توانیم برخی از مواد معدنی را در سطح اقتصادی و کیفی مطلوب فرآوری کنیم زیرا دانش آن فراوری ها در کشور وجود ندارد؛ یا اینکه میزان مصرف داخلی برخی از مواد معدنی مانند سنگ آهک، سنگ گچ وسنگ، نمک وجود دارد ولی توان استخراجی و تولیدی آنها نیست؛ در حالی که این بخش از تولیدات مواد معدنی کشور قابلیت صادرات و ارز آوری دارند.با پشتوانه توانمندی‌های مهندسان و محققان کشور، می‌توان گفت موضوعی در حوزه معدن نیست که نتوانیم به تکنولوژی آن دست پیدا کنیم و این موضوع تنها نیازمند اولویت بندی توسط اهالی این حوزه، حمایت‌های مادی و معنوی و همچنین اختصاص زمان مورد نیاز است.
 در بحث فرآوری هم می‌توان از توانایی محققان کشور بهره برد؟
شیرین: بله. دانشمندان ایرانی می‌توانند به راحتی فراوری را انجام دهند؛ تاکنون این توانایی را در حوزه‌های اپتیک، نظامی، هسته‌ای، تجهیزات پزشکی و دارویی و... دیده‌ایم اما متأسفانه بدنه ارشد معدنی کشور قدیمی است و ورود تکنولوژی جدید و افراد جوان را به سختی می‌پذیرند که این یکی از مشکلات اساسی ما طی ۱۰ سال اخیر در حوزه معدن است؛ ما جنگیدیم که بگوییم می‌شود. ما توانستیم طراحی و ساخت دستگاه‌های حفاری تونل برای پیشروی تونل‌های زیرزمینی را در ایران بومی سازی کنیم و بسازیم که نیاز به سرمایه گذاری سنگینی داشت؛ این ماشین را در پروژه‌های مختلف به کار گرفتیم تا بعد از ۷-۸ سال به دستگاهی که ساختیم اعتماد کنند.اگر قرار بود با پشتیبانی مناسب دولتی و با تسهیلات کنونی و وام‌های کم بهره ۶ سال گذشته محصول خود را تولید کنیم قطعاً در حال حاضر تکنولوژی ما جز برترین‌ها بود و الان هم در صورت انجام حمایت‌ها، این مهم در سال‌های آتی اتفاق خواهد افتاد. باید مشخص شود که کدام بخش معدن از تکنولوژی بهره نبرده و ضعف دارد تا با ایده پروری محصولات مورد نیاز تولید شود و ایرادات محصول تولید شده مشخص شود. تاکید می‌کنیم که می‌توانیم به هر تکنولوژی‌ای در این عرصه دست یابیم.باید با اعتماد به دانش ایرانی و دانش بنیان‌ها اجازه نوآوری در محصولاتی که مزیت رقابتی دارند داده شود تا بتوانیم تکنولوژی‌های کاربردی در این صنعت را به روزتر کنیم و مسیری که آمریکا و اروپا در مدت زمان ۵۰-۱۰۰ سال طی کرده‌اند را ظرف ۵-۱۰ سال بپیماییم و با علم روز آنها رقابت کنیم.
شما مشکل عدم نفوذ تکنولوژی به حوزه معدن را از توانایی نیروهای متخصص داخلی و نبود تکنولوژی ساخت داخل نمی‌دانید پس چرا در این عرصه هنوز شاهد نفوذ فناوری در صنعت نیستیم؟
شیرین: ما توانستیم با آینده پژوهی در حوزه معدن، ورود کنیم؛ آینده ایران به خصوص در معادن بزرگ به سمت معادن زیرزمینی است اما اکنون علاقه‌ای به ورود در عرصه معدنکاری زیرزمینی وجود ندارد و آن هم بدلیل اینکه اولاً متأسفانه احساس می‌شود که علم آن را نداریم و دوم اینکه هنوز ترس از معدنکاری زیرزمینی بدلیل عدم بکارگیری مکانیزاسیون و ماشین آلات مربوطه وجود دارد.چشم انداز بخش معدن در کشور روشن است و عدم وجود تکنولوژی، آینده معدن را با مشکل مواجه می‌کند. زمانیکه محدود به روش‌های سنتی باشیم جایگاه تکنولوژی مغفول می‌ماند. اکنون در معادن زیرزمینی تناژ استخراج مطلوبی نداریم و تلاش جدی جهت افزایش راندمان بخصوص در بخش‌های دولتی نمی‌شود که این ناشی از آن است که احساس می‌کنیم با همین تناژ نیازهایمان مرتفع می‌شود. به اعتقاد بنده اگر از آینده پژوهی بهره ببریم و به داشته‌هایمان قانع نباشیم و جهان آینده را نگاه کنیم قطعاً می‌توانیم جایگاه معدن را رشد دهیم.قطعاً مدیران جوان و بسیار ارزشمندی داریم که می‌توانند با اقدامات علمی باعث ایجاد جهش‌هایی در صنعت معدنکاری شوند؛ البته که در معادن آهن، مس و برخی دیگر از مواد معدنی جهش‌هایی ایجاد شده اما این موضوع باید در مورد تمامی جنبه‌های معدنکاری شکل بگیرد.اواخر دهه ۸۰ و اوایل دهه ۹۰ شمسی، درخواست خرید سنگ آهن در چین بسیار بالا رفت که بلافاصله استرالیا اقدام به خرید کشتی‌های حدود ۵۰۰ هزار تنی کرد و حجم زیادی از نیاز چین را برطرف کرد. ما در آن زمان شروع به افزایش ظرفیت استخراجی سنگ آهن کردیم که تقریباً نیاز بازار چین اشباع شده بود و مجبور شدیم به صنعت فولاد داخلی جهت استفاده از تمام عیارهای این سنگ آهن‌ها فشار آوریم زیرا از قبل آینده پژوهی در این خصوص نداشتیم.ما باید برای صنایع بالا دستی از قبل برنامه ریزی و بازارسازی کنیم و نیازمندی‌های مربوطه برای دستیابی به اهداف را بصورت مدون مشخص کنیم. این موضوع کمک می‌کند که اهداف کلان و خرد سرمایه گذاری ها و تولید مشخص شده و در آن جهت اقدامات لازم از سوی بخش خصوصی و بخش دولتی، هرکدام به فراخوان مسئولیت‌ها و با پرهیز از موازی کاری و یا رقابت نامتوازن انجام خواهد پذیرفت. تاکنون این زنجیره به صورت مطلوب شکل نگرفته است و وجود قوانین خلق الساعه به آینده روشن معدن ضرر می‌رساند.
دلیر: صحبتهای مهندس شایان در این قضیه درست است که دانش بخش معدن مانند بقیه بخش‌ها ملموس نیست. تقریباً بخش معدن بین تمام حوزه‌ها فقیر واقع شده است؛ اینکه چه خدمات و چه فناوری‌هایی در این بخش قابل کاربرد است هنوز مشخص نشده و دلیل آن هم عدم وجود نگاه درست به معدن بوده است؛ هر کسی در بخش معدن فعالیت کرده چه به صورت سنتی -نیمه سنتی و چه علمی به تنهایی کار خودش را انجام می‌داد. مرزها برای خروج ماده معدنی باز بود و مانعی برای تحقیقات روی حوزه معدن وجود نداشت. اما جدیداً رجوع به این موضوع برای کسب ارزش افزوده بهتر شده است.طی یک دهه اخیر سرمایه گذاران غیر معدنی به بخش معدن ورود کردند زیرا سرمایه گذاری در این بخش مطلوب است و نرخ بازگشت سرمایه خوبی دارد. زمانیکه استخراج روباز به صورت نیمه سنتی کار می‌شود و هزینه آن کم است حاشیه سود بیشتر خواهد شد؛ توجیه اقتصادی این بخش به سمت فعالیت‌های زیرزمینی و طراحی استخراج‌های به روز دنیاست که قبل از این نبوده است.البته که معضل اصلی عدم وجود منابع درست ماشین آلات است که در این خصوص منابع داخلی مناسبی وجود ندارد؛ در حال حاضر مثلاً صنایع پزشکی نیاز به تجهیزات کوچک‌تر و های-تکی دارند اما بخش معدن به ماشین آلات استخراجی و فراوری نیاز دارد که در این خصوص منبعی وجود ندارد.